Czym jest otępienie?
Otępienie to zespół nieodwracalnych zaburzeń występujących na skutek uszkodzeń mózgu o etiologii zwyrodnieniowej, naczyniowej czy neurologicznej.
Otępienie objawia się poprzez:
- upośledzenie pamięci,
- zaburzenie zdolności poznawczych i intelektualnych,
- zaburzenie funkcji wykonawczych,
- zmiany emocjonalno-osobowościowe,
- zmiany zachowania,
- zaburzenia ruchowe,
- zaburzenia fizjologiczne,
- zaburzenia neurologiczne.
W odróżnieniu od upośledzenia umysłowego, otępienie ma charakter nabyty oraz postępujący. Demencja prowadzi do regresu fnintelektualnego oraz adaptacyjnego osób, które wcześniej funkcjonowały na wyższym poziomie, co czyni z niej problem nie tylko natury medycznej, ale też psychologicznej oraz społecznej.
Reklama
Otępienie starcze
Częstość występowania zespołów otępiennych u ogółu populacji szacowana jest na 1 procent. Problem ten jednak narasta wraz z wiekiem. W grupie 60+ na różne formy otępienia cierpi już ponad 5 procent osób, wśród 75-latków odsetek ten kształtuje się na poziomie 10-15 proc, u osób które skończyły 85 lat, od 25 do nawet 50 procent, w zależności od kraju i przyjętych kryteriów diagnostycznych. Jest to więc typowa przypadłość wieku senioralnego.
Otępienie starcze najczęściej rozwija się na skutek wieloletnich procesów zwyrodnieniowych lub chorobowych różnego typu, które ujawniają się po sześćdziesiątym roku życia. Względnie rzadko natomiast zespoły otępienne dotykają osoby młodsze. Otępienie w młodym wieku w większości przypadków jest konsekwencją przebytego udaru.
Reklama
Przyczyny otępienia
Przyczyny otępienia są bardzo zróżnicowane. W zależności od czynnika etiologicznego, wyróżnia się aż kilkadziesiąt typów otępienia, a wśród nich (klasyfikacja: G. Opala, Obraz kliniczny i różnicowanie otępienia naczyniowego; ICD-10):
- Schorzenia neurozwyrodnieniowe
- Choroba Alzheimera
- Otępienie czołowo-skroniowe
- Otępienie z ciałami Lewy’ego
- Otępienie towarzyszące chorobie Parkinsona
- Pląsawica Huntingtona
- Choroba Wilsona
- Postępujące porażenie ponadjądrowe
- Choroba Hallevoredena-Spatza
- Otępienie naczyniopochodne, będące konsekwencją np. udaru albo tzw. chorób małych naczyń:
- Otępienie naczyniowe z ostrym początkiem
- Otępienie wielozawałowe.
- Otępienie podkorowe.
- Otępienie naczyniowe mieszane — korowe i podkorowe.
- Otępienie naczyniowe nieokreślone
- Otępienie będące następstwem chorób i zaburzeń układu nerwowego, takich jak:
- Guz wewnątrzczaszkowy
- Uraz czaszkowo-mózgowe
- Neuroinfekcja
- Krwiak podtwardówkowy
- Encefalopatia alkoholowa
- Padaczka
- Stwardnienie rozsiane
- Wodogłowie normotensyjne
- Choroby lizosomalne i spichrzeniowe ośrodkowego układu nerwowego
- Choroby psychiatryczne
- Otępienie występujące na skutek schorzeń ogólnoustrojowych, wśród których wymienić można:
- Awitaminozy
- Zaburzenia hormonalne
- Choroby tarczycy, przytarczyc, nadnerczy, przysadki mózgowej
- Zaburzenia gospodarki węglowodanowej
- Zaburzenia pracy wątroby i nerek
- Schorzenia układu krążenia, oddechowego oraz krwiotwórczego
- Zatrucia
- Uzależnienia
- Choroby zakaźne
- Zespoły polekowe.
Reklama
Otępienie alzheimerowskie
Spośród wyżej wymienionych, zdecydowanie najczęściej występującym jest otępienie alzheimerowskie (około 50-60 procent wszystkich przypadków). Jest ono wynikiem wieloletniego procesu neurodegeneracyjnego, którego istotą jest odkładanie się nieprawidłowego białka amyloidowego w mózgu, powodujące niszczenie komórek odpowiedzialnych za pamięć i inne kluczowe funkcje poznawcze.
Mechanizm ten ma podłoże genetyczne (mutacja trzech genów). Choroba Alzheimera przez kilka do kilkunastu lat rozwija się bezobjawowo, najczęściej manifestując się z całą mocą około 65-roku życia.
Dalsza degradacja mózgu postępuje szybko, w ciągu kilku lat całkowicie uniemożliwiając pacjentowi samodzielne funkcjonowanie. Towarzyszący zaś chorobie spadek odporności często prowadzi do przedwczesnego zgonu w wyniku powikłań ciężkiego zapalenia płuc.
Reklama
Objawy otępienia
Objawy otępienia alzheimerowskiego ulokować można na kilku płaszczyznach.
- Zaburzenia pamięci.Początkowo pacjent zapomina o drobnych szczegółach, takich jak konieczność przyjęcia leku, czy czynność, którą wykonał przed chwilą. Z czasem dochodzi do wymazywania coraz większych obszarów pamięci długotrwałej, obejmującej wspomnienia z całego życia.
- Zaburzenia nastroju i zachowania. Chory zaczyna odczuwać niepokój o nieustalonym podłożu, coraz częściej jest przygnębiony, apatyczny. Z czasem w jego zachowaniu pojawiają się elementy sprzeczne z normami społecznymi, nielogiczne, irracjonalne, niepotrzebne.
- Uczucie dezorientacji w czasie i przestrzeni. Pacjent ma coraz większy problem z określeniem gdzie się znajduje, jak trafić do domu, gdzie jest ubikacja itd. Dodatkowo występują zaburzenia temporalne – chory, nie wie, która jest godzina, jaki jest dzień, miesiąc, pora roku etc.
- Depersonalizacja– uczucie obcości własnej postaci, nierozpoznawanie własnego odbicia w lustrze.
- Coraz większe problemy z mówieniem. Na początku zauważalna staje się niewyraźna artykulacja zgłosek, na koniec następuje całkowity paraliż aparatu mowy.
- Utrata kontroli nad zwieraczami – nietrzymanie moczu i kału.
- Utrata kontroli nad układem mięśniowym. Na początku problemy z chodzeniem, następnie z siedzeniem, na koniec – wykonywaniem jakichkolwiek ruchów. Konsekwencją jest całkowite unieruchomienie, zanik mięśni i powstawanie odleżyn, a także trudności z samodzielnym oddychaniem.
Inne postaci demencji w dużej mierze objawiają się w podobny sposób, aczkolwiek nie wszystkie zespoły otępienne są tak ciężkie, jak choroba Alzheimera. Przykładowo, otępienie alkoholowe,będące konsekwencją ciężkiego wieloletniego uzależnienia, prowadzi do istotnego zaburzenia tzw. funkcji korowych, takich jak pamięć, zdolność uczenia się, rozumienia, oceny, szacowania, liczenia.
Demencja alkoholowa wywołuje też zaburzenia emocjonalne, wpływa na osobowość, zachowanie i motywację, może się wiązać z występowaniem omamów i urojeń. Z kolei otępienie z ciałami Lewy’egopowoduje zaburzenia wzrokowo-przestrzenne, a także niemożność skupienia uwagi.
Natomiast otępienie czołowo-skroniowe wiąże się ciężkimi zaburzeniami nastroju i występowaniem zachowań maniakalnych, aspołecznych, egoistycznych
Reklama
Leczenie otępienia
Leczenie otępienia jest niezwykle trudne, a osiągane efekty są mało zauważalne. Prowadzone działania mają charakter przede wszystkim objawowy – stosowane leki tonują symptomy, tak by ułatwić pacjentowi jak najbardziej komfortowe funkcjonowanie i przedłużyć czas społecznej aktywności.
Do najczęściej wykorzystywanych substancji czynnych należą:
- donepezil, rywastygmina, galantamina - inhibitory esterazy acetylocholiny, wpływające na zachowanie pacjenta
- memantyna - antagonista receptora NMDA, lek prokognitywny, usprawniający działanie pamięci.
Należy podkreślić, że obecnie nie istnieją żadne metody bezpośredniego leczenia przyczynowego otępienia. W niektórych przypadkach postępom demencji można jednak zapobiegać pośrednio i profilaktycznie, lecząc schorzenia stanowiące jej czynnik etiologiczny. Tak jest na przykład w przypadku nadciśnienia, cukrzycy czy miażdżycy, które bezpośrednio zwiększają ryzyko wystąpienia a następnie pogłębiania się otępienia naczyniopochodnego.
