Czym jest pachnotka zwyczajna?
Pachnotka zwyczajna (Perilla frutescens) to roślina jednoroczna należąca do rodziny jasnotowatych. Wyróżnia się jej dwie odmiany. Pierwsza z nich to Perilla frutescens var. Crispi, znana również w Japonii pod nazwą Shiso.
Z kolei druga odmiana to Perilla frutescens var. frute-scens (lub var. japonica), określana też jako „dziki sezam”. To właśnie ten drugi rodzaj znajduje zastosowanie w medycynie.
Oba typy wyróżniają się sercowatymi, szerokimi liśćmi. Jednak liście pachnotki tzw. Shiso są bardziej ząbkowate. Ta cecha sprawia, że łatwiej jest odróżnić od siebie oba rodzaje.
Na uwagę zasługuje również nietypowy kolor liści - w obu odmianach spotkać można zarówno zielone, jak i ciemnopurpurowe, lekko owłosione listki. Pachnotka zwyczajna ciemnopurpurowa często stanowi wspaniałą dekorację w ogrodzie.
Odmiany pachnotki można odróżnić również po zapachu oraz smaku. Tzw. liść sezamu łączy w sobie aromat i walory smakowe jabłka, lukrecji, anyżku oraz mięty. Z kolei pachnotka Shiso to połączenie kopru, anyżku i mięty.
Ciekawie prezentują się też łodygi pachnotki w kolorze zielonym lub fioletowym, z typowymi czterema równoległymi rowkami. Pachnotka zwyczajna to roślina olejodajna. Olej pozyskuje się z rozłupni, owocu pachnotki, rozpadającego się na cztery rozłupki.
Za ojczyznę tej rośliny uznaje się Chiny, skąd rozprzestrzeniła się na cały świat, pokonując drogę przez Japonię i Indie.
Co ciekawe, pachnotka ma przynajmniej kilka chemotypów. Jak podają Łukasz Szeleczczuk i inni autorzy publikacji „Perilla frutescenes - niezwykle właściwości pachnotki zwyczajnej” dostępnej na łamach „Lek w Polsce”, za chemotyp uznaje się grupę roślin z tego samego gatunku, ale różniących się składem chemicznym.
Wpływ na pachnotkę mają warunki środowiskowe, w jakich rośnie. Inny skład chemiczny będzie mieć pachnotka rosnąca w pełnym słońcu, a odmienny ta w cieniu czy często podlewana. Zdaniem wskazanych specjalistów najbardziej wartościowym dla medycyny tradycyjnej typem pachnotki jest ta o chemotypie PA, pochodzącym od nazwy głównego składnika olejku eterycznego, określanego jako perillaldehyd.
To on wpływa na smak i zapach tej rośliny. Warto wspomnieć, że istnieją też chemotypy ze związkami toksycznymi (np. chemotyp PK), które mogą prowadzić nawet do obrzęku płuc.
Chcąc wyhodować najbardziej wartościową pachnotkę zwyczajną uprawa powinna znajdować się w miejscu mocno nasłonecznionym. Roślina lubi również dobrze przepuszczające wilgoć gleby o odczynie między lekko kwaśnym do lekko zasadowego.
Pamiętaj, by podłoże nie było jednak zbyt wilgotne. Pachnotka zwyczajna dobrze radzi sobie w warunkach charakterystycznych dla klimatu umiarkowanego.
Warto pamiętać, że pachnotki zwyczajnej nie uprawia się z nasion, lecz z sadzonek, które wsadza się w ziemię po minięciu przymrozków. Należy zadbać o to, by sadzonki pachnotki zwyczajnej były równo od siebie w rozstawie kilkudziesięciocentymetrowym.
Reklama
Właściwości i działanie pachnotki zwyczajnej
Szereg właściwości pachnotki zwyczajnej sprawia, że to niezwykle cenny surowiec w leczeniu wielu dolegliwości. Jest to roślina o działaniu antyoksydacyjnym.
Na uwagę zasługują przede wszystkim jej cztery składniki o właściwościach przeciwutleniających. Są to: chryzoeriol, luteolina, kwas rozmarynowy oraz apigenina.
Spazmolityczne działanie pachnotki zwyczajnej potwierdziły badania przeprowadzone przez naukowców z Monachium, eksperymentujących na komórkach jelita cienkiego szczura. Na podstawie własnych obserwacji rozpoznali oni, że ekstrakt z pachnotki zwyczajnej działa rozkurczowo.
Badania przeprowadzone pod przewodnictwem Ung-Kyu w 2010 roku dowiodły z kolei, że pachnotka zwyczajna wykazuje umiarkowaną aktywność przeciwbakteryjną.
Warto też zwrócić uwagę na inne właściwości pachnotki zwyczajnej. Wyciągi z tej rośliny - zdaniem Łukasza Szeleszczuka i innych autorów - zmniejszają łaknienie, mają działanie łagodzące zaburzenia neurologiczne, ochraniające miąższ wątroby, przeciwcukrzycowe, czy dzięki luteolinie, obniżające poziom cholesterolu i lipidów.
Pachnotka działa przeciwzapalnie, przeciwhistaminowo i łagodzi różne zmiany skórne. Jest źródłem terpenów, flawonoidów, kwasów tłuszczowych, glikozydów oraz kwasu rozmarynowego.
Przeciwwskazania do stosowania pachnotki zwyczajnej to przede wszystkim alergia na rośliny z rodziny jasnotowatych. Oznacza to, że na pachnotkę zwyczajną należy uważać szczególnie wtedy, gdy borykamy się np. z alergią na oregano, miętę albo macierzankę, czyli rośliny należące do wspomnianej rodziny.
Zapoznając się z ulotkami od producentów preparatów z tą rośliną, można wysnuć wniosek, że pachnotka zwyczajna nie powinna być stosowana przez dzieci do lat 3.
Reklama
Na co pomaga pachnotka zwyczajna? Zastosowanie
Znane jest działanie pachnotki zwyczajnej na alergię. Roślina ta może być stosowania w łagodzeniu reakcji alergicznych, np. przy zapaleniu spojówek czy alergicznym nieżycie nosa.
Wyniki badań takich specjalistów jak H. Takano, N. Osakabe, C. Sanbongi wykazały, że pachnotka zwyczajna znacznie zmniejszyła objawy alergii u osób przyjmujących wyciągi z tej rośliny w porównaniu z grupą kontrolną. Można więc po wyciąg z pachnotki sięgnąć w przypadku kataru siennego.
Roślina dobrze radzi sobie również w łagodzeniu atopowego zapalenia skóry. Badania opisane przez Łukasza Szeleszczuka potwierdzają tę tezę.
Okazuje się, że zastosowanie pachnotki zwyczajnej znacznie zmniejszało - nawet o 35 proc. - odpowiedź immunologiczną w przebiegu atopowego zapalenia skóry. Wyznacznikiem była tu grubość obrzęku ucha.
Olej z pachnotki zwyczajnej sprawdzi się też doskonale do pielęgnacji skóry trądzikowej, tłustej, naczyniowej czy dojrzałej.
Na co jeszcze pomaga pachnotka zwyczajna? Dzięki obecności w składzie luteoliny wzmacnia prawidłowe funkcje układu nerwowego. Z kolei katechiny sprawiają, że roślina działa przeciwstarzeniowo, a jednocześnie podnosi odporność organizmu.
Naukowcy dostrzegają również jej działanie łagodzące nefropatię IgA, nazywaną chorobą Bergera, czyli kłębuszkowe zapalenie nerek o nieznanym pochodzeniu. Częstym objawem tej choroby jest krwiomocz oraz białkomocz.
Zgodnie z wynikami badań przedstawionymi w artykule „Perilla frutescenes - niezwykle właściwości pachnotki zwyczajnej”, zastosowanie tego wyciągu u myszy spowodowało m.in. ograniczenie białkomoczu. Na tej podstawie wysnuto wniosek, że pachnotka zwyczajna może hamować rozwój tej choroby.
W składzie pachnotki zwyczajnej znajdziemy również kwercetynę o działaniu wzmacniającym odporność oraz przeciwhistaminowym, przez co roślina może wspierać walkę z różnymi chorobami. Funkcje układu oddechowego są wspomagane za sprawą obecności witamin, potasu, żelaza i wapnia.
Obiecujące są wyniki tajwańskich badań pod zwierzchnictwem Academia Sinica, które wykazały, że pośród przebadanych ziół, to pachnotka zwyczajna wykazuje największą skuteczność w walce z COVID-19.
A jak wykorzystywana jest pachnotka zwyczajna w kuchni? W japońskiej stosowana jest jako przyprawa. To dodatek do sushi, marynowania moreli oraz składnik herbaty. W kuchni koreańskiej roślina ta to składnik sałatek, a w chińskiej smacznych gulaszów.
Ważne: Pachnotka zwyczajna w ciąży i podczas karmienia piersią nie powinna być stosowana.
Reklama
Preparaty z pachnotki zwyczajnej
Pachnotkę zwyczajną można przyjmować zewnętrznie na skórę, ale również w formie wyciągów czy preparatów stosowanych doustnie. Znane są również tabletki z pachnotką zwyczajną.
Inne warte uwagi formy środków zawierających tę roślinę to, oprócz kapsułek:
- herbata z pachnotki zwyczajnej - wspomaga trawienie, polecana jest w przypadku alergii wziewnych. Zwykle można wypić kilka szklanek dziennie tego napoju;
- olej - to wsparcie dla prawidłowej pracy mózgu. Zazwyczaj zawiera cenne kwasy tłuszczowe, np. kwas Omega-3.
Pachnotka zwyczajna to również zioło, które może stanowić smaczne uzupełnienie ulubionych dań. Jeżeli lubisz kulinarne eksperymenty, warto przygotować z tą rośliną potrawy kuchni azjatyckiej.
Preparaty z pachnotką zwyczajną to także suplementy diety wspomagające odporność oraz działanie przeciwalergiczne.
Reklama
Skutki uboczne pachnotki zwyczajnej
W przypadku preparatów zawierających pachnotkę zwyczajną dawkowanie zostało dokładnie opisane na opakowaniu. Warto stosować się do wskazań producenta, aby uniknąć potencjalnych działań niepożądanych tego zioła.
Zazwyczaj producenci zalecają przyjmowanie 1 kapsułki dziennie. Wyciągi z herbat są zalecane nawet kilka razy dziennie.
Zdaniem autorów publikacji „Perilla frutescenes - niezwykle właściwości pachnotki zwyczajnej”, w piśmiennictwie naukowym pojawia się bardzo niewiele informacji odnośnie ewentualnej toksyczności tej rośliny.
Ponadto biorąc pod uwagę fakt, że pachnotka zwyczajna od lat funkcjonuje w medycynie ludowej nie przynosząc większych szkód, można stwierdzić, że to dość bezpieczne zioło.
Okazuje się jednak, że jak każdy produkt o pochodzeniu naturalnym, również pachnotka zwyczajna może wywołać skutki uboczne. Wiążą się one zwykle z reakcją alergiczną albo wystąpieniem nadwrażliwości na jej składniki.
Wysypka, swędzenie skóry, gorsze samopoczucie to tylko niektóre objawy wywołane przez pachnotkę u osób, które są na nią uczulone.
Ważne: Nie zaleca się również sięgania po chemotyp pachnotki zwyczajnej z zawartością perilketonu, ponieważ nie ma określonej dawki maksymalnej, wskazanej do stosowania tego składnika.
Reklama
Gdzie kupić pachnotkę zwyczajną i ile kosztuje?
Chcąc kupić preparaty z pachnotką zwyczajną można skorzystać z oferty aptek, sklepów z ziołami, a także dużych hipermarketów. Z kolei, aby nabyć sadzonki pachnotki zwyczajnej warto udać się na giełdę roślin albo do sklepu z roślinami czy budowlanego.
Jaka jest cena pachnotki zwyczajnej? Koszt sadzonki to kilka złotych. Natomiast za zakup około 60 tabletek zawierających wyciągi z tej rośliny trzeba zapłacić około 20-30 złotych.
Nieco inną cenę mają np. herbatki z pachnotki zwyczajnej. Na 50 g ziół wydasz od kilku złotych do nawet kilkudziesięciu. Wszystko zależy od tego, u jakiego sprzedawcy kupujesz wybrany produkt.
