Co to jest oksytocyna?
Oksytocyna (OT) większości z nas kojarzy się z akcją porodową i karmieniem piersią, ale jej działanie nie dotyczy tylko tych obszarów.
Czym jest oksytocyna? To jednocześnie hormon i neuroprzekaźnik, produkowany w podwzgórzu, magazynowany w tylnym płacie przysadki mózgowej i w określonych sytuacjach uwalniany do krwiobiegu.
Hormon oksytocyny występuje zarówno u kobiet, jak i mężczyzn. Ta niewielka cząsteczka, składająca się z 9 aminokwasów ma dość istotny wpływ na funkcjonowanie organizmu człowieka.
Oksytocyna jest często nazywana hormonem miłości, przywiązania lub szczęścia. Te określenia wiążą się ściśle z jej oddziaływaniem na ludzkie zachowanie.
Poziom tego hormonu wzrasta w trakcie przytulania lub podczas orgazmu. To oksytocyna powoduje wzajemne przywiązanie kochanków, a jej pojawienie się w czasie zbliżenia wzmacnia poczucie wzajemnej atrakcyjności i przywiązania.
Jednocześnie obecność hormonu oksytocyny potwierdza, że miłość to nie tylko uczucia, ale także procesy chemiczne.
Prawidłowe zrozumienie działania oksytocyny jest możliwe po poznaniu działania innego nanopeptydu, jakim jest wazopresyna. Te dwa hormony, oksytocyna i wazopresyna (ADH) wydzielane są przez tylny płat przysadki mózgowej, wpływają na zachowania społeczne i emocje, ale pełnią zupełnie różne funkcje biologiczne.
Wazopresyna i oksytocyna to hormony o podobnej budowie, oddziałują wspólnie na organizm, ale ich role są przeciwstawne - oksytocyna działa przeciwlękowo i antydepresyjnie, wazopresyna pobudza i sprzyja lękom. Ich działanie ma znaczącą rolę w kształtowaniu relacji międzyludzkich.
Gdzie powstaje oksytocyna i kiedy się wydziela?
Gdzie powstaje oksytocyna? Naturalna oksytocyna produkowana jest w podwzgórzu, czyli w części podkorowej mózgowia. Ten niewielki organ, jakim jest podwzgórze, porównywany jest swoją wielkością do orzecha włoskiego. Odpowiada za wiele procesów zachodzących w organizmie, w tym także za produkcję oksytocyny.
Kiedy wydziela się oksytocyna? Hormon ten jest uwalniany do krwi przez tylną część przysadki mózgowej w sytuacjach pobudzenia neuronów w podwzgórzu. Jest to najczęściej odpowiedź na sygnały płynące z piersi, pochwy lub macicy. Oksytocyna głównie uwalnia się w czasie orgazmu, zarówno u kobiet, jak i mężczyzn. Przenika do krwi w sytuacji pobudzenia komórek (neuronów).
Poziom oksytocyny zwiększa się także w trakcie przytulania. Dotyk pobudza receptory skórne, które przekazują sygnały do mózgu i tym samym uwalniają oksytocynę. Jej wyższy poziom daje poczucie spokoju, odprężenia i wzajemnej akceptacji.
Reklama
Jak działa oksytocyna i jakie ma funkcje?
Główne funkcje oksytocyny to:
- wpływ na zachowania seksualne kobiet i mężczyzn, który przejawia się głównie w odczuwaniu orgazmu i stopniu intensywności doznań w czasie zbliżenia,
- wspieranie organizmu w walce ze stresem i uczuciami lęku,
- wyciszanie negatywnych emocji,
- wspieranie laktacji,
- udział w produkcji testosteronu,
- wzmacnianie ruchliwości plemników,
- wspieranie erekcji i wytrysku,
- regulacja apetytu,
- współtworzenie metabolizmu energetycznego,
- regeneracja mięśni,
- regeneracja „starych” komórek macierzystych,
- ochrona przed oznakami starzenia,
- regeneracja i odżywianie mózgu,
- regulacja snu,
- wspieranie odporności organizmu,
- działanie przeciwzapalne i wpływ na gojenie ran,
- przeciwdziałanie rozwojowi osteoporozy,
- rozpoczęcie skurczów porodowych,
- zmniejszenie krwawienia po porodzie.
Pozytywnym działaniem oksytocyny, produkowanej również w komórkach nabłonka jelit jest zmniejszenie stresu oksydacyjnego i utrzymywanie ciągłości nabłonka jelit oraz tkanki kostnej.
U osób nadużywających alkoholu lub narkotyków hormon ten wspiera regenerację zmian w mózgu. Warto również wspomnieć, jak oksytocyna działa na utratę nadprogramowych kilogramów. Jej położenie w podwzgórzu, czyli w tym samym miejscu, gdzie umiejscowiony jest ośrodek głodu i sytości, może wpływać na ilość spożywanego jedzenia (kalorii).
Oksytocyna odpowiada także za tworzenie odpowiednich więzi społecznych. Do najważniejszych należą takie, jak zaufanie, empatia czy relacje między rodzicami i dziećmi.
Pomimo pozytywnego oddziaływania hormonu na organizm człowieka, nadmiar oksytocyny nie jest wskazany. Taki stan może mieć wiele przyczyn, na przykład stosowanie leków hormonalnych czy nadczynność podwzgórza.
Zbyt długo utrzymujące się wysokie stężenie czy wyrzut oksytocyny mogą doprowadzić do skurczów mięśni gładkich, zaburzeń snu lub nastroju bądź niedociśnienia krwi.
Niedobór oksytocyny. Jak podnieść jej poziom?
Nie tylko nadmiar oksytocyny jest szkodliwy dla organizmu. Niedobór oksytocyny jest tak samo niebezpieczny i może oznaczać dolegliwości chorobowe w miejscach jej produkcji, czyli przysadce mózgowej lub podwzgórzu.
Częstymi przyczynami niedoboru są:
- niedoczynność podwzgórza,
- zaburzenia procesu uwalniania oksytocyny,
- za wysokie stężenie progesteronu we krwi.
Niedobór oksytocynyTaki stan może doprowadzić do zaburzeń lękowych, złego nastroju, silnego zmęczenia, nadpobudliwości psychoruchowej, zmniejszenia libido czy problemów w relacjach międzyludzkich.
Ważna zatem jest wiedza, jak podnieść poziom oksytocyny. Istnieje ścisły związek pomiędzy oksytocyną a seksem. Kontakt fizyczny, przytulanie czy pocałunki zdecydowanie zwiększają poziom tego hormonu.
Aktywność fizyczna, jak spacery czy treningi, zwiększa również nie tylko poziom endorfin, ale także oksytocyny i ułatwia dostęp tlenu do mózgu.
Reklama
Oksytocyna u mężczyzn
Oksytocyna u mężczyzn wytwarzana jest głównie podczas uprawiania seksu. Uwolniona trafia do krwioobiegu i wspiera dodatkowo przemieszczanie się plemników. Wpływa także na osiąganie orgazmu, ale w mniejszym stopniu niż u kobiet wyzwala uczucie przywiązania.
Mężczyźni często po zakończeniu stosunku są mocno zmęczeni i senni. Winowajcą jest oksytocyna, która w połączeniu z testosteronem wywołuje takie odczucia.
Hormon oksytocyny, który wydziela się u mężczyzn, reguluje erekcję i także odpowiada za uczucie zazdrości lub potrzebę rywalizacji.
Reklama
Oksytocyna a poród. Czy oksytocyna przyspiesza proces porodowy?
Podanie oksytocyny w czasie porodu następuje w określonych sytuacjach, uzasadnionych medycznie.
Do takich należą:
- konieczność przyspieszenia lub wywołania akcji porodowej, najczęściej w przypadkach przeterminowanych ciąż,
- obumarcie wewnątrzmaciczne donoszonego płodu,
- osłabienie funkcji skurczowych macicy,
- atonia macicy, czyli ograniczenie zdolności macicy do obkurczenia,
- zahamowanie krwawienia w czasie połogu, który wymaga kontroli krwawienia poporodowego,
- konieczność przyspieszenia regeneracji macicy,
- konflikt serologiczny,
- wady rozwojowe płodu,
- wyniki badań, które sugerują zagrożenie niedotlenienia wewnątrzmacicznego,
- zakażenie wewnątrzmaciczne,
- przedwczesne pęknięcie pęcherzyka płodowego,
- hipotrofia płodu, czyli ograniczenie wzrostu płodu,
- nadciśnienie przewlekłe,
- cukrzyca ciężarnej, przewlekłe choroby nerek czy zaburzenia czynności tarczycy,
- preeklampsja czyli stan przedrzucawkowy u ciężarnej.
Oksytocyna przy porodzie podawana jest w formie dożylnej za pomocą kroplówki. Za jej dozowanie odpowiada pompa dyfuzyjna. Taka syntetyczna oksytocyna w kroplówce doprowadza do skurczów macicy tak samo, jak naturalna.
Wiele ciężarnych kobiet zastanawia się, ile trwa poród wywołany oksytocyną. Jest on zdecydowanie szybszy niż poród rozpoczynający się w naturalny sposób, ale skurcze macicy są zdecydowanie silniejsze i dla wielu kobiet taki poród jest bardziej bolesny.
Podanie tego konkretnego hormonu ma na celu nie tylko indukcję (czyli wywołanie), ale także wspomożenie trwającej już akcji porodowej.
Przyspieszenie porodu oksytocyną stosowane jest często w sytuacji, kiedy słabną skurcze porodowe u rodzącej już kobiety. Indukcja porodu oksytocyną ogranicza nie tylko czas jego trwania, ale dodatkowo ogranicza wysiłek dziecka, potrzebny do przyjścia na świat.
Podanie oksytocyny z pewnością skraca akcję porodową, ale nie w każdym przypadku takie działanie jest dozwolone.
Do przeciwwskazań zaliczane jest między innymi wcześniactwo, wcześniejsze operacje na mięśniu macicy matki, niewystarczająco dojrzała szyjka macicy lub zbyt rozciągnięta macica.
Dawkowanie oksytocyny w czasie porodu
Dawka oksytocyny przy porodzie jest ściśle uzależniona od indywidualnego stanu ciężarnej i reakcji płodu na ten konkretny hormon.
W tym celu przeprowadzany jest test oksytocynowy (nazywany też stresowym, OCT lub CST), najczęściej u kobiet z ciążą powikłaną lub przenoszoną. Decyzja o tym badaniu podejmowana jest w przypadku nieprawidłowego wyniku badania KTG, które monitoruje i rejestruje pracę serca płodu.
Jak przebiega test oksytocynowy? Przeprowadzany jest w szpitalu, najczęściej w 32 tygodniu ciąży, na czczo.
Oto jego etapy:
- założenie ciężarnej wenflonu,
- podłączenie do KTG (do 20 minut),
- podawanie kroplówki z oksytocyną w celu wywołania kilku skurczów macicy (maksymalnie do 10),
- monitorowanie czynności skurczowej mięśnia macicy i pracy serca płodu,
- ocena stanu serca płodu w czasie skurczu macicy (potwierdzenie, że dziecko ma zapewniony dostęp do tlenu).
Sam test trwa maksymalnie godzinę. W przypadku prawidłowego zapisu w czasie całego badania KTG wynik testu jest negatywny, co oznacza brak konieczności stosowania oksytocyny. Nieprawidłowy wynik (dodatni) badania KTG najczęściej oznacza konieczność indukcji porodu lub przeprowadzenie cesarskiego cięcia.
Odmowa podania oksytocyny może nastąpić w następujących przypadkach:
- niedostatecznie dojrzała szyjka macicy,
- nadmiernie napięta macica,
- problemy płodu, które stanowią dla niego zagrożenie przy porodzie pochwowym (np. wcześniactwo),
- poprzeczne lub ukośne położenie płodu względem szyjki macicy,
- wcześniejsze operacje na mięśniu macicy,
- aktywna objawowa opryszczka narządów płciowych,
- przedwczesne oddzielenie łożyska,
- łożysko przodujące,
- alergie na preparaty prostaglandynowe,
- stan po uterotomii, czyli otwarciu jamy macicy,
- zaburzenia sercowo naczyniowe matki.
Dawkowanie oksytocyny ma charakter indywidualny i odbywa się pod ścisłą kontrolą lekarza, który ustala objętość, czas podania i dawkę hormonu.
W niektórych przypadkach kroplówka z oksytocyną nie działa i pomimo bolesnych skurczów nie dochodzi do rozwarcia szyjki macicy. Niekiedy w trakcie wlewu pojawiają się tylko umiarkowane skurcze, a po jego odłączeniu całkowicie ustają. Taką formę indukcji można powtórzyć.
Reklama
Oksytocyna po porodzie
Ważną rolę spełnia również oksytocyna po porodzie.
Oto najważniejsze przykłady działania oksytocyny już po narodzinach dziecka:
- obkurczenie macicy w przypadku atonii macicy, czyli niedostatecznego jej obkurczania po akcji porodowej,
- pozbycie się poporodowych odchodów,
- po cesarskim cięciu przy poprzednim porodzie jako wsparcie porodu siłami natury,
- jako forma kontroli krwawienia poporodowego,
- jako leczenie wspomagające poronienia (niepełne i dokonane),
- w celu uwalniania mleka poprzez drażnienie brodawek sutkowych i pobudzanie do działania komórek mięśniowych w przewodach wyprowadzających pokarm,
- wzmacnianie więzi pomiędzy matką a dzieckiem (dlatego też nazywana jest „hormonem przywiązania”).
Reklama
Skutki uboczne oksytocyny
Możliwymi skutkami ubocznymi stosowania oksytocyny mogą być:
- pęknięcie macicy,
- wrażenie stałego napięcia macicy,
- bolesne i silne skurcze,
- silniejsze krwawienie z dróg rodnych,
- bóle głowy po porodzie,
- wzrost ciśnienia śródgałkowego,
- zaburzenia rytmu serca matki,
- reakcje alergiczne, takie jak pokrzywka, obrzęk ust lub języka czy trudności w oddychaniu.
Skutki uboczne oksytocyny dla dziecka
Nadużywanie oksytocyny w czasie porodu stanowi potencjalne zagrożenie nie tylko dla zdrowia kobiety. Nowonarodzone maluchy mogą być również narażone na określone powikłania.
Katalog ubocznych skutków działania oksytocyny dla dziecka obejmuje:
- chwilowe zaburzenie rytmu serca u noworodka,
- potencjalne niedotlenienie okołoporodowe,
- asfiksję porodową, czyli niewydolność oddechowo-krążeniową,
- krwotoki,
- niższy wynik w skali APGAR.
W skrajnych przypadkach skutkiem ubocznym dla noworodka może być śmierć.
Reklama
Inne formy i zastosowanie oksytocyny
Możliwości zastosowania oksytocyny wykraczają już poza poród i proces laktacji.
Coraz częściej hormon ten wykorzystywany jest w następujących działaniach:
- leczenie stanów lękowych i depresji,
- zwalczanie nałogów,
- wzmacnianie relacji bliskości dziecka z matką i wyzwalanie poczucia bezpieczeństwa,
- wspieranie leczenia otyłości i ograniczanie kompulsywnego objadania,
- zmniejszenie ciśnienia krwi,
- przyspieszanie gojenia ran,
- ograniczanie produkcji kortyzolu,
- obniżanie progu bólu,
- wspieranie w podnoszeniu jakości relacji międzyludzkich,
- przeciwdziałanie procesom starzenia.
Syntetyczna oksytocyna jest dostępna w formie tabletek, sprayu do nosa, w zastrzykach. W formie sprayu dostępna jest bez recepty.
Ile kosztuje oksytocyna i gdzie można ją kupić?
Oksytocyna ze względu na swoje działanie i właściwości jest głównie sprzedawana do szpitali. W formie sprayu do nosa oksytocynę kupimy w aptece stacjonarnej lub internetowej.
Cena leku uzależniona jest od pojemności - za 30 ml zapłacimy od 90 do 200 zł.
