Jakie są typy odporności?
Odporność to system naczyń połączonych, niezwykle rozległy i skomplikowany. Broniąc się przed inwazją niepożądanych patogenów, organizm ludzki stawia bariery ochronne na kilku poziomach.
Układ immunologiczny składa się zarówno z narządów (największym i najważniejszym z nich są jelita), skóry i błon śluzowych, jak też komórek (przede wszystkim limfocytów) i tzw. mediatorów reakcji zapalnych (m.in. cytokin).
Wyróżnia się dwa podstawowe typy odporności, z których pierwszy jest charakterystyczny dla całego gatunku ludzkiego, a drugi jest właściwy dla każdej jednostki z osobna, wiążąc się tzw. pamięcią immunologiczną, a więc zapamiętywaniem określonego patogenu. Są to:
- odporność nieswoista (wrodzona),
- odporność swoista (nabyta).
Dodatkowo oba wymienione podsystemy dzieli się na bierny i czynny. Czym charakteryzuje się i jak działa każdy z nich?
Reklama
Odporność nieswoista (wrodzona)
Odporność nieswoista jest wrodzona i w przeważającej mierze uwarunkowana genetycznie. Rozwija się w czasie życia płodowego i w pierwszych miesiącach życia. Nie wymaga aktywacji, co oznacza, że do jej uzyskania nie jest konieczny wcześniejszy kontakt z patogenem. Odpowiadają za nią:
- skóra i błony śluzowe - komponenty stanowiące bierną, fizyczną zaporę utrudniającą patogenom wnikanie do organizmu. Działają one za sprawą takich czynników, jak:
- niskie pH skóry, a także błon śluzowych układu pokarmowego za sprawą kwasu solnego wydzielanego przez żołądek;
- wytwarzanie kwasu mlekowego, za co odpowiedzialne są między innymi bytujące w jelitach bakterie probiotyczne;
- wydzielanie śluzu dzięki ruchom migawkowym rzęsek śluzówki;
- wytwarzanie białek kationowych - lizozymu rozkładającego ściany komórkowe bakterii oraz defensyn, destrukcyjnych wobec bakterii, wirusów osłonkowych i pasożytów;
- reakcje zapalne, wzbudzane w celu dezaktywacji patogenów, takie jak gorączka, kaszel, ból. Czynnikami sprawczymi są w tym przypadku:
- knomórki NK (natural killer) odpowiedzialne za tak zwaną naturalną cytotoksyczność oraz komórki DC (dendrytyczne), prezentujące antygen oraz inicjujące odpowiedź zapalną;
- limfocyty γδT odpowiadające za komórkową odpowiedź odpornościową, chroniące przed zakażeniami i rozwojem nowotworów;
- limfocyty B1a, odpowiadające za rozpoznanie antygenu i wytwarzanie przeciwciał;
- granulocyty, będące jednym z typów leukocytów (białych krwinek), wśród których wyróżnić można: obojętnochłonne (neutrofile), kwasochłonne (eozynofile) oraz zasadochłonne (bazofile);
- makrofagi, czyli komórki żerne odpowiedzialne za tzw. fagocytozę, a więc wchłanianie i trawienie drobnoustrojów.
Reklama
Odporność swoista (nabyta)
Odporność swoista jest nabyta. Nie otrzymuje się jej w procesie dziedziczenia. Do zaistnienia właściwej reakcji niezbędny jest wcześniejszy kontakt z danym patogenem – de facto mówimy więc o klasycznym hartowaniu organizmu.
W odróżnieniu od odporności nieswoistej, nabyta wytwarza się nie w kilka minut, lecz w kilka (5-7) dni. Jednak jej skuteczność w przypadku powtórnego zetknięcia się tą samą bakterią lub wirusem jest znacznie większa, a wywołanie właściwej reakcji zapalnej – niemal natychmiastowe.
Mechanizm odporności nabytej polega na prezentacji antygenów komórkom Th CD4, a następnie aktywacji odpowiedzi komórkowej i hormonalnej. Udział w tych procesach biorą:
- komórki APC, czyli prezentujące antygen (ang.: antygen-presenting cells);
- limfocyty B oraz T (CD4+ oraz CD8+) – komórki układu odpornościowego zaliczane do leukocytów, które bezpośrednio atakują rozpoznane antygeny;
- przeciwciała, czyli białka wytwarzane przez limfocyty B, wiążące antygeny i neutralizujące bakterie, wirusy oraz pasożyty zewnątrzkomórkowe.
Reklama
Odporność czynna
W przypadku odporności wrodzonej, podział na czynną i bierną odnosi się do rozróżnienia między barierami fizycznymi, a mechanizmami czynnościowymi. Inne kryteria przyjęte są, jeśli chodzi o odporność nabytą.
Odporność czynna swoista to taka, którą nabiera się poprzez przechorowanie (naturalna) lub zaszczepienie, a więc podanie wyizolowanej, niewielkiej, nieszkodliwej dawki antygenu, na przykład prątka gruźlicy czy wirusa HPV (sztuczna).
Dzięki tzw. pamięci immunologicznej, układ odpornościowy zapamiętuje konkretnego „intruza” i jest w stanie błyskawicznie unicestwić go w przyszłości, nie dopuszczając do rozwoju choroby w ogóle lub też wydatnie łagodząc i skracając jej przebieg.
Reklama
Odporność bierna
Odporność bierna swoista przekazywana jest z mlekiem matki – w sensie jak najbardziej dosłownym. Przyjmując naturalny pokarm dziecko zwiększa możliwości obronne swojego organizmu, co stanowi jeden z najważniejszych argumentów za karmieniem piersią przynajmniej przez pierwszych 6 miesięcy życia, a najlepiej przez 24 lub nawet minimalnie dłużej.
Drugim kanałem transmisji jest łożysko – swoistą odporność bierną dziecko częściowo nabywa jeszcze w okresie ciąży. Jak łatwo zauważyć, ten typ ochrony zbliżony jest pod wieloma względami do odporności nieswoistej, różne jednak są w obu przypadkach mechanizmy reakcji obronnych.
Należy też pamiętać, że oprócz naturalnej, istnieje sztuczna odporność bierna swoista. Wytwarza się ją poprzez podanie surowicy z krwi tzw. ozdrowieńców.
Reklama
Jak wzmacniać układ odpornościowy?
Układ odpornościowy można i należy wzmacniać. Istnieje wiele sposobów na poprawę jego efektywności, a należą do nich między innymi:
- dbałość o naturalną florę bakteryjną jelit. Ta część układu pokarmowego jednocześnie stanowi największy w całym organizmie ludzkim organ systemu immunologicznego. Zaś bytujące w nim „pożyteczne” bakterie uniemożliwiają kolonizację szkodliwym patogenom. Aby zapobiegać zubożeniu flory lub ją skutecznie uzupełnić (np. po przebytej antybiotykoterapii), warto przyjmować preparaty zawierające tzw. bakterie probiotyczne;
- dbałość o właściwą dietę, zasobną we wszystkie niezbędne witaminy i minerały lub też ich suplementacja. Od dziesięcioleci szczególną wagę przypisuje się w tym kontekście witaminie C. Jest to substancja, której organizm ludzki nie jest w stanie syntezować samodzielnie, a która jest absolutnie niezbędna, stąd konieczność przyjmowania jej z zewnątrz. Witamina C stymuluje syntezę leukocytów oraz niektórych białek pełniących rolę przeciwciał. Dodatkowo jest ona silnym antyoksydantem, zwalczającym wolne rodniki, a tym samym chroniącym komórki (także odpornościowe) przed uszkodzeniem;
- dbałość o higienę psychiczną. Niezwykle ważne jest unikanie stresu, zwłaszcza w chronicznym wydaniu, który negatywnie odbija się na zdolności organizmu do syntezy limfocytów;
- Nieprzegrzewanie się, nie izolowanie się od czynników atmosferycznych, unikanie skupisk ludzkich. Zwiększa to wprawdzie ryzyko zachorowania, zwłaszcza na powszechnie występujące infekcje bakteryjne i wirusowe, w istotny jednak sposób wpływa na wykształcanie się odporności swoistej.
