Co to jest osobowość anankastyczna?
Osobowość anankastyczna to rodzaj zaburzenia osobowościowego, polegającego na tym, że chorego przesadnie pochłaniają potrzeby:
- porządkowania,
- układania,
- kontrolowania,
- narzucania własnych opinii otoczeniu,
- dążenia do perfekcjonizmu,
- bycia sumiennym i skoncentrowanym.
Określa się ją też jako osobowość kompulsywno-obsesyjną, ponieważ osoby z taką anomalią kurczowo trzymają się norm społecznych, odgórnie ustalonych reguł i zasad, nie pozwalając sobie na jakiekolwiek odstępstwo od nich oraz zabraniając innym naginania tych praw.
Taka osobowość obsesyjna nie znajduje w swoim życiu miejsca na odpoczynek, rozluźnienie, otwartość oraz elastyczność.
Jak wynika z badań z 1999 roku (przeprowadzonych przez Carter, Mulder, Sullivan i Joyce, Psychological Medicine) anankastyczność częściej dotyka mężczyzn, niż kobiety. W skali światowej na schorzenie to cierpi około 2-3 procent populacji.
Przyczyny osobowości anankastycznej mogą być różnorakie. Mówi się o możliwości wpływu więcej niż jednego czynnika na ten proces. Wśród powodów stania się anankastą wymienia się przede wszystkim:
- źródło genetyczne (odziedziczenie cech anankastycznych po przodkach);
- czynnik mający związek z wychowaniem (np. występujące u rodziców nadmierne kontrolowanie i wymaganie od dziecka określonego zachowania);
- temperament (nadpobudliwe dziecko, które jest ciągle upominane i wstrzymywane przez wychowawców, w przyszłości może stać się dorosłym nadmiernie starającym się przypodobać otoczeniu).
Reklama
Osobowość anankastyczna w związku
Początkowo osobowość anankastyczna w związku może być postrzegana jako idealny partner, ucieleśnienie marzeń z dzieciństwa. Jednak z czasem jej obsesja na temat bycia perfekcjonistą w każdej dziedzinie, trudność w wyrażaniu emocji, skąpstwo, absolutne poświęcenie wyłącznie pracy i obowiązkom, totalna kontrola siebie, jak i środowiska zewnętrznego, czy dopuszczanie jedynie własnych rozwiązań, celów, zasad, każdą relację uczynią koszmarem.
Osoba anankastyczna niewłaściwie interpretuje zachowanie partnera oraz zniekształca jego prawdziwe intencje. Nie dba o przyjemności, nie odczuwa potrzeby rozluźnienia i odpoczynku. Anankastyczna osobowość nie umie przyjąć wsparcia od innej osoby, ponieważ upatruje w tym własnej słabości i niemocy.
Anankastyczne zaburzenie osobowości w relacji z partnerem odnosi się też do stałego kontrolowania, nadzorowania, pilnowania, by druga osoba zachowywała się dokładnie tak, jak anankasta tego oczekuje. W takim związku brakuje przestrzeni na spontaniczność.
Jeśli sytuacja wymyka się spod kontroli anankasty, wpada on w złość, wyładowując ją na partnerze. Osoba chcąca trwać w takiej relacji musi zatem uzbroić się w cierpliwość i spróbować wykazać się wyrozumiałością w stosunku do zaburzeń partnera. Trudno będzie jednak stworzyć satysfakcjonujący związek bez próby poddania się terapii.
Reklama
Test na osobowość anankastyczną
Najskuteczniej osobę anankastyczną zdiagnozuje lekarz psychiatrii. Jednak w rozpoznaniu tego zaburzenia osobowości u siebie lub kogoś z otoczenia pomóc mogą dostępne m.in. Internecie, testy na osobowość anankastyczną.
Znajdują się w nich pytania, na które należy udzielić szczerych odpowiedzi. Jeśli choć trzy z udzielonych odpowiedzi są twierdzące, można mówić o występowaniu u kogoś cech anankastycznych. Takie spostrzeżenia należy oczywiście potwierdzić u specjalisty.
Przykładowe pytania występujące w teście na osobowość anankastyczną brzmią:
- Czy zawsze lub prawie zawsze dążę do doskonałości?
- Czy inni uważają mnie za pedanta?
- Czy lękam się o przyszłość?
- Czy to prawda, że nie umiem podejmować decyzji?
- Czy muszę i chcę stosować się do zasad, regulaminów oraz społecznie przyjętych norm?
- Czy praca i obowiązkowość są dla mnie najważniejsze?
- Czy jestem skrupulatny/na?
- Czy lubię mieć wszystko poukładane? Wszystko musi mieć swoje miejsce?
- Czy odpoczynek jest niepotrzebny?
- Czy to prawda, że nie chcę mówić o uczuciach?
- Czy wierzę, że moje zasady moralne powinny być przestrzegane także przez innych?
- Czy relacje z ludźmi nie są istotne?
- Czy oszczędzanie jest bardzo ważne, ponieważ zgromadzone pieniądze mogą się przydać kiedy w przyszłości wydarzy się jakaś katastrofa?
- Czy zdarza się, że niektóre czynności powtarzam kilka razy w ciągu dnia?
- Czy często rozmyślam nad słusznością swojego postępowania?
Reklama
Osobowość anankastyczna a poczucie winy
Osobowość anankastyczna i poczucie winy to często występująca i powtarzająca się u wielu pacjentów zależność. Psychologowie oceniają, iż anankaści odczuwają poczucie winy, mające związek z potrzebą kontroli oraz procesami, w czasie których dochodzi do przenoszenia uczuć z jednego obiektu na inny.
Może też zachodzić zupełnie odwrotna reakcja, czyli izolowanie uczuć i skojarzeń. Typ anankastyczny człowieka wykazuje głębsze problemy: od uczucia winy i kontroli, poprzez niewyartykułowaną złość oraz obawę przed oceną ze strony innych ludzi, aż po rozdrażnienie odczuwane w stosunku do siebie.
Wypunktowane wyżej zaburzenia anankastyczne zmuszają niejako chorych, by stosowali oni pewne mechanizmy obronne. Anankaści radzą sobie w różny sposób. Jedni uciekają się do moralizatorstwa, czy intelektualizowania, inni racjonalizują kłopoty, bądź zupełnie odsuwają problemy trwając w postawie, że tak właśnie ma być, czy też przenoszą złość na coś lub kogoś innego.
Reklama
Autoterapia osobowości anankastycznej
Pomaganie osobie anankastycznej w radzeniu sobie z jej zaburzeniem ma sens tylko wówczas, gdy anankasta wyraża na to zgodę i jest świadomy tego, co mu dolega.
Nieczęsto jednak zdarzają się przypadki, kiedy osobowość anankastyczna poddaje się autoterapii, po uprzednim stwierdzeniu u siebie cech tej anomalii. Najczęściej ma miejsce taki scenariusz, że anankasta uważa, iż postępuje właściwie, w jego zachowaniu nie ma żadnych niepokojących odchyleń, a to inni działają w zły sposób.
Jak sobie radzić z osobowością anankastyczną? Podstawę kuracji powinna stanowić terapia podjęta u doświadczonego specjalisty. Jako środek pomocniczy może również posłużyć autoterapia.
U anankastów pomocne mogą się okazać ćwiczenia polegające m.in. na podejmowaniu prób zwalczania perfekcjonizmu oraz odchodzenia od drobiazgowości, skupiając się na głównym celu. Autoterapią można też objąć np. brak zdecydowania. By mu przeciwdziałać, warto wyznaczać sobie limity czasowe i przestrzenne na wykonanie jakieś czynności, czy pracy.
Reklama
Leczenie osobowości anankastycznej
Leczenie osobowości anankastycznej w głównej mierze opiera się na długoterminowej psychoterapii. U jednych osób wystarczy pół roku terapii, u innych optymalna długość trwania leczenia obejmie dwa lata, a nawet dłużej.
Zwykle jednak taki rodzaj kuracji przynosi zakładane skutki. Za najskuteczniejszy rodzaj psychoterapii osobowości anankastycznej uznaje się obecnie terapię poznawczo-behawioralną.
Ten sposób leczenia osobowości anankastycznej zakłada przeciwstawianie się negatywnym przekonaniom i schematom, które funkcjonują u chorego od dzieciństwa, a które wywołują dysfunkcje, odnoszące się do jego sposobu myślenia i zachowania.
Anankastyczna osobowość musi być wspierana w terapii pokazywaniem konstruktywnych wzorców i modeli postępowania. Aby omawiana terapia okazała się sukcesem, pacjent musi chcieć się leczyć i współpracować z terapeutą.
