Czym są odruchy pierwotne?
Układ nerwowy odbiera i przekształca docierające do małego dziecka różne bodźce zewnętrzne. Noworodek kontaktuje się ze światem przez zmysły i właśnie układ nerwowy. Wraz z jego rozwojem i dojrzewaniem wzrasta ilość informacji możliwa do przyswojenia.
Proces ten wspomagają właśnie wrodzone odruchy pierwotne u niemowląt i noworodków. To reakcje automatyczne, niezależne od woli dziecka, które powstają nie w korze mózgu a w rdzeniu kręgowym.
Odruchy noworodkowe często rozwijają się już w życiu płodowym i w tracie pierwszych miesięcy życia pomagają maluszkowi przeżyć i odnaleźć się w nowym świecie.
Bez tych odruchów dziecko nie potrafiłoby m.in. wziąć pierwszego w życiu oddechu, nie byłoby gotowe do ssania piersi lub butelki tuż po narodzinach, a w późniejszym czasie nie potrafiłoby pełzać, raczkować czy chodzić.
Zobacz wideo: Jak kąpać, przewijać i szczepić niemowlaka?
Odruchy pierwotne zanikają u zdrowych dzieci wraz z ich rozwojem. Wynika to z faktu dojrzewania układu nerwowego maluchów.
Mechanizm odruchowy jest sekwencyjny, co oznacza, że odruchy niemowlęce wspomagają rozwój dziecka w bardzo określonym czasie, a gdy spełnią swoją funkcje powinny zostać wygaszone.
Gdy jednak nadal pozostają aktywne lub nie występują w ogóle, może to świadczyć o różnych zaburzeniach neurologicznych.
Dlatego badanie odruchów niemowlęcych jest tak ważne i stanowi stały element kontroli pediatrycznej.
Prawidłowo rozwijające się i zanikające odruchu wpływają na:
- kontrolę postawy,
- równowagę,
- zdolności ruchowe,
- uczenie się,
- równowagę emocjonalną.
Reklama
Odruch obejmowania (Moro)
Są różne rodzaje odruchów, a każdy z nich w inny sposób wpływa na rozwój dziecka. Jednym z pierwszych w życiu dziecka jest odruch obronny, tzw. odruch Moro, który pozwala mu zaczerpnąć oddech tuż po urodzeniu.
Podczas tego odruchu dziecko gwałtownie rozkłada obie rączki na boki, potem je przybliża, jakby chciało kogoś objąć. Taka może być reakcja na gwałtowny dotyk, zmianę pozycji dziecka, hałas czy światło.
W organizmie silnie uaktywniają się wtedy hormony stresu, przyspieszona jest akcja serca i oddech. Odruch Moro zwykle ustępuje do 4.-5. miesiąca życia.
Reklama
Odruch ssania i odruch szukania
Bez tych dwóch odruchów dziecko nie mogłoby samodzielnie funkcjonować poza łonem matki. Odruchy ten pozwala odnaleźć źródło jedzenia i ssać pierś lub butelkę zaraz po narodzinach.
Przez pierwsze 3-4 miesiące życia, dziecko, któremu delikatnie dotyka się policzka, odwraca główkę szukając piersi i wysuwa język.
Odruch ssania pomaga noworodkowi w skoordynowaniu oddychania przez nos i połykania pokarmu, dodatkowo spełnia funkcje uspokajającą i reguluje pracę jelit oraz innych organów wewnętrznych. Zdarza się, że odruch ssania jest zaburzony u wcześniaków.
Reklama
Odruch chwytny (Palmara)
Dziecko zaciska piąstki w 11. tygodniu życia płodowego, po porodzie delikatne dotknięcie wnętrza dłoni powoduje tak silne zaciśnięcie pięści, że dziecko jest w stanie unieść swój tułów.
Odruch chwytny zanika ok. 4-6 miesiąca życia dziecka, kiedy potrafi ono już sięgnąć po zabawkę i utrzymać ja świadomie w dłoni.
Odruch występuje także u stóp, ale tam zanika później, około 12. miesiąca.
Reklama
Odruch Babińskiego
U dziecka odruch Babińskiego jest całkowicie normalny. Kiedy układ nerwowy nie jest w pełni rozwinięty, niemowlę ma tendencję do prostowania palców u stóp podczas drażnienia podeszwy stopy. Zwykle taka stymulacja powoduje mimowolne zgięcie.
Zazwyczaj odruch ten zanika w pierwszych kilku miesiącach życia, a po przekroczeniu pierwszego roku powinien całkowicie wygasnąć.
U niektórych osób może nie wystąpić żadna reakcja. Objaw Babińskiego jest wtedy zniesiony. Nie musi być to przyczyną choroby, jednak warto wówczas skonsultować się z lekarzem.
Gdy odruch Babińskiego jest dodatni, wskazuje na uszkodzenie centralnego układu nerwu ruchowego. Szczególnie niebezpieczną sytuacją jest, gdy pojawi się nagle w dorosłym życiu.
Reklama
Asymetryczny toniczny odruch szyjny (ATOS)
W trakcie sprawdzania odruchu ATOS dziecko przyjmuje pozycję przypominającą szermierza. Gdy niemowlę leży na plecach i odwróci się jego główkę w bok, automatycznie powinna się wyprostować ręka i noga, po tej stronie, w która skierowana jest twarz.
Po przeciwnej stronie kończyny są zgięte. Odruch występuje już w życiu płodowym i ułatwia kopanie oraz rozwija napięcie mięśniowe.
Naturalny poród wspomaga rozwój odruchu ATOS, który pomaga w nauce pełzania i raczkowania.
Zanika zwykle około 6 miesiąca życia.
Reklama
Toniczny odruch błędnikowy (TOB)
Odruch TOB wywoływany jest przez zmianę położenia głowy w przestrzeni. W zgięciu wywołuje go ruch głowy do przodu, a w wyproście jej odchylenie.
Pojawia się już w 12. tygodniu życia płodowego i ma wpływ na przebieg porodu. Następnie integruje się stopniowo od 7. tygodnia do końca 3. roku życia.
Odruch Galanta
Odruch Galanta pojawia się w 20. tygodniu życia płodowego i jest aktywny w trakcie porodu, pomagając dziecku przedostać się przez kanał rodny.
Po urodzeniu objawia się tym, że dziecko położone na brzuchu i dotykane w okolicach kręgosłupa zgina bioderka unosząc pupę.
Odruch ten powinien być symetryczny po obu stronach pleców. Zanikamiędzy 3. a 9. tygodniem życia.
Odruch kroczenia
Odruch kroczenia, zwany także odruchem chodu automatycznego, polega na tym, że dziecko trzymane pod pachami, przy zetknięciu stóp z podłożem, zaczyna wykonywać ruchy nóżkami przypominające chodzenie.
Podczas sprawdzania odruchu występuje toniczne napięcie mięśni noworodka, przygotowujące jego organizmu do późniejszego procesu chodzenia.
Odruch zanika w 2.-3. miesiącu życia.
Odruch spadochronowy
Odruch spadochronowy jest odruchem obronnym, który chroni dziecko przed upadkiem i jest niezbędny przy nauce chodzenia.
Wywołuje się go trzymając dziecko w powietrzu i wykonując ruch w kierunku podłoża. Dziecko automatycznie prostuje ramiona chroniąc głowę i ciało przed upadkiem.
Około 6 miesiąca życia pojawia się odruch spadochronowy boczny, który pomaga w podparciu tułowia przy próbie siadania.
Można go również zaobserwować podczas pierwszych prób stania i chodzenia.
Inne odruchy pierwotne
Przedstawione powyżej odruchy są najlepiej zauważalne i potrafią stanowić życiowe problemy, gdy pozostaną niewygaszone. Jest ich jednak więcej. Do pozostałych odruchów należą:
- Landaua - pojawia się w 5. miesiącu i zanika do 3. roku życia, a polega na prostowaniu tułowia, co pomaga w trzymaniu dziecko poziomo;
- Bauera - pojawia się już w trakcie życia płodowego, bierze udział w porodzie i zanika około 3. miesiąca życia, a polega na umiejętności przekraczania linii środkowej ciała, co prowadzi do pełzania;
- podparcia - trwa od urodzenia do 2. miesiąca życia i przygotowuje dziecko do następnego etapu rozwoju;
- kroczenia - trwa o 3. miesiąca życia i polega na wykonywaniu ruchu nóżkami przez dziecko w momencie zetknięcia stóp z podłogą;
- oczno-powiekowy - pojawia się w pierwszych miesiącach życia, dziecko powinno zacisnąć powieki w reakcji na silny bodziec świetlny;
- uszno-powiekowy - również pojawia się w pierwszych miesiącach, a w tym przypadku dziecko zaciska powieki w reakcji na nagły, głośny bodziec dźwiękowy;
- prostowania - pojawia się po około 7 miesiącach życia i pomaga dziecku kontrolować postawę ciała.
Niewygaszone i niezintegrowane odruchy pierwotne
Często prawdziwe problemy pojawiają się u dzieci dopiero w szkole. Krótki czas koncentracji, nieprawidłowa pozycja podczas siedzenia w ławce, przepisywanie z błędami z tablicy, pisanie z trudnością, bardzo powolne czytanie, zły chwyt pisarski. Jaka jest przyczyna takich problemów?
Niestety może zdarzyć się tak, że pomimo osiągnięcia pewnego wieku, układ nerwowy pozostaje niedostatecznie dojrzały. Wpływają na to różne czynniki, jednak niewygaszenie odruchu przypisuje się głównie przebiegowi ciąży, a także:
- stresowi w ciąży,
- przyjmowaniu antybiotyków oraz substancji niewskazanych w ciąży,
- trudnemu porodowi (w tym cięciu cesarskiemu),
- niedotlenieniu okołoporodowemu,
- niskiej wadze noworodka.
Niepełne wygaszenie i zintegrowanie poszczególnych odruchów może się objawiać m.in. poprzez:
- przesadne reakcje na zaskoczenie, nadwrażliwość (słuchową, wzrokową, dotykową), trudności z odróżnianiem figury od tła (w przypadku odruchu Moro),
- słabą zręczność manualną, nieprawidłowy chwyt pisarski, nadwrażliwość dotykową w obrębie dłoni, opóźniony rozwój mowy (w przypadku odruchu chwytnego),
- brak izolacji ruchów głowy od ruchów ręki, problemy ze stabilizacją pola widzenia (w przypadku odruchu ATOS).
Jak wygasić odruchy pierwotne?
Istotą wygaszenia odruchów jest prawidłowe postępowanie od początku jego przyjścia na świat. Dziecko należy nie tylko odpowiednio podnosić i nosić. Trzeba również wiedzieć, jak właściwe je przewijać, karmić czy układać do snu.
Odpowiednia dawka aktywności fizycznej podczas zabawy także jest ważna.
Rodzice często podnoszą dziecko prosto z pleców czy z brzucha, gdyż nie są świadomi, że powinno się to robić przez bok. Błędem jest także trzymanie maluszka w foteliku samochodowym czy leżaku całymi dniami.
Przetrwały odruch pierwotny, który ma wpływ na rozwój dziecka, można wygasić jedynie za pomocą ćwiczeń.
Rehabilitacje neurorozwojowe prowadzone powinny być przez specjalistę. Rodzice muszą jednak pomagać terapeucie, ćwicząc z dzieckiem także w domu.
Najpopularniejsze są dwie metody terapii:
- SI (integracja sensoryczna) - przeznaczona dla dzieci poniżej 4 roku życia; zakłada, że to terapeuta ma za zadanie tak zorganizować środowisko w sali terapeutycznej, aby było ono na tyle różnorodne i dla dziecka porywające, by poprzez wyzwania dla zmysłów oraz narządu ruchu aktywować nowe reakcje adaptacyjne, które są podstawą planowania i organizacji działania; dzięki tej terapii przygotuje się dziecko do kolejnej ścieżki terapeutycznej, jaką może być terapia nastawiona na pracę z odruchami według INPP.
- INPP (stymulacja i hamowanie odruchów) - nie jest przeznaczona dla dzieci poniżej 4 roku życia ze względu na realne fizyczne trudności w realizacji zaproponowanych ćwiczeń; nie jest również przeznaczona dla dzieci o dużych trudnościach motorycznych i bardzo osłabionej kontroli posturalnej; przeznaczona przede wszystkim dla dzieci z trudnościami w uczeniu się i zachowaniu.
