Padaczka u dzieci - od diagnozy po codzienne życie. To warto wiedzieć o epilepsji u najmłodszych

Reklama

Przyczyny padaczki u dzieci

Odpowiedź na pytanie, skąd się bierze padaczka u dzieci – nie jest taka prosta, ponieważ epilepsja może mieć różnorodne przyczyny, zarówno genetyczne, jak i nabyte.

Niektóre formy padaczki są spowodowane mutacjami genetycznymi, które mogą być dziedziczone lub występować spontanicznie (w medycynie używa się terminu: de novo). 

Związane z wrodzonymi schorzeniami zmiany strukturalne w mózgu, takie jak malformacje kory mózgowej, dysplazje korowe i inne anomalie rozwojowe bardzo często wywołują napady padaczkowe u dzieci.

Częstą przyczyną padaczki nabytej u malutkich dzieci bywają okołoporodowe urazy mózgu (mechaniczne i związane z niedotlenieniem podczas porodu) oraz infekcje w okresie prenatalnym (np. cytomegalia lub toksoplazmoza). Także występujące zazwyczaj później infekcje centralnego układu nerwowego (jak zapalenie mózgu czy opon mózgowych) mogą przyczynić się do rozwoju padaczki dziecięcej. 

Rodzice powinni też być świadomi, że punktem zwrotnym jest też okres dojrzewania, ponieważ zmiany hormonalne mogą nasilać napady padaczkowe u nastolatków.

Reklama

Objawy padaczki u dzieci

Padaczka może objawiać się u dziecka w różnorodny sposób, zależnie od rodzaju napadów. 

Rozróżniamy:

1. Napady ogniskowe (częściowe) zaczynają się w jednym określonym obszarze mózgu. Mogą być klasyfikowane jako proste lub złożone:

• Napady ogniskowe proste występują bez utraty świadomości. Objawy zależą od miejsca wyładowania w mózgu i mogą obejmować ruchy mięśni (np. drżenie, mruganie oczami), zmiany sensoryczne (np. mrowienie), lub zmiany zmysłowe (np. dziwne zapachy). Przykład: dziecko może doświadczać rytmicznego drgania ręki bez utraty przytomności.
• Napady ogniskowe złożone (przy świadomości zmienionej) obejmują dziwne, nieświadome zachowania, takie jak mlaskanie, żucie lub bezcelowe ruchy rąk.     Przykład: dziecko wygląda na nieobecne i wykonuje powtarzające się, automatyczne ruchy. 

2. Napady uogólnione

Napady uogólnione obejmują całą powierzchnię mózgu od początku napadu i mogą przybierać różne formy:

• Napady toniczno-kloniczne, znane również jako grand mal, obejmują dwie fazy: toniczna (sztywność mięśni) i kloniczna (drgawki).

Objawy to: utrata przytomności, upadek, sztywność, a potem drżenie mięśni, możliwe sinienie twarzy, ślinotok, utrata kontroli nad zwieraczami i drgawki gorączkowe.

• Napady atoniczne charakteryzują się nagłym zwiotczeniem mięśni, co prowadzi do upadku.

Objawy: Nagła utrata napięcia mięśniowego, co powoduje upadek dziecka bez ostrzeżenia. Dziecko szybko wraca do pełnej świadomości po napadzie.

• Napady miokloniczne to krótkie, szybkie skurcze mięśni, które mogą występować pojedynczo lub w serii.

Objawy: Skurcze mięśni, które mogą obejmować jedną lub obie strony ciała, prowadząc do upuszczenia przedmiotów lub nagłych przegięć ciała dziecka.

• Napady nieświadomości (petit mal) to krótkie epizody utraty świadomości, trwające kilka sekund, bez upadku i bez drgawek.

Objawy: "Zawieszenia się" dziecka, brak reakcji na otoczenie, szybkie mruganie. Mogą występować wiele razy w ciągu dnia.

Warto mieć świadomość, że padaczka może wyglądać nieco inaczej u dzieci z autyzmem. Szacuje się, że od 20% do 30% autystyków może doświadczać napadów padaczkowych w pewnym momencie swojego życia. Szczególnie trudne do zidentyfikowania są napady ogniskowe, ponieważ przypominają  stereotypowe zachowania autystyczne, takie jak patrzenie w przestrzeń, nadmierne mruganie oczami czy powtarzające się ruchy rąk. Często wymagane są szczegółowe badania EEG, aby je odróżnić.

Istnieją też rzadkie przypadki utajonej epilepsji u dzieci. Wyładowania elektryczne są zlokalizowane w obszarach mózgu, które nie wywołują zauważalnych objawów. Aktywność epileptyczna jest często wykrywana jedynie za pomocą elektroencefalografu, który może wykryć nieprawidłowe fale mózgowe charakterystyczne dla padaczki, nawet gdy osoby z padaczką bezobjawową nie mają widocznych napadów.

Warto pamiętać, że nieoczekiwane i nagłe zmiany zachowania, takie jak nagłe zatrzymanie się i bezruch, momentalne zapomnienie lub nieodpowiednie reakcje emocjonalne mogą wskazywać na pierwsze objawy padaczki u dzieci.

Zdarza się, że z padaczką Rolanda mylone są zaburzenia snu, takie jak lęki nocne (pavor nocturnus). Epizody nasilonego nocnego strachu, którym towarzyszą gwałtowne gesty przez sen wyglądają groźnie, ale warto wiedzieć, że (podobnie jak lunatykowanie) nie są objawem epilepsji u dzieci.

Reklama

Diagnostyka padaczki u dzieci

Skoro objawy są tak różnorodne – jak prawidłowo rozpoznać epilepsję?

Diagnostyka padaczki u dzieci często wymaga kompleksowego podejścia, w tym wywiadu medycznego, obserwacji klinicznej, badań neurologicznych, EEG (elektroencefalografii) oraz neuroobrazowania (MRI lub CT). 

Elektroencefalogram zapisuje aktywność elektryczną mózgu dziecka i może wykazać nieprawidłowe fale mózgowe charakterystyczne dla padaczki. Z kolei MRI dostarcza szczegółowych obrazów strukturalnych mózgu, co pozwala na identyfikację ewentualnych anomalii, guzów, blizn lub innych zmian, które mogą powodować napady.

W niektórych przypadkach dodatkowo stosuje się badania laboratoryjne.  Badania krwi są przeprowadzane w celu wykluczenia infekcji, zaburzeń metabolicznych lub toksycznych przyczyn napadów. Natomiast jeśli podejrzewa się, że padaczka ma podłoże genetyczne, można przeprowadzić testy, w celu wykrycia mutacji związanych z padaczką.

Reklama

Leczenie padaczki u dzieci

W gabinetach lekarskich wielu rodziców drżącym głosem dopytuje, czy padaczka u dzieci jest uleczalna. Terapia w wielu przypadkach prowadzi do pełnej kontroli nad napadami lub nawet ich ustąpienia.

Jednak trzeba mieć świadomość, że leczenie epilepsji u dzieci to złożony proces, wymagający indywidualnego podejścia i dostosowany do rodzaju choroby, częstotliwości napadów oraz reakcji małego pacjenta na terapię.

Pierwszym krokiem jest dokładna diagnoza, obejmująca wywiad medyczny, EEG, badania obrazowe (MRI, CT) oraz badania laboratoryjne.

Podstawą skutecznego leczenia padaczki u dzieci i młodzieży jest farmakoterapia - dobierana indywidualnie, w zależności od rodzaju padaczki, wieku i potrzeb pacjenta.

Najczęściej stosuje się kwas walproinowy czy dobrze tolerowany levetiracetam. Karbamazepina jest skuteczna w leczeniu napadów ogniskowych, a lamotrygina - w napadach toniczno-klonicznych i nieświadomości.

Dawki leków są dostosowywane tak, aby zminimalizować efekty uboczne i zazwyczaj działają bardzo skutecznie. Zdarzają się jednak przypadki lekoopornej padaczki. Zaleca się wówczas diety wysokotłuszczowe i niskowęglowodanowe, które pomagają w kontrolowaniu napadów padaczkowych oraz interwencje chirurgiczne.

Stymulacja nerwu błędnego (VNS) polega na wprowadzeniu implantu, który pomaga kontrolować napady. Czasem konieczna bywa resekcja ogniska padaczkowego - czyli usunięcie części mózgu, gdzie powstają napady. W najcięższych przypadkach zalecana bywa hemisferektomia - odłączająca jedną półkulę mózgu.

U większości dzieci leczenie prowadzi do znaczącej redukcji lub całkowitej kontroli napadów. Niektóre z nich mogą wyrosnąć z padaczki, szczególnie jeśli ataki zaczęły się we wczesnym dzieciństwie i były szybko zdiagnozowane.

Rokowanie zależy od typu padaczki, przyczyny napadów, odpowiedzi na leczenie i współistniejących zaburzeń neurologicznych. Czasami konieczne jest długoterminowe przyjmowanie leków, nawet jeśli napady ustąpiły.

Czym grozi nieleczona padaczka u dzieci? 

Nieleczona padaczka może prowadzić do szeregu poważnych powikłań, które stanowią zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia.

Przede wszystkim podczas napadów młody pacjent jest narażony na upadki i uderzenia, które mogą prowadzić nie tylko do złamań, ale i trwałych uszkodzeń mózgu, wpływających na funkcje poznawcze, pamięć i zdolności motoryczne.

Szczególne zagrożenie stwarza status epilepticus – gdy atak trwa dłużej niż 5 minut lub napady następują jeden po drugim jest to stan zagrożenia życia, który wymaga natychmiastowej interwencji medycznej.

Dzieci z nieleczoną padaczką mogą wykazywać zwiększoną drażliwość, agresję, lęki oraz problemy ze snem, prowadzące do problemów z koncentracją. Częste napady zakłócają proces edukacyjny i rozwój dziecka – wywołując trudności w nauce i absencję w szkole, a w konsekwencji prowadząc do izolacji społecznej i wykluczenia.

Rokowania są tym gorsze, że zwiększa się ryzyko SUDEP - nagłej niespodziewanej śmierci w padaczce.

Dlatego nie warto zwlekać z diagnozą – najlepiej podjąć terapię jak najwcześniej.  

Reklama

Co robić podczas ataku padaczki u dziecka? Pierwsza pomoc

W przypadku ataku epilepsji u dziecka pierwsza pomoc jest konieczna, aby zminimalizować ryzyko urazów. Warto wiedzieć, co robić krok po kroku, uwzględniając różnice w fizjologii niemowląt i starszych dzieci.

1. Należy zachować spokój i starać się uspokoić innych wokół. Panika może pogorszyć sytuację.
2. Trzeba usunąć wszelkie niebezpieczne przedmioty z otoczenia dziecka, aby zapobiec urazom podczas napadu. Zaleca się umieszczenie miękkiego przedmiotu (np. poduszki, zwiniętej kurtki) pod głową dziecka, aby chronić ją przed uderzeniami.
3. Nie należy przytrzymywać dziecka ani próbować ograniczać jego ruchów, ponieważ może to spowodować dodatkowe urazy.
4. Trzeba delikatnie obrócić dziecko na bok w pozycji bocznej ustalonej, aby zapewnić drożność dróg oddechowych i umożliwić wydostanie się śliny czy wymiocin z ust.
5. Nie należy wkładać niczego do ust dziecka ani próbować otwierać jego szczęk. Może to spowodować uszkodzenia zębów lub dróg oddechowych.
6. Trzeba monitorować czas trwania napadu. Jeśli trwa dłużej niż 5 minut, należy natychmiast wezwać pogotowie ratunkowe (numer alarmowy 112).
7. Po zakończeniu ataku padaczkowego należy sprawdzić, czy dziecko oddycha i w razie konieczności rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechową (RKO) oraz wezwać karetkę.
8. Należy pozostać z dzieckiem, aż do całkowitego odzyskania przytomności. 

Uściślamy też, w jakich sytuacjach należy wezwać pomoc medyczną:

• Napad padaczkowy trwa dłużej niż 5 minut.
• Dziecko nie odzyskuje przytomności po napadzie.
• Jest to pierwszy napad padaczkowy dziecka.
• Napad występuje po urazie głowy.
• Dziecko ma problemy z oddychaniem lub nie oddycha.
• Atak występuje w wodzie.

Jak wygląda życie z dzieckiem chorującym na padaczkę?

Codzienne życie z młodym epileptykiem wymaga uwagi, wsparcia i odpowiednich działań, aby zapewnić mu bezpieczeństwo i możliwość pełnego rozwoju.

Przede wszystkim trzeba dbać o to, aby dziecko przyjmowało leki przeciwpadaczkowe zgodnie z zaleceniami lekarza. Warto prowadzić dziennik napadów, aby śledzić ich częstotliwość, czas trwania i okoliczności, co pomaga lekarzom w dostosowywaniu leczenia.

Rodzic może też wprowadzić  szereg drobnych nawyków, które znacząco poprawią komfort pacjenta. Przede wszystkim ważne jest, aby dziecko piło dużo wody i było wyspane, ponieważ odwodnienie i zmęczenie mogą wywoływać napady.

Ponadto należy zabezpieczyć dom, osłaniając ostre krawędzie mebli i eliminując potencjalne zagrożenia podczas napadu.

Ze względu na fakt, że nie da się przewidzieć, kiedy nastąpi atak, warto mieć malucha na oku - szczególnie podczas zabaw na świeżym powietrzu, w wodzie lub podczas korzystania ze sprzętu AGD.

Choć wiele osób próbuje chronić prywatność, trzeba poinformować przedszkole lub szkołę o chorobie dziecka, aby nauczyciele i personel byli świadomi, jak postępować w przypadku napadu. Czasami potrzebne jest dostosowanie sal lekcyjnych lub świetlicy do potrzeb dziecka.

Ze względów bezpieczeństwa zaleca się  unikanie sportów kontaktowych lub takich, gdzie ryzyko urazów jest wysokie.

Rodzice powinni też wiedzieć, że ich dzieci mogą otrzymać orzeczenie o niepełnosprawności, które umożliwia dostęp do różnych form wsparcia i ulg. Orzeczenie to może obejmować różne stopnie niepełnosprawności, w zależności od częstotliwości i nasilenia napadów oraz wpływu choroby na codzienne funkcjonowanie dziecka.

Ponieważ proces pielęgnowania dziecka z padaczką jest wyzwaniem, Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Dzieci Chorych na Padaczkę oferuje wsparcie informacyjne, emocjonalne i praktyczne. Rodziny mogą korzystać z porad specjalistów, grup wsparcia oraz różnorodnych programów edukacyjnych.

Warto mieć świadomość, że można ubiegać się np. o powołanie dodatkowego nauczyciela wspomagającego i pokrycie kosztów związanych z edukacją w ramach dedykowanych programów i stypendiów dla dzieci z padaczką. 

Bycie rodzicem dziecka z epilepsją jest wyzwaniem, bo to na barkach opiekunów spoczywa odpowiedzialność za organizację wsparcia, kontrole u lekarza i systematyczne branie leków. Co jednak bardzo budujące - dzięki ich zaangażowaniu, nowoczesnym terapiom oraz szerokiemu wsparciu edukacyjnemu dziecko może nie doświadczać negatywnych skutków choroby, koncentrując się na zabawie i nauce.