Pęcherzyk żółciowy – gdzie jest i dlaczego boli?

Co to jest pęcherzyk żółciowy?

Pęcherzyk żółciowy (łac.: vesicca fella) jest niewielkim narządem służącym do magazynowania i zagęszczania produkowanej w wątrobie żółci, do czasu aż będzie ona wykorzystana w procesie trawienia tłuszczów. Ze względu na swój kształt i funkcje, organ ten nazywany jest potocznie woreczkiem żółciowym.

Pęcherzyk wchodzi w skład tak zwanych dróg żółciowych, które odprowadzają wydzielinę wątrobową do dwunastnicy, czyli początkowego odcinka jelita cienkiego. Narząd ten, choć niewielki, pełni bardzo ważną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu ludzkiego, a jednocześnie sam narażony jest na liczne schorzenia, niekiedy o bardzo ciężkim i potencjalnie śmiertelnym charakterze.

Z drugiej strony, bez woreczka można żyć, dlatego jego resekcja jest stosunkowo często stosowanym rozwiązaniem problemów zdrowotnych.

Reklama

Gdzie jest pęcherzyk żółciowy?

W anatomii człowieka pęcherzyk żółciowy jest ledwie zauważalny. Znajduje się po prawej str0nie jamy brzusznej, pod żebrami, między wątrobą a dwunastnicą. Zawieszony jest w otrzewnej. Przeciętny pacjent nie wyczuje przez skórę gdzie jest, ale doświadczony lekarz jest w stanie określić jego położenie, rozmiar, a nawet niektóre anomalie w badaniu palpacyjnym.

Długość woreczka z reguły nie przekracza 10 centymetrów. To wielkość, która pozwala na magazynowanie około 60-70 mililitrów żółci. Ma on wyraźnie gruszkowaty kształt, zwężający się ku dołowi. W budowie pęcherzyka żółciowego wyróżnia się 3 części, a są nimi:

• dno, wbrew nazwie znajdujące się w górnej części,
• trzon, czyli część środkowa,
• szyjka, leżąca u dołu, łącząca się z przewodem pęcherzykowym, a za jego pośrednictwem – przewodami wątrobowym oraz żółciowym wspólnym.

Także w przekroju poprzecznym wyróżnia się trzy odrębne struktury – błony śluzowe, mięśniowe oraz surowicze. Pęcherzyk żółciowy jest silnie unaczyniony oraz unerwiony, dlatego schorzenia w jego obrębie mogą się objawiać silną bolesnością, promieniującą do jamy brzusznej i w stronę łopatek.

Reklama

Funkcje pęcherzyka żółciowego

Dwie podstawowe funkcje pęcherzyka żółciowego to magazynowanie i zagęszczanie wydzieliny z wątroby. Żółć jest produkowana w przerwach między posiłkami i trafia do woreczka w stanie głodu.

W czasie jedzenia, niejako w odpowiedzi na przyjmowany pokarm, pęcherzyk uwalnia określoną jej ilość do przewodu pokarmowego – wędruje ona przewodami w stronę dwunastnicy, do miejsca zwanego brodawką Vatera.

Wyrzut żółci z pęcherzyka możliwy jest dzięki skurczom, inicjowanym przez substancję o nazwie cholecystokinina. Pod nazwą tą kryje się hormon syntezowany w jelicie cienkim pod wpływem produktów częściowej przemiany tłuszczów, którego głównym zadaniem jest pobudzanie pęcherzyka, a także trzustki.

Wyrzut uprzednio zmagazynowanej i zagęszczonej żółci jest kluczowy dla procesu trawienia tłuszczy. Powoduje ona bowiem ich emulgację, czyli - mówiąc w uproszczeniu – rozbicie cząstek na mniejsze, lepiej przyswajane przez organizm.

Niezależnie jednak od tego, co robi pęcherzyk żółciowy i jak ważny jest dla ustroju ludzkiego, organ ten nie jest absolutnie niezbędny do funkcjonowania. Po jego operacyjnym usunięciu pacjenci nadal mogą względnie dobrze funkcjonować, pamiętając jedynie o bardzo szczegółowych wytycznych dotyczących odżywiania się (szczegóły w dalszej części artykułu).

Warto w tym miejscu nadmienić, że woreczek żółciowy występuje u większości ssaków, ale nie u wszystkich – nie mają go na przykład konie.

Reklama

Ból pęcherzyka żółciowego

Ból pęcherzyka żółciowego jest ostry, przeszywający, zazwyczaj ma charakter kolki, która utrzymuje się nawet przez kilka godzin, a następnie samoistnie ustępuje. Dolegliwości odczuwane są przede wszystkim w prawym podżebrzu, często jednak promieniują do pleców, a nawet szyi i obojczyków.

Atak pęcherzyka żółciowego z reguły zaczyna się tuż po posiłku, albo jeszcze w jego trakcie i jest to efektem jego niedrożności. Zmagazynowany wewnątrz płyn nie może odpłynąć ze względu na znajdujące się wewnątrz złogi – stan ten określa się mianem kamicy żółciowej (nie mylić z nerkową).

Typowym jej powikłaniem jest ostre zapalenie woreczka, objawiające się właśnie poprzez silną bolesność, a także inne symptomy, takie jak nudności, wymioty, zgaga (uczucie pieczenia w przełyku).

W związku z opisanym wyżej mechanizmem wykorzystania żółci w procesie trawienia tłuszczy, oczywistym jest, że w sposób szczególny tego typu ataki są pobudzane przed pokarmy tłuste, smażone, gotowe.

Reklama

Choroby pęcherzyka żółciowego

Tak jak zostało wspomniane na wstępie, pęcherzyk żółciowy jest organem niezwykle podatnym na różnego typu schorzenia. Jakich? Jakie są ich przyczyny i objawy?

• Kamica - do jej powstania przyczynia się szereg czynników. W diecie znaczenie mają nie tylko tłuszcze, ale też cukry – ich nadmiar obniża stężenie lecytyny, która będąc jednym ze składników żółci zapobiega wytwarzaniu się złogów. Do tego należy dodać przyczyny takie, jak brak aktywności fizycznej, nadwaga, miażdżyca. Konsekwencją kamicy są nie tylko stany zapalne, ale też narastające problemy z trawieniem. Złogi w pęcherzyku żółciowym, blokując odpływ żółci, uniemożliwiają jej aktywny udział w rozkładzie tłuszczy.
   
• Zapalenie pęcherzyka żółciowego to typowe, częste i ostre powikłanie kamicy. Jego objawy mogą być tak silne, iż wskazana jest resekcja woreczka (szczegóły poniżej). Należy pamiętać, że nieleczone stany zapalne tego organu mogą mieć konsekwencje śmiertelne, w sytuacji gdy rozwinie się sepsa.
   
• Rak pęcherzyka żółciowego jest innym z powikłań kamicy. W 90 proc. przypadków schorzenia te współwystępują ze sobą, a pojawienie złogów 7-krotnie zwiększa ryzyko zachorowania na ten właśnie nowotwór (dane: P. Potemski, W. Polkowski). Choroba ta dotyka w szczególności kobiety po 50 roku życia. Charakteryzuje się ogromną śmiertelnością. 90 proc. pacjentów umiera w ciągu zaledwie jednego roku, a średni czas życia od diagnozy wynosi zaledwie 6 miesięcy. Ma to związek zarówno z dużą złośliwością (przerzuty do innych narządów), jak też późną wykrywalnością. Choroba zazwyczaj rozwija się bowiem bezobjawowo. W momencie, gdy uwidocznią się pierwsze symptomy (ból, utrata masy ciała, żółtaczka), zazwyczaj jest już za późno na podjęcie skutecznego leczenia. Wskazaną metodą leczenia jest szeroka, radykalna interwencja chirurgiczna, mniejsze zaś znaczenie mają chemioterapia oraz radioterapia. Jednak stan ogromnej części pacjentów w momencie postawienia diagnozy jest już tak zaawansowany, że nie kwalifikują się oni do jakiejkolwiek operacji.
   
• Polip także może powstać na skutek kamicy. Inną możliwą przyczyną jest przewlekłe zapalenie wątroby typu B. Pod pojęciem polipa rozumie się uwypuklenie w błonie śluzowej woreczka. Istnieją różne rodzaje tego typu zmian. Większość z nich stanowią guzki cholesterolowe, które są małe (do 1 cm) i niegroźne. Oprócz tego jednak, występują też polipy zapalne, gruczołowe  i gruczołowo-mięśniowe. Do tej kategorii zalicza się też gruczolaki. Skrajną postać stanowi opisany wyżej rak.
   
• Wodniak to stan, w którym pęcherzyk jest powiększony oraz – jak sama nazwa wskazuje – wypełniony wodą. Jego ścianki są napięte i pocienione. Wodniak jest jednym z powikłań zapalenia woreczka. Sam w sobie jest niegroźny. Może jednak przeistoczyć się w ropień, jeśli dojdzie do zakażenia znajdującego się wewnątrz płynu.

Reklama

Operacja pęcherzyka żółciowego

Usunięcie pęcherzyka żółciowego jest praktycznie jedyną nadzieją osób chorych na nowotwór tego narządu. W początkowych stadiach szanse na wyleczenie daje resekcja samego woreczka. Na późniejszym etapie choroby konieczne jest wycięcie także części wątroby oraz węzłów chłonnych.

W praktyce zabieg taki często jest awykonalny ze względu na rozległość przerzutów oraz ogólnie zły stan pacjenta. W takich sytuacjach wdraża się jedynie leczenie paliatywne, między innym chemioterapeutyczne, którego jedynym celem jest wydłużenie życia w perspektywie nieuchronnej śmierci.

Resekcja pęcherzyka żółciowego jest też często wykonywana w przypadku zaawansowanej kamicy. Ma to na celu złagodzenie nawracających dolegliwości bólowych, poprawę komfortu życia, a także zapobieganie ryzyku zakażeń oraz nowotworzenia. Współcześnie istnieją dwie podstawowe metody operacji:

• laparoskopowe usunięcie pęcherzyka żółciowego jest stosunkowo mało inwazyjne. Woreczek wycina się po wprowadzaniu narządów przez niewielkie otwory w powłoce jamy brzusznej;
• operacja klasyczna, w czasie której w znieczuleniu ogólnym chirurg wykonuje około 10-centymetrowe cięcie w prawym podżebrzu.

Życie bez pęcherzyka żółciowego jest możliwe. Bez tego organu żółć spływa z wątroby bezpośrednio do dwunastnicy. Organizm jest w stanie się do tego przyzwyczaić, niezbędny jest jedynie kilkutygodniowy okres adaptacyjny, w czasie którego pacjent powinien przestrzegać zaleceń dietetycznych. Jakich konkretnie?

Reklama

Dieta na pęcherzyk żółciowy

Jadłospis po usunięciu pęcherzyka żółciowego powinien uwzględniać dania lekkostrawne i niskotłuszczowe oraz wolne od błonnika pokarmowego. Najpóźniej w 3-4 miesiącu menu można zacząć rozszerzać i zacząć się odżywiać bez większych ograniczeń.

Należy jednak pamiętać, że to właśnie niewłaściwa dieta jest jedną z przyczyn kamicy żółciowej.

W ramach ogólnej profilaktyki, osobom zdrowym oraz z lekką kamicą zaleca się:

• ograniczyć liczbę spożywanych kalorii, zaspokajać głód, ale nie przejadać się;
• zmniejszyć liczbę produktów zawierających duże ilości tłuszczu (mięsa, podroby, pasztety, smalec, słonina, wyroby smażone) oraz łatwo przyswajalnych cukrów (słodycze, ciasta, dżemy, miody, soki owocowe);
• zwiększyć spożycie pokarmów bogatych w wielonienasycone kwasy tłuszczowe, takich jak ryby, owoce morza, oliwki, oliwa, niektóre oleje roślinne;
• zwiększyć spożycie błonnika pokarmowego, zawartego m.in. w produktach pełnoziarnistych oraz warzywach i owocach;
• jeść regularnie, co 2-3 godziny, 5 razy na dobę, w niewielkich porcjach.

Zalecenia te zmieniają się nieco w fazie zaostrzenia kamicy. Przede wszystkim, nie powinno się wówczas jeść błonnika. Niewskazane są też produkty wzdymające, pikantne, kwaśne, marynowane, konserwowane.

Leki na pęcherzyk żółciowy

Gdy nie pomaga dieta, lecz nie jest jeszcze wskazane leczenie operacyjne, antidotum w przypadku kamicy jest farmakoterapia. Stosowane leki na pęcherzyk żółciowy to:

• środki rozkurczowe, w tym przede wszystkim drotaweryna i hioscyna;
• preparaty uśmierzające ból, takie jak niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) oraz paracetamol.

Jeśli chodzi o leki po usunięciu pęcherzyka żółciowego, pacjenci otrzymują przede wszystkim silne substancje przeciwbólowe, które mają uśmierzyć dolegliwości pooperacyjne po ustaniu działania znieczulenia.

Zioła na pęcherzyk żółciowy

Stosuje się też zioła na kamienie w pęcherzyku żółciowym. To łagodna forma wspierania innych metod profilaktyki oraz leczenia. Mają one działanie kojące, rozkurczowe, regulujące wydzielanie żółci. Po uzgodnieniu z lekarzem, można przyjmować między innymi ekstrakty z takich naturalnych produktów, jak:

• dziurawiec,
• mięta pieprzowa,
• dymnica,
• glistnik,
• kurkuma,
• karczoch.