Udar mózgu jest zespołem objawów neurologicznych, powstałych w wyniku nagłego zaburzenia dopływu krwi do mózgu. Wyróżniamy dwa rodzaje udarów – krwotoczny i niedokrwienny, przy czym ten drugi stanowi 80-90% wszystkich przypadków.
W trakcie udaru krwotocznego, nazywanego przez pacjentów wylewem, dochodzi do pęknięcia naczynia w mózgu, a następnie wynaczynienia krwi do mózgu (udar krwotoczny śródmózgowy) lub przestrzeni podpajęczynówkowej (udar krwotoczny podpajęczynówkowy). Przyczyną udaru niedokrwiennego jest zaś gwałtowne zamknięcie się lub zwężenie tętnicy w mózgu. Naczynie staje się niedrożne, a komórki mózgu nie otrzymują krwi ani transportowanego z nią tlenu w takiej ilości, jakiej potrzebują.
Jakie są przyczyny udaru?
Najczęstszą przyczyną udaru niedokrwiennego jest miażdżyca tętnic. W wyniku niezdrowego stylu życia, diety bogatej w tłuszcze, a także innych chorób, np. nadciśnienia tętniczego, cukrzycy, otyłości i nałogów dochodzi do odkładania się cholesterolu w ścianach naczyń.
Z biegiem czasu powstają w nich blaszki miażdżycowe, które zwężają lub ostatecznie całkowicie zamykają światło tętnicy. Z kolei najczęstszą przyczyną udaru krwotocznego jest długotrwałe, często źle kontrolowane farmakologicznie nadciśnienie tętnicze.
Reklama
Jakie są czynniki ryzyka udaru?
Czynniki ryzyka udaru można podzielić na modyfikowalne i niemodyfikowane. Do czynników niemodyfikowalnych zaliczamy płeć męską, predyspozycje rodzinne i genetyczne oraz wiek. Po 65 roku życia ryzyko wystąpienia udaru znacznie wzrasta – w krajach rozwiniętych co roku na udar mózgu zapadają 2 na 1000 osób w populacji ogólnej, a po 65 roku życia liczba ta wzrasta do 10 na 1000 osób.
Najważniejszymi modyfikowalnymi czynnikami ryzyka wystąpienia udaru mózgu są:
- choroby serca, np. migotanie przedsionków;
- nadciśnienie tętnicze;
- cukrzyca;
- choroby naczyń;
- palenie papierosów;
- nadużywanie alkoholu,
- zaburzenia krzepnięcia;
- zaburzenia gospodarki lipidowej;
- otyłość.
Reklama
Jak objawia się udar mózgu?
Objawy udaru mózgu są dość charakterystyczne, choć mogą być różne, w zależności od tego, która tętnica lub tętniczka została zamknięta lub uległa pęknięciu. Małe ognisko niedokrwienne może objawiać się niedowładem twarzy, ręki lub jedynie drętwieniem w tym obszarze, zaś duże przeważnie powoduje niedowład całej połowy ciała, przeciwnej do strony uszkodzenia w mózgu.
I tak na przykład, jeśli zostanie uszkodzony obszar w prawej półkuli, niedowład obejmie lewą stronę ciała.
Poza niedowładem, u chorego pojawiają się również inne symptomy udaru, takie jak:
- zaburzenia widzenia, na przykład widzenie podwójne;
- osłabienie mięśni języka i gardła;
- zaburzenia równowagi i koordynacji ruchów;
- utrata świadomości;
- nagły ból głowy.
Reklama
Leczenie pacjenta z udarem mózgu
Kluczową rolę w leczeniu pacjenta z udarem mózgu odgrywa czas, w jakim zapewni mu się odpowiednią pomoc. Chory powinien zostać jak najszybciej przetransportowany do specjalistycznego ośrodka. Podstawą diagnostyki jest wykonanie tomografii komputerowej, która pozwala na rozpoznanie rodzaju udaru – krwotocznego lub niedokrwiennego.
Jest to bardzo istotne, ponieważ w przypadku udaru niedokrwiennego już w ciągu kilku pierwszych godzin od momentu jego wystąpienia pacjent powinien otrzymać lek, którego zadaniem jest rozpuszczenie skrzepliny zatykającej naczynie w mózgu.
W przypadku udaru krwotocznego najważniejsze jest natomiast zmniejszenie ciśnienia śródczaszkowego – często w ciężkich przypadkach jedynym skutecznym sposobem jest leczenie operacyjne. Im szybsze rozpoznanie i postępowanie kliniczne tym większa szansa na uratowanie życia pacjenta i uchronienie go przed ciężką niepełnosprawnością.
Reklama
Opieka nad pacjentem po udarze
Obraz kliniczny pacjenta po udarze może być różny. W każdym przypadku opieka nad taką osobą, szczególnie starszą, może być wyzwaniem dla lekarzy, terapeutów, a także bliskich chorego. Pacjent może być niesamodzielny i wymagać pomocy, nawet przy wykonywaniu podstawowych codziennych czynności. Gdy tylko jego stan się ustabilizuje, niezbędna jest opieka rodziny i odpowiednia pielęgnacja (m.in. zapobieganie odleżynom), dopasowana do jego możliwości rehabilitacja oraz odpowiednia dieta.
Należy jak najlepiej przygotować mieszkanie dla chorego, aby stało się ono bardziej funkcjonalne – zlikwidować lub maksymalnie zminimalizować bariery architektoniczne, na przykład montując podjazd czy kupując elektryczny podnośnik pacjenta.
Niezbędny może się okazać zakup zaopatrzenia ortopedycznego oraz środków pomocniczych i rehabilitacyjnych, dzięki którym opieka nad osobą chorą staje się sprawniejsza, szybsza i bardziej komfortowa, m.in. łóżka rehabilitacyjnego, specjalnych uchwytów i poręczy ułatwiających korzystanie z toalety i prysznica (krzesła toaletowego/sedesowego), antypoślizgowych mat, materaca przeciw odleżynom, balkonika lub laski.
Potrzebne będą prawdopodobnie pieluchomajtki, podkłady higieniczne i specjalne prześcieradła z warstwą nieprzemakalną dla dorosłych, kremy i środki przeciw odleżynom, suche szampony do włosów oraz myjące pianki do ciała.
Osobom mającym problemy z samodzielnym spożywaniem pokarmów, wykonywaniem właściwych ruchów dłoni podczas jedzenia czy krojenia, przydadzą się kupowane w sklepach medycznych specjalne zakrzywione sztućce (dla prawo- i leworęcznych), a także przybory do jedzenia, takie jak kubki i szklanki z uchwytami (w ofercie producentów znajdują się też koszyczki na kubki), kubki z miejscem na nos, tace dla niepełnosprawnych, miseczki szufelkowe, słomki z zaworkami oraz fartuchy z kieszonkami na spadające resztki jedzenia.
Wszystkie te rzeczy pomagają nie tylko opiekunowi w opiece nad pacjentem, ale również samemu choremu w dążeniu do osiągnięcia przez niego pełnej sprawności ruchowej.
Opiekując się pacjentem po udarze, warto w trakcie codziennych czynności zachęcać go do ćwiczenia strony porażonej i mobilizować do takiego wysiłku. Przykładowo może to być układanie używanych w danej chwili przedmiotów po stronie chorej, aby leżący zwrócił się w ich kierunku lub karmienie go w obszarze dotkniętym niedowładem.
Do jego możliwości powinno się też dostosować zastawę, nabywając odpowiednie dla niepełnosprawnych talerze i szklanki. Jeśli osoba chora korzysta z wózka, jej barki zawsze powinny być ustawiane symetrycznie, ponieważ strona porażona nie może opadać.
Również przy ubieraniu obowiązuje zasada – najpierw chora ręka/noga, później zdrowa. Przy rozbieraniu kolejność jest odwrotna.
Reklama
Żywienie pacjentów poudarowych
W żywieniu i karmieniu osób po udarze można napotkać wiele trudności. Chory – z uwagi na złe samopoczucie – często traci apetyt lub występują u niego zaburzenia połykania. Przyrządzane posiłki powinny być pełnowartościowe, wysokoenergetyczne, łatwe do spożycia (np. o gładkiej konsystencji) oraz urozmaicone. W codziennym menu znaleźć powinny się takie produkty jak chude mięso i ryby bogate w kwasy omega-3, pełnoziarniste kasze, dużo warzyw i owoców.
Do diety warto również wprowadzić żywność zawierającą duże ilości antyoksydacyjnych witamin C i E, są to na przykład cytrusy, jagody, porzeczki, awokado i orzechy. Aby ułatwić spożywanie posiłków, warto poddawać je obróbce mechanicznej celem zmiany ich konsystencji.
I tak np. mięso w postaci mielonej, warzywa przygotowane w formie pasty, owoce w postaci soków lub koktajli, musów z miąższu, a pieczywo wcześniej zmoczone w wodzie lub zmiksowane z płynami, sprawdzą się lepiej niż w formie pierwotnej.
Należy unikać produktów tłustych, smażonych, wzdymających ponieważ dają one szybkie uczucie sytości, które przyczynić się może do zmniejszenia ilości spożytego pokarmu. Ich spożycie może przyczynić się również do pogorszenia samopoczucia chorego. Z jadłospisu wykluczyć należy również słone przekąski i żywność przetworzoną z uwagi na ich niską wartość odżywczą.
Odpowiednia podaż substancji odżywczych, szczególnie białka, może pomóc pacjentowi odzyskać siły i pozytywnie wpłynąć na jego dalszą rehabilitację. Jeśli nie jest możliwe dostarczenie należnych ilości składników odżywczych w oparciu o tradycyjną dietę, zaleca się podawanie żywności specjalnego przeznaczenia medycznego do postępowania dietetycznego w przypadku niedożywienia związanego z chorobą.
Jednym z takich produktów jest Nutridrink, którego skład jest kompletny pod względem odżywczym i dostępny w kilku różnych smakach. Dostarcza on dużą porcję energii, a jego płynna forma ułatwia spożycie osobom chorym.
Reklama
Rehabilitacja po udarze
Dopasowana do pacjenta rehabilitacja jest nieodłączną częścią procesu rekonwalescencji i usprawniania chorego i powinna zostać wprowadzona najszybciej jak to możliwe, zaraz po zakończeniu ostrej fazy choroby. Może zostać rozpoczęta już na oddziale poudarowym. Metody jej prowadzenia zależą nie tylko od tego, w jakiej kondycji był wcześniej pacjent, ale również od rodzaju uszkodzeń, jakie spowodował u niego udar.
Nie bez znaczenia jest również wiek chorego, który związany jest z tzw. „plastycznością mózgu” – czynnik ten w istotny sposób wpływa na stopnień w jakim jest on w stanie przyzwyczaić się do nowych warunków funkcjonowania. Najlepiej, aby chory ćwiczył 3-4 razy dziennie po około 20 minut zaś plan rehabilitacji ustalany powinien być indywidualnie, z uwzględnienie możliwości danego pacjenta.
Mogą to być ćwiczenia wykonywane w domu lub w specjalistycznym ośrodku. Równocześnie z terapią ruchową powinna zostać zastosowana terapia logopedyczna dysfagii, czyli zaburzeń połykania oraz terapia neuropsychologiczna. W trakcie ćwiczeń poznawczych chory praktykuje sprawne komunikowanie się, rozwiązuje rebusy, krzyżówki, ćwiczy pisanie i mówienie. W niektórych wyspecjalizowanych ośrodkach rehabilitacyjnych może on uczęszczać na zajęcia z muzykoterapii czy choreoterapii.
W terapii chorego po udarze zastosowanie ma także fizykoterapia. Są to ultradźwięki, termoterapia (okłady borowinowe), zabiegi i ćwiczenia w wodzie (kąpiele wirowe przyczyniające się do zmniejszenia zastojów krwi żylnej), leczenie prądem i światłolecznictwo.
Pomocna może się również okazać kinezyterapia – są to ćwiczenia ruchowe czynne i bierne, z oporem oraz w obciążeniu. Tak prowadzona rehabilitacja zwiększa siłę mięśniową pacjenta, zmniejsza ból oraz poprawia elastyczność tkanek.
Ćwicząc z osobą bliską samodzielnie w domu, warto pamiętać, aby często zmieniać pozycję ciała chorego, prostować i zginać jego kończyny, praktykować siadanie i wstawanie z łóżka, nawracać kończyny w stawach oraz zachęcać go do częstego chodzenia po mieszkaniu z pomocą balkonika lub laski.
W dochodzeniu do zdrowia po udarze niezbędne jest wsparcie rodziny i sprawowanie przez nią opieki nad chorym. Szczególnie osoba starsza może nie odzyskać pełnej sprawności lub zmienić się pod względem psychologicznym. Udar jest nie tylko obciążeniem chorego, ale i całej jego rodziny.
Wsparcie wielospecjalistycznego zespołu w tych trudnych chwilach może okazać się niezbędne. Warto jednak być dobrej myśli – szybko wprowadzone leczenie i rehabilitacja seniora mogą dać zaskakująco dobre rezultaty i spowodować jego szybki powrót do zdrowia.
