Co to jest pantomogram? Definicja i zastosowanie
Pantomogram zębów, inaczej zwany zdjęciem panoramicznym, jest to badanie radiologiczne, które pozwala zarówno na ocenę zębów wyrżniętych, jaki i zatrzymanych, wyrostków zębodołowych, szczegółów budowy szczęki i żuchwy, a także stawów skroniowo - żuchwowych. Wykonuje się je za pomocą specjalistycznego aparatu rentgenowskiego, zwanego pantomografem, który porusza się wokół głowy pacjenta, uzyskując panoramiczny obraz układu stomatognatycznego. Dzięki temu otrzymuje się szerszy obraz niż w przypadku zwykłego zdjęcia RTG, gdzie diagnostyka ogranicza się do małego obszaru jamy ustnej, a promieniowanie jest od 3 do 5 razy większe.
Pantomogram znajduje zastosowanie w przypadku diagnostyki próchnicy, gdzie może pokazać rozległe zmiany w strukturze korzeni i kości wokół zębów. Pomaga również ocenić ułożenie i wzrost zębów w przypadku planowania leczenia ortodontycznego oraz pozwala na ocenę problemów ze stawami skroniowo żuchwowymi.
Jeżeli potrzebna jest dokładniejsza diagnostyka w kwestii planowania zabiegów implantologicznych i skomplikowanych przypadkach ortodontycznych, można zastosować pantomogram 3D, który pozwala na uzyskanie trójwymiarowego obrazu struktur jamy ustnej zapewniając większą precyzję diagnostyczną. Dodatkowo pozwala na dokładniejszą ocenę ilościową i jakościową kości oraz lepsze poznanie anatomii stawów skroniowo żuchwowych i zatok szczękowych.
Reklama
Jak wygląda badanie pantomogramem?
Badanie pantomogramem jest szybkie i bezbolesne. Zazwyczaj trwa do 30 sekund, natomiast samo przygotowanie do niego zajmuje około 5-10 minut. W tym procesie należy zdjąć wszystkie elementy metalowe, takie jak biżuteria czy spinki z głowy i szyi. Dodatkowo, jeśli pacjent nosi ruchomy aparat ortodontyczny, należy go usunąć na czas badania pantomogramem, ponieważ może on zaburzać obrazowanie.
Badanie wykonuje się w pozycji siedzącej lub stojącej. Pacjent ustawia głowę w specjalnej podpórce i zagryza plastikową nakładkę, która umożliwia prawidłowe ustawienie zębów. Ważne jest, aby trzymać usta w zamkniętej pozycji, unikać ruchu i nie przełykać śliny podczas badania, aby nie doszło do rozmazania obrazu. Następnie ramię urządzenia zaczyna się powoli obracać od jednego do drugiego boku twarzy, wykonując zdjęcie panoramiczne, które jest rejestrowane przez detektor.
Badanie jest bezpieczne dla większości pacjentów. Należy jednak poinformować lekarza o ciąży w celu zastosowania dodatkowych środków ochronnych.
Wyniki pantomografu są przesyłane na komputer, co pozwala lekarzowi na natychmiastową analizę, jednak niektóre przypadki wymagają dodatkowej konsultacji, a ich wyniki są gotowe w ciągu kilku dni.
Reklama
Wskazania do wykonania pantomogramu
Wskazań do wykonania pantomogramu jest wiele, ponieważ zapewnia on wizualizację zębów, szczęki, żuchwy, stawów skroniowo – żuchwowych oraz zatok szczękowych. Dlatego stomatolog zleca jego wykonanie w różnych przypadkach.
Zdjęcie panoramiczne jest przydatne w sytuacji, gdy zmiany próchnicze są rozległe i dotyczą wielu zębów jednocześnie lub w zaawansowanych stadiach próchnicy w korzeniach i tkankach okołozębowych. Ponadto w przypadku chorób przyzębia i planowania implantów pozwala ocenić stan kości i stopień ich zaniku. Dodatkowo pozwala dostrzec ewentualne zmiany okołowierzchołkowe, czyli stany zapalne wierzchołków korzeni.
Pantomogram często zalecany jest w przypadkach rozpoczęcia leczenia ortodontycznego, co pozwala na sprawdzenie położenia kości oraz obecności zatrzymanych zębów. Poza tym jest kluczowy przed usunięciem zębów mądrości, zwłaszcza kiedy są nieprawidłowo wyrżnięte lub zatrzymane. Umożliwia on ocenę położenia korzeni tych zębów oraz ich relacji do nerwów, dzięki czemu zabieg staje się bezpieczniejszy i mniej ryzykowny.
Dodatkowo badanie to pomaga wykryć torbiele w obrębie szczęki i żuchwy, torbiele zatok przynosowych oraz stany chorobowe w obrębie stawu skroniowo – żuchwowego. Ponadto przydatne jest w rozpoznaniu zmian zwyrodnieniowych, stanów zapalnych, a także jest wstępnym badaniem w diagnostyce chorób nowotworowych, które potrzebują szczegółowej analizy.
Źrodło: Opracowanie własne
Reklama
Czy potrzebne jest skierowanie na pantomogram?
Skierowanie na pantomogram jest wymagane w przypadku, gdy badanie wykonywane jest w ramach refundacji NFZ. Warto więc wiedzieć kto wystawia skierowanie na pantomogram. Może być ono wypisane przez stomatologa, chirurga szczękowego, ortodontę oraz periodontologa i jest ważne bezterminowo Jeśli zastanawiasz się, czy lekarz rodzinny może wystawić skierowanie na pantomogram, odpowiedź brzmi, że nie – lekarz rodzinny nie ma uprawnień do jego wystawiania, ponieważ jest to badanie specjalistyczne. Zazwyczaj skierowanie wystawione jest w celu diagnozy konkretnych problemów, takich jak choroby zębów, wady zgryzu, czy problemy ze stawami skroniowo – żuchwowymi, jednak można wykonać pantomogram bez skierowania, ale w tym przypadku nie będzie ono pokryte przez NFZ.
Aby uzyskać skierowanie należy udać się do wybranego specjalisty, następnie umówić się na badanie w odpowiedniej placówce i przyjść na nie razem ze skierowaniem. Jeśli zdecydujemy się na badanie bez skierowania, wystarczy wybrać placówkę, umówić się na wizytę i stawić się na badanie.
Reklama
Jak odczytywać pantomogram?
Aby prawidłowo odczytać pantomogram konieczna jest znajomość wyglądu poszczególnych struktur na obrazie. Jak odczytać pantomogram? Zdjęcie panoramiczne pozwala na ocenę wielu struktur twarzoczaszki, takich jak zęby czy stawy skroniowo – żuchwowe oraz pomaga zauważyć różne zmiany patologiczne.
Przede wszystkim pokazuje zęby, widoczne na zdjęciu jako jasne miejsca, otoczone ciemniejszym obszarem, czyli kością. Można zaobserwować ich kształt, korzenie, a nawet strukturę szkliwa i zębiny. Zauważalny jest również pełen obraz kości szczęki i żuchwy. W górnych rogach zdjęcia po obu jego stronach znajdują się stawy skroniowo – żuchwowe, które powinny być symetryczne. Powyżej górnego łuku zębowego widoczne są regularne ciemniejsze obszary, czyli zatoki szczękowe wypełnione powietrzem.
Interpretacja pantomogramu obejmuje również zmiany patologiczne, takie jak próchnica widoczna jako ciemne plamy na szkliwie, czy stany zapalne, które występują najczęściej przy korzeniach zębów. Dodatkowo można zauważyć torbiele jako owalne lub okrągłe ciemniejsze obszary, które mogą przemieszczać sąsiednie struktury. Co więcej możliwe do zaobserwowania są też nowotwory, przyjmujące różną formę. Złośliwe są zazwyczaj nieregularne i słabo odgraniczone, w przeciwieństwie do zmian łagodnych, które są lepiej ograniczone.
Opis pantomogramu wymaga dużej wiedzy z zakresu anatomii, patologii i radiologii, dzięki której specjalista jest w stanie rozpoznać różne struktury anatomiczne i ich zmiany patologiczne, jak również artefakty zaburzające obraz.
Artefakty mogą być wynikiem obecności metali w wypełnieniach czy koronach, ruchu pacjenta podczas badania lub złego ustawienia sprzętu. Zazwyczaj są to jasne plamy, zniekształcenia i nieregularności, które doświadczony radiolog jest w stanie rozpoznać i wykluczyć z diagnozy. Pantomogram prawidłowy powinien pokazywać symetryczne struktury, bez widocznych plam, zniekształceń czy ubytków.
Zdjęcie panoramiczne nie zawsze daje pełen obraz i wymaga uzupełnienia dodatkowymi badaniami. W zależności od potrzeby do dokładnej analizy kości można wykonać tomografię komputerową, a do precyzyjnej oceny poszczególnych zębów punktowe zdjęcie RTG.
Reklama
Bezpieczeństwo i przeciwwskazania do wykonania pantomogramu
Pantomogram jest bezpiecznym badaniem, jeśli wykonywany jest zgodnie z zasadami ochrony radiologicznej. Podobnie jak inne badania z tego zakresu, wiąże się z narażeniem na promieniowanie, jednak jego dawka jest stosunkowo mała i wynosi od 5 do 30 mikrosiwertów, co odpowiada dawce od 3 do 5 zdjęć zewnątrzustnych, a przedstawia wielokrotnie większy obraz.
Pomimo tego istnieje kilka przeciwwskazań do jego wykonania. Kobiety w ciąży, zwłaszcza w pierwszym trymestrze powinny unikać promieniowania rentgenowskiego, ponieważ może być niebezpieczne dla rozwijającego się płodu. W takich przypadkach badanie to nie jest wskazane i wykonuje się je tylko, kiedy jest absolutnie niezbędne, z dodatkowymi środkami ochrony, takimi jak fartuch ołowiowy chroniący brzuch. Jednak ważnym aspektem jest to, że badanie to nie wpływa na karmienie piersią.
Pantomogram u dzieci wykonuje się z mniejszą dawką promieniowania, ponieważ ich organizmy są bardziej na nie wrażliwe. W tym przypadku również używa się fartucha ołowiowego chroniącego narządy wewnętrzne. Ważne jest odpowiednie przygotowanie dziecka, aby uniknąć konieczności powtarzania zdjęcia.
Podczas wykonywania zdjęcia panoramicznego stosuje się dodatkowe środki ostrożności. Wcześniej wspomniane fartuchy ołowiowe ochraniają narządy wewnętrzne, przydatny jest także kolimator, który ogranicza obszar naświetlania, skupiając promieniowanie w jednym miejscu. Co więcej nowoczesne aparatury dostosowują dawkę promieniowania do pacjenta ograniczając jego ekspozycję do minimum.
Badanie to można powtarzać wielokrotnie, ze względu na niską dawkę promieniowania, aczkolwiek trzeba zachować ostrożność u pacjentów z większym ryzykiem powikłań, na przykład po radioterapii, kobiet w ciąży i dzieci.
Reklama
Cena pantomogramu - prywatnie i na NFZ
Cena pantomogramu różni się w zależności od placówki i miasta i rodzaju technologii. Ile kosztuje badanie? W mniejszych miejscowościach koszt badania 2D waha się od 80 do 120 zł, natomiast w większych miastach, takich jak Warszawa, Kraków czy Wrocław, zazwyczaj wynosi ok. 120 - 150 zł. Natomiast cena pantomogramu prywatnie za wersję 3D oscyluje od 200 do nawet 500 zł.
Pantomogram 2D może być refundowany przez NFZ, natomiast refundacja nie obejmuje badań 3D. Aby skorzystać z badania na koszt funduszu niezbędne jest skierowanie od lekarza specjalisty. Czas oczekiwania na badanie różni się od placówki i regionu i może wynosić od kilku dni do kilku tygodni.
