Co to jest osobowość histrioniczna?
Osobowość histrioniczna to rodzaj zaburzenia osobowościowego, które polega na zachowaniu określanym jako teatralne, czyli przesadzone, egzaltowane, nadmierne i nieadekwatne do zaistniałej sytuacji.
Określenie „histrioniczne zaburzenie osobowości” pochodzi od łacińskiego słowa „histrio”, co znaczy „aktor”. Osoba histrioniczna zachowuje się tak, jakby wciąż występowała na scenie, starając się zwrócić na siebie uwagę innych. Co więcej, ona cały czas chce być w centrum zainteresowania.
To sprawia, że można się spotkać z wymiennym nazewnictwem tego zaburzenia, czyli terminem, osobowość psychoinfantylna.
Zgodnie z klasyfikacją ICD-10 (F60.4) za osobowość histrioniczną uznaje się kogoś, kto:
- wyraża uczucia w przesadny sposób,
- dramatyzuje,
- łatwo ulega wpływom innych osób i okoliczności,
- jest niestały uczuciowo,
- potrzebuje skupiać uwagę innych na sobie,
- nadmiernie koncentruje się na własnej atrakcyjności fizycznej,
- zachowuje się w sposób wyzywający, uwodzicielski, prowokacyjny.
Osobowość histrioniczna według klasyfikacji ICD-11 znalazła się pod numerem 6D10.Z, w grupie zaburzeń osobowości o nieokreślonym nasileniu.
Psychologia za podstawę osobowości histrionicznej uznaje wyparcie problemów wewnętrznych u takiego człowieka. Pacjent ma zagłuszać wewnętrzne konflikty aktorskim stylem bycia.
Osobowość histrioniczna u mężczyzn i kobiet
Zwykło się dużo częściej przypisywać cechy infantylnej osobowości histrionicznej kobietom, jednak taki pogląd wydaje się tendencyjny.
Warto zwrócić uwagę na to, że problem z osobowością histrioniczną występuje także u mężczyzn.
U pań histrioniczny charakter może być bardziej widoczny, dosłowny i nasilony, natomiast u panów cechy histrioniczne mogą bardziej przypominać właściwości hipochondryczne i egocentryczne, czy nawet narcystyczne.
Kobiety dużo częściej będą więc dramatyczne, uwodzicielskie (nierzadko niemal ociekające seksapilem), podczas gdy histrioniczni mężczyźni nierzadko skupiają uwagę innych swymi podbojami miłosnymi.
W odniesieniu do panów mówi się też czasem o współwystępowaniu z osobowością histrioniczną zachowań antyspołecznych.
Osobowość histrioniczna u dzieci
Osobowość histrioniczna u dzieci może się rozwinąć przez specyficzne zachowanie rodziców lub jednego z nich wobec dziecka. Zaburzenie to bowiem obserwuje się u osób, które w dzieciństwie były przesadnie i często karane oraz krytykowane, albo karanie odbywało się w sposób niekonsekwentny.
W rezultacie dziecko rozumiało, że musi zasłużyć na uwagę bliskich, zatem dopuszczało się różnych zachowań, by to osiągnąć. Nierzadko za przykład podaje się tutaj wejście w rolę „córeczki tatusia”, czy „synusia mamusi”, by przypodobać się rodzicowi.
Nie są to zachowania typowe dla konkretnego dziecka. Ono celowo się zmienia, ukrywa prawdziwe cechy charakteru, zastępując je takimi, które uważa za akceptowane przez matkę i ojca.
W ten sposób może ukształtować się histrioniczny typ osobowości, który ma trudności z radzeniem sobie z własnymi uczuciami oraz bardzo zaniżone poczucie własnej wartości.
Osobowość histeryczna a histrioniczna
Określenie osobowość histrioniczna niemal powstało na podwalinach osobowości histerycznej. Jakiś czas temu oba nazewnictwa były używane wymiennie.
Definicja zaburzenia histrionicznego dość mocno pokrywa się z wytłumaczeniem Zygmunta Freuda i innych badaczy ludzkiej psychiki dotyczącym tego, czym jest histeria.
W piśmiennictwie histerię definiuje się jako skłonność do zachowań teatralnych, niestabilności i nieszczerości uczuciowej. Charakteryzuje się ona trudną do pohamowania fantazją, ogromnym zapotrzebowaniem na atencję innych osób oraz częstym odwoływaniem do swojej seksualności.
Jednak, co ważne, histeria w przeciwieństwie do osobowości histrionicznej nie została wyodrębniona we współczesnych, międzynarodowych systemach klasyfikacji chorób, ICD-10, czy ICD-11.
Reklama
Przyczyny osobowości histrionicznej
Jedne z ważniejszych powodów występowania osobowości histrionicznej zostały już przedstawione nieco wcześniej.
Chodzi o szczególny model rodzicielski prezentowany przez najbliższych opiekunów dziecka, przez który może rozwinąć się u człowieka typ histrioniczny.
Bierze się tu pod uwagę wychowanie, ale także relacje z rodzicami i z każdym rodzicem z osobna oraz proces kształtowania się świadomości psychoseksualnej.
Za inne przyczyny osobowości histrionicznej uznaje się czynniki genetyczne. Mogą to potwierdzić wyniki badań przeprowadzanych na bliźniętach, u których rozwinięcie się osobowości histrionicznej, podczas gdy występuje ona u siostry lub brata bliźniaka, jest dalece prawdopodobne.
Na zaistnienie zaburzenia histrionicznego może również wpływać kwestia dziedziczenia pewnych cech charakterologicznych po przodkach oraz uwarunkowania biologiczne.
U każdego pacjenta wszelkie przyczyny powinno się rozpatrywać indywidualnie.
Reklama
Objawy osobowości histrionicznej
Objawy osobowości histrionicznej są następujące:
- ciągłe zmierzanie do bycia w centrum uwagi;
- złe samopoczucie, rozżalenie, a nawet cierpienie odczuwane w sytuacji, kiedy osoba z cechami histrionicznymi nie znajduje się w centrum uwagi;
- zmienna emocjonalność, wyrażana w pretensjonalny sposób;
- dramatyzowanie przeżyć dotyczących jakiejś sytuacji (która nierzadko nie miała w ogóle miejsca lub która przebiegała odmiennie od prezentowanej wersji) i przesadzone wyrażanie emocji;
- teatralne zachowanie, mówienie, ekspresja oraz prowokacyjny styl ubierania się;
- nadmierne zwracanie uwagi na swój wygląd;
- epatowanie własnym wdziękiem, seksualnością;
- uleganie wpływom innych;
- uznawanie relacji z innymi ludźmi za bliższe niż są w istocie.
Objawy histrionicznego zaburzenia osobowości to też wysoki egocentryzm, niedostrzeganie potrzeb innych osób (w tym także bliskich), manipulowanie innymi oraz ogromne oczekiwania względem otoczenia.
Charakterystyczną cechą osobowości histrionicznej jest również kompletny brak odporności na krytykę.
Podane wyżej symptomy łączą w sobie kryteria diagnostyczne osobowości histrionicznej klasyfikowane przez ICD-10 oraz DSM-IV.
Specjaliści uważają, iż osobowość histrioniczna stanowi mechanizm obronny przed bardzo niską samooceną oraz koniecznością zmierzenia się z przeszłymi konfliktami i problemami wewnętrznymi.
Reklama
Test na osobowość histrioniczną
Zaburzenia histrioniczne nie powinny być diagnozowane przez pacjentów samodzielnie, ponieważ nie będą oni potrafili wykazać względem siebie obiektywizmu (zwłaszcza jeśli cierpią na omawianą anomalię).
Nie warto też uciekać się do wszelkich testów online na osobowość histrioniczną, gdyż nierzadko nie są one układane przez fachowców w dziedzinie psychologii i psychiatrii, zatem mogą okazać się nieprecyzyjne, powierzchowne i mylące.
Najwłaściwszą drogą postępowania jest wizyta u specjalisty z zakresu zdrowia psychicznego i/lub psychologii, który przeprowadzi z pacjentem dogłębny wywiad oraz wykona swego rodzaju test na osobowość histrioniczną.
Przy diagnozowaniu tego typu osobowości często wykorzystuje się standardowy kwestionariusz SCID II5, a także Międzynarodowy Inwentarz Kliniczny Zaburzeń Osobowości i VDS30-INT.
Nierzadko stosuje się też skalę samooceny i test SABS do diagnostyki interakcji. Lekarze mogą oczywiście oprzeć się na jeszcze innych metodach diagnostycznych.
Reklama
Przykłady osobowości histrionicznej
Za przykład zachowania osobowości histrionicznej można podać sytuację, kiedy taka osoba trafia na terapię do lekarza, gdzie wchodzi w rolę kokietki, ekstrawertyka, osoby bardzo ciekawej, barwnej, oczekującej od specjalisty stuprocentowej uwagi i zaangażowania także w sprawy nie będące powodem wizyty.
Jej emocjonalność jest bardzo widoczna, ruchy i styl bycia są niemalże sceniczne, a opisywane dolegliwości – często przesadzone lub w rzeczywistości nie występują w ogóle.
W pozycji „ICD-10: Zaburzenia psychiczne osób dorosłych. Opisy przypadków klinicznych” Üstün T.B., Bertelsen A., Dilling H. i wsp. przytoczono wzory zachowań osobowości histrionicznych.
Jeden z nich dotyczy kobiety, która podczas wizyty u specjalisty bardzo przepraszała za swój nieestetyczny wygląd, podczas gdy była bardzo starannie, wręcz perfekcyjnie ubrana, uczesana i umalowana.
Przez cały wywiad lekarski próbowała wypaść jak najlepiej zabawiając lekarza atrakcyjnymi anegdotami i dowcipami. Dużo się uśmiechała, mimika i ruchy jej ciała były teatralne, ponadto sprawiała wrażenie rozluźnionej. Jednocześnie twierdziła, że jest przygnębiona.
Dość często obserwuje się, że specjaliści stanowią dla takich pacjentów kolejny obiekt do zmanipulowania, czy uwiedzenia.
Reklama
Jak sobie radzić z osobowością histrioniczną?
Najczęściej u psychiatry bądź psychoterapeuty pojawiają się osoby, które nie czują, że są zaburzone osobowościowo, a ich wizyta ma inną przyczynę, taką jak np. trudności z relacjami (niezależnie od tego w jakim środowisku pojawiają się te kłopoty: w domu, pracy, czy innym miejscu).
Trzeba bowiem podkreślić, iż szczególne cechy histrionicznej osobowości powodują konflikty z innymi ludźmi. Początkowo relacja z takim, wydawałoby się atrakcyjnym, pociągającym, barwnym człowiekiem jest pożądana przez otoczenie.
Kiedy jednak jego zachowanie i opowieści okazują się nieprawdziwe oraz nieszczere, najczęściej dochodzi do odrzucenia przez grupę.
Jak sobie radzić z osobowością histrioniczną? Najlepszym rozwiązaniem jest podjęcie terapii u specjalisty. Warto, aby najbliżsi histrionika mieli świadomość występowania tego zaburzenia i pokierowani przez fachowca potrafili odpowiednio stymulować, bądź studzić zachowanie osoby histrionicznej.
Reklama
Leczenie osobowości histrionicznej
Leczenie osobowości histrionicznej jest uzależnione od konkretnego przypadku medycznego. Przede wszystkim i najczęściej postępowanie medyczne w przypadku osobowości histrionicznej opiera się na terapii.
Psychoterapia, bo to zwykle do tej metody odwołują się specjaliści, przeważnie trwa dość długo. Innym modelem leczniczym m.in. jest kuracja o charakterze poznawczo-behawioralnym.
Należy zdawać sobie sprawę z faktu, że nierzadko histrioniczne zaburzenie osobowości wymaga wielokierunkowego leczenia, szczególnie jeśli do opisywanych zaburzeń dochodzą dodatkowe anomalie osobowościowe oraz choroby, takie jak np. depresja, stany lękowe, paranoja, usposobienie narcystyczne, itp.
Gdy mamy do czynienia z depresją i lękami, nieodzowne może okazać się wprowadzenie farmakoterapii. Jednak stosowanie leków powinno być nadzorowane, ponieważ osoba histrioniczna może chcieć je wykorzystać np. do próby samobójczej.
Jak reagować na osobowość histrioniczną?
Osoby, które na co dzień żyją i funkcjonują z człowiekiem z zaburzeniem histrionicznym, potrzebują wiedzy na temat tego, jak reagować na osobowość histrioniczną.
Niezbędne informacje w tym zakresie mogą uzyskać u terapeuty takiej osoby. Ważne jest uzmysłowienie sobie tego, że nie powinno się przejmować emocji zaburzonego pacjenta, zwłaszcza złości, paniki, wrogości, czy nadmiernej ekscytacji.
Postępowanie z osobowością histrioniczną będzie oczywiście uwarunkowane zaawansowaniem objawów oraz odpowiedzią takiego pacjenta na leczenie, o ile podjął się terapii.
Ważne są jednak w tym kontekście takie modele zachowania, jak okazywanie empatii, chwalenie niezaburzonych cech osobowości (ważne, by komplementy były szczere i nie przesadzone), zapewnianie bezpieczeństwa (także sobie w danej relacji), przy jednoczesnym zachowaniu odpowiedniego dystansu.
Nie należy samodzielnie diagnozować, ani terapeutyzować drugiej osoby (zakładając, że bliska osoba nie posiada właściwych uprawnień ku temu), nawet jeśli zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że jej osobowość jest zaburzona.
Związki osób z osobowością histrioniczną
Związki z osobowością histrioniczną nie należą do łatwych, ponieważ taka osoba jest skoncentrowana wyłącznie na sobie. W relacji nie dostrzega partnera, może się zachowywać wobec niego władczo i chętnie odwołuje się też do manipulacji oraz szantażu.
Poza tym osobowość histrioniczna w związku cechuje się wybuchowością, huśtawką nastrojów, potrzebą wynoszenia swojej osoby na piedestał, co przez wielu ludzi jest odbierane jako toksyczne i odpychające. Takie relacje zwykle szybko się kończą.
Pomocowo, w pracy terapeutycznej z pacjentem histrionicznym, stosuje się poradnictwo rodzinne. Jeżeli zachowanie osoby zaburzonej negatywne wpływa na męża/żonę/partnera i ich związek, to taka forma wsparcia powinna zostać wdrożona.
Podczas sesji takiego poradnictwa osoby z bliskiego otoczenia zaburzonego dowiadują się jak postępować i dawać wsparcie osobowości histrionicznej.
Osobowość histrioniczna a borderline
Osobowość histrioniczna w porównaniu z osobowością borderline jest pokazowa i aktorska, ta druga zaś wykazuje większe poczucie pustki i osamotnienia.
Zaburzenie borderline zmierza w kierunku fobii społecznej. Oba typy nieprawidłowości są związane z trudnościami w zachowaniu dystansu w relacjach.
W obu przypadkach potrzeba bycia kochanym, akceptowanym, ubóstwianym jest olbrzymia, jednak odrzucenie przy osobowości borderline może nawet doprowadzić do chęci zrobienia sobie krzywdy.
Osobowość borderline wikła się w nietrwałe związki, w których na przemian wynosi na piedestał i upadla swojego partnera.
Charakteryzuje ją także wysoka impulsywność, zakłócony obraz siebie, zmienność nastroju, częste wybuchy złości, skłonność do wystawiania się na niebezpieczeństwo, czy fobia związana z wrażeniem, że ktoś ją prześladuje.
Należy pamiętać, że odróżnienia osobowości histrionicznej od borderline mogą dokonać jedynie specjaliści.
