Czym jest i jak wygląda pięciornik?
Pięciornik to rodzaj roślin, które przynależą do rodziny różowatych. Tego typu rośliny są spotykane praktycznie na całym świecie, poza strefą tropikalną, w której zajmują tylko obszary górskie. Wiele gatunków wykorzystuje się jako rośliny ozdobne. Niektóre natomiast można stosować w celach leczniczych. Większość z nich ma formę byliny, choć znajdą się i takie, które są krzewem.
W Polsce najbardziej rozpowszechniony jest pięciornik kurze ziele. Znany jest również pod takimi nazwami jak: pięciornik kurzyślad, panieński korzeń, pięciornik czteropłatkowy oraz pięciornik leśny.
Europa, Azja, a nawet Afryka to obszary, gdzie jest szczególnie popularny. W Polsce występuje na całym terenie. Porasta lasy liściaste i iglaste o umiarkowanym nasłonecznieniu. Torfowiska i pastwiska to inne miejsca, w których można go spotkać.
Roślina charakteryzuje się widlasto rozgałęzioną, ,,owłosioną” łodygą. Dorasta do 10-30 cm. Jej liście mają długie ogonki, złożone z kilku jajowatych, ząbkowatych mniejszych listków. Zwykle w trakcie kwitnienia obumierają.
Kwiaty pięciornika są drobne, składają się z kilku płatków. Zazwyczaj mają kolor żółty. Jednak zdarzają się odmienne barwy, np. biała, w przypadku innych gatunków niż kurze ziele.
To roślina o wielu właściwościach zdrowotnych. Kłącze pięciornika nadaje się do stosowania zewnętrznego oraz wewnętrznego. Jest grube i czerwone w środku.
Co ciekawe, pięciornik pospolity - jak często z uwagi na powszechność występowania określa się pięciornika kurze ziele - jest podstawą bawarskiego likieru „Bayerischer Blutwurz”. Został on zarejestrowany w 2021 roku jako „oznaczenie geograficzne” przez Komisję Europejską.
Wśród właściwości fizycznych, chemicznych i organoleptycznych wnioskodawcy wymienili: zawartość alkoholu na poziomie minimum 35%, minimum 100 g cukru na 1 l wyrobu, czerwonawo-brązową barwę, smak od kwaskowatego do cierpko-gorzkiego.
Omawiane kłącze wykorzystywane jest do produkcji niektórych past do mycia zębów. W przeszłości stosowano je do barwienia materiałów na czarno oraz czerwono.
Reklama
Jakie są gatunki i odmiany pięciornika?
Znanych jest około 500 gatunków pięciornika. Choć ta liczba jest umowna, ponieważ w zależności od ujęcia systematycznego do tej grupy zalicza się od 10 do nawet 1350 roślin. W Polsce popularne gatunki pięciornika to pięciornik:
- drobny - zwany też drobnokwiatowym. W Polsce występuje na kilku stanowiskach: na stokach góry Janikowa Grapa, w rezerwacie przyrody Modrzewina oraz w Beskidzie Makowskim. Ten gatunek jest zagrożony wyginięciem.
- alpejski - to niezwykle wyjątkowy gatunek, bo w Polsce zajmuje jedynie tereny na Babiej Górze oraz w Tatrach. Roślina porasta podłoże wapienne.
- gęsi - w gwarze ludowej nazywany srebrnikiem, dziewiczym zielem, gęsim zielem, a także pięciornikiem pospolitym. Surowe liście to smaczny dodatek do zup i kasz. Ten gatunek ma również działanie prozdrowotne. Pięciornik gęsi pojawił się również na kartach „Compendium medicum auctum”, XVIII-wiecznego dzieła lekarskiego polskiego autora, gdzie zebrano wiedzę starszych medyków. Zgodnie z przekazami pięciornik gęsi nazywany był w XVIII wieku srebrnikiem włoskim.
- biały - gatunek ten można spotkać w północnych Włoszech oraz Macedonii Północnej. W Polsce jest niezwykle rzadki. Jest byliną mrozoodporną.
- kurze ziele - zwany też panieńskim korzeniem albo pięciornikiem leśnym. To roślina lecznicza o działaniu bakteriobójczym i przeciwbiegunkowym.
- płonny - to dość rzadko spotykany gatunek, zazwyczaj występujący w części południowo-zachodniej, położony na Wale Trzebnickim. To gatunek krytycznie zagrożony.
- piaskowy - swoją nazwę zawdzięcza preferencji glebowej. Pięciornik tego gatunku najlepiej rośnie na glebach piaskowych.
- rozłogowy - to jeden z najbardziej pospolitych gatunków na całym obszarze Polski. Miesza się z innymi gatunkami, np. z pięciornikiem rozścielonym.
- norweski - żywopłoty, ogrody, pola uprawne to najczęstsze miejsca, gdzie jest spotykany. Naturalnie występuje w Europie, w Ameryce Północnej i w Azji.
- wiosenny - preferuje murawy, zbocza, a także skały i przydroża. Zwykle tworzy darnie, urasta do wysokości 5-15 m.
- wyprostowany - występuje w kilku odmianach. Na etapie kwitnienia nie ma płonnych różyczek liściowych.
- złoty - zajmuje tereny Sudetów i Karpat, to roślina gęstokępkowa. Gatunkiem do niego podobnym jest pięciornik alpejski.
- srebrny - to bylina porastająca przydroża i zarośla. Ma dość małe kwiaty.
Większość z nich to byliny, jedynie niektóre mają formę krzewów. W tej drugiej, wyjątkowej grupie znajduje się chociażby pięciornik krzewiasty, zwany też pięciornikiem różowym. To ozdobna roślina, chętnie uprawiana w polskich i europejskich ogrodach. Ma piękne kwiaty w różnych kolorach, uzależnionych od odmiany. Występuje m.in. jako pięciornik:
- żółty - to odmiana pięciornika Goldfinger dorastająca do 1 m;
- biały - jako odmiana Abbotswood;
- różowy - czyli pięciornik Pink Queen;
- pomarańczowy - znany jako Hopleys Orange;
- czerwony - czyli pięciornik red ace.
Wśród roślin ozdobnych na uwagę zasługuje również pięciornik nepalski, a także krwisty oraz poziomkowaty.
Pięciornik to roślina, którą się uprawia, choć występuje również dziko. Zdobi ogrody, sady, lasy i łąki. Unikatową byliną występującą w górach jest z kolei pięciornik lśniący.
Reklama
Jak wygląda uprawa pięciornika?
Naturalnie w przyrodzie spotkać można pięciornika kurze ziele, który preferuje zasobne w próchnicę, kwaśne gleby. Kwitnie od czerwca do października.
Z kolei gatunkiem, który uprawia się w ogrodach jest pięciornik krzewiasty. Warto poznać lepiej jego wymagania, by cieszyć się jego pięknym wyglądem.
Oto kilka najważniejszych kwestii związanych z pielęgnacją pięciornika krzewiastego:
- stanowisko - powinno być dobrze nasłonecznione, gleba lekka, umiarkowanie wilgotna i piaszczysta;
- rozmnażanie - proces ten wykorzystuje półzdrewniałe sadzonki pięciornika, które zbiera się latem. Z pędów bocznych należy odciąć sadzonki o długości około 10 cm z kawałkiem 2 letniego drzewa;
- sadzenie - uzyskaną przez rozmnażanie sadzonkę należy włożyć do mieszanki torfu oraz piasku. Wiosną sadzonkę przesadza się w rozsadnik. Natomiast jesienią umieszcza się krzew w miejscu stałym w glebie;
- podlewanie - roślina wymaga regularnego podlewania z uwagi na dużą wrażliwość na brak wody i możliwość szybkiego przesuszenia;
- nawożenie - gdy sezon się rozpocznie, warto zaaplikować pod roślinę nawóz wieloskładnikowy do roślin kwitnących;
- czas kwitnienia - roślina w zależności od odmiany kwitnie od czerwca do września, dając różnokolorowe kwiaty;
- cięcie - czas, kiedy przycinamy pięciorniki to moment zaraz po przekwitnięciu kwiatów. Końce pędów ścinamy sekatorem, by pozbyć należy się także nadmierne wybujałych łodyżek, pozbawionych liści. Przycinanie pięciornika powinno opierać się na usuwaniu pozostałości po kwiatach i utrzymaniu zwartego pokroju rośliny.
Pięciornik nepalski można z kolei sadzić z wykorzystaniem nasion. Warto pamiętać, że niektóre gatunki to popularne chwasty, które wręcz się zwalcza. Jest to, np. pięciornik rozłogowy.
Opisany tu pięciornik krzewiasty można sadzić również w donicy i hodować na balkonie. Roślina może stać się też częścią pięknych aranżacji ogrodowych.
Reklama
Jakie są właściwości pięciornika?
Aby lepiej zrozumieć właściwości pięciornika, należy najpierw dokładnie przeanalizować jego skład. Wśród substancji obecnych w pięciorniku białym wymienić można:
- glukozydy,
- garbniki,
- witaminy K, C, E,
- fitoncydy,
- kwas fenolokarbosylowy,
- pierwiastki takie jak: wapń, glin, miedź, jod, sód, żelazo,
- olejki eteryczne.
Taki skład przekłada się bezpośrednio na właściwości pięciornika białego. Roślina wykazuje działanie przeciwbakteryjne oraz antybiotyczne. Glukozy wpływają pozytywnie na żołądek, trzustkę, wątrobę, nerki oraz dwunastnicę. Garbniki niwelują zaparcia, a także wspierają organizm w procesie regeneracji skóry po oparzeniach.
Dzięki fitoncydom, preparaty z tą rośliną hamują rozwój wielu chorób zakaźnych, a także wpływają pozytywnie na układ immunologiczny. Z kolei kwas fenolokarbosylowy wykazuje działanie przeciwutleniające.
Obecność witamin sprawia, że pięciornik biały wzmacnia odporność oraz działa antyoksydacyjnie.
Z kolei ziele pięciornika gęsiego zawiera:
- garbniki,
- flawonoidy,
- saponiny,
- cholinę,
- sterole,
- kwasy organiczne,
- minerały,
- witaminę C.
Dzięki obecności tych substancji, właściwości pięciornika gęsiego, jakie można wymienić to m.in. działanie przeciwwysiękowe, przeciwzapalne i przeciwobrzękowe.
Pięciornik gęsi świetnie pomaga także na drobne krwawienia. Wzmacnia odporność za sprawą zawartej w nim witaminy C, dlatego jego właściwości lecznicze warto również wykorzystać w stanach przeziębienia i osłabienia organizmu. Obecność flawonoidów zmniejsza ryzyko miażdżycy u osób spożywających preparaty z tą rośliną.
Pięciornik kurze ziele jest złożony z podobnych substancji, jak wskazane powyżej, m.in. z garbników, saponin, soli mineralnych, przez co właściwości jego kłącza są zbliżone do tych u innych omówionych gatunków. To również źródło czerwieni tormentilowej, sprawdzającej się w stanach zapalnych skóry, ropniach czy drobnych uszkodzeniach skórnych. Dzięki przeciwbakteryjnemu działaniu warto stosować go zewnętrznie w przypadku skóry łojotokowej.
Pięciornik to roślina lecznicza, ale też miododajna. W ogrodach pod tym względem najlepiej sprawdzają się odmiany pięciornika krzewiastego.
Reklama
Zastosowanie pięciornika. Czy pomaga na tarczycę?
Już w czasach Nerona pięciorniki były stosowane w medycynie. Pedanius Dioskurides wykorzystywał je do leczenia owrzodzeń jamy ustnej oraz egzemy. Kolejne wieki to rozwój wiedzy w zakresie zastosowania kłącza pięciornika. W XVI wieku pięciornik kurze ziele znalazł się nawet na stronicach „Herbarum vivae eicones” jako ziele do leczenia biegunki, cholery, nadmiernych miesiączek oraz krwotoków.
Obecnie rozróżnia się wiele gatunków tej rośliny, którym przypisuje się różne działanie. Przyjrzyjmy się bliżej zastosowaniu pięciornika:
- kurze ziele - wykazuje właściwości bakteriobójcze, przeciwbiegunkowe oraz ściągające. Podaje się go w przypadkach zatruć pokarmowych, stanach zapalnych i ropnych jamy ustnej, gardła, a także infekcji odbytu czy sromu. Przypisuje się temu pięciornikowi działanie lecznicze również w łagodzeniu świądu, oparzeń skóry czy zmniejszania czyraków.
- gęsiego - kłącze pięciornika o działaniu rozkurczającym mięśnie gładkie. Sprawdza się w chorobach jelit i dróg żółciowych. Łagodzi zaburzenia menstruacyjne. Zwiększa apetyt, a także pobudza procesy trawienne. W dawnej Francji wywar z tej rośliny służył do pielęgnacji cery.
- białego - preparaty uzyskane z kwiatów i liści mają działanie pobudzające ośrodkowy układ nerwowy. Z kolei korzeń może stabilizować gospodarkę hormonalną. Zastosowanie pięciornik biały znajduje również w naturalnym leczeniu dolegliwości tarczycy, np. nadczynności tego gruczołu. Wykorzystuje się go również w profilaktyce dny moczanowej i reumatyzmu.
Ponadto każda z wymienionych tu roślin to źródło garbników, wspierających walkę z problemami trawiennymi. Dłuższe, regularne picie herbatki z pięciornika przyniesie ulgę przy zespole jelita drażliwego i wrzodach na żołądku. Działanie antybakteryjne można wykorzystać również w leczeniu problemów w jamie ustnej. Herbatka z pięciornika świetnie sprawdzi się jako płyn do płukania jamy ustnej - pomoże w stanach zapalnych dziąseł i gardła, a także na paradontozę.
Zewnętrznie stosowany pięciornik pomoże też przy rozszerzonych, zanieczyszczonych porach, a ponieważ jest wskazany do pielęgnacji skóry łojotokowej polecana jest także maść pięciornikowa na trądzik.
Odwar z pięciornika warto potraktować jako płukankę do przetłuszczających się włosów. Ziele nie tylko odświeży i nada połysk kosmykom - dzięki niemu zyskają one też delikatny brązowy odcień.
Wiesz już, na co pomaga kłącze pięciornika, teraz poznaj popularne preparaty na jego bazie.
Reklama
Maść z pięciornikiem, tabletki i inne preparaty. Co wybrać?
Pięciornik to roślina, która znajduje zastosowanie w wielu preparatach leczniczych. Wymienić tu można: kremy, maści, herbatki, nalewki, ekstrakty, tabletki, a nawet krople.
Najpopularniejszym z nich jest oczywiście maść z pięciornika. Jak już wskazaliśmy, sprawdzi się ona doskonale do stosowania zewnętrznego, np. w przypadku problemów trądzikowych, ale także w celu regeneracji uszkodzeń i otarć naskórka.
Maść pięciornikowa jest dostępna w wielu aptekach i sklepach zielarskich. Zwykle taki preparat zawiera trzy substancje: sulfobituminian amonu, wyciąg płynny z kłącza pięciornika i tlenek cynku. Dzięki obecności tych składników może być stosowany na odparzenia i zadrapania. Wykazuje działanie przeciwobrzękowe, ściągające, hamujące drobne krwawienia. Możesz nim także zastąpić klasyczne maści dla niemowląt do pielęgnacji stref intymnych.
Maść z pięciornika zrobisz samodzielnie w domu. Wystarczy, że rozpuścisz w kąpieli wodnej około 125 g masła Shea albo oleju kokosowego. Następnie w tłuszczu umieść ¼ kłącza pięciornika. Może mieć on formę suszoną, jak i świeżą. Całość zagotuj i pozostaw na ogniu do spienienia. Wyłącz palnik. Przykryj i odstaw garnek. Na drugi dzień powtórz proces podgrzewania. Na koniec przecedź zawartość przez gazę i odciśnij kłącze. Przygotowaną mieszankę umieść w słoiczku. Odstaw do zestalenia.
Chcąc z kolei przygotować nalewkę z pięciornika białego wystarczy wymieszać kłącze pięciornika z alkoholem w proporcji 1:5. Następnie odstaw całość na dwa tygodnie, a po upływie tego czasu przecedź i przelej do słoików albo szklanych butelek. Pięć kropel nalewki na pół szklanki wody to ilość, jaką można na przykład wypłukać gardło podczas infekcji.
Jeszcze prostsze jest przygotowanie herbaty z pięciornika gęsiego. Wystarczy 1 łyżeczkę zalać szklanką wrzątku i odstawić do zaparzenia na kilkanaście minut.
Reklama
Przeciwwskazania i skutki uboczne stosowania pięciornika
Choć omawiana tu roślina ma wiele właściwości zdrowotnych, trzeba jednak pamiętać o ewentualnym ryzyku, z jakim wiąże się jej przyjmowanie. Przeciwwskazaniem do stosowania pięciornika kurze ziele jest przede wszystkim zbyt długi czas korzystania z jego dobrodziejstw. Po roślinę można sięgać maksymalnie przez 2 miesiące. Po tym czasie jej stosowanie może prowadzić do zatwardzenia lub kolki jelitowej.
Z kłącza pięciornika powinny zrezygnować kobiety w ciąży oraz w okresie laktacji. Nie należy też podawać tej rośliny dzieciom. Przewlekłe biegunki i owrzodzenia jelita grubego to koleje przeciwwskazania do przyjmowania jakichkolwiek preparatów na bazie pięciornika.
Jak każde ziele, pięciornik również może wchodzić w interakcje z lekami. Dlatego, gdy leczysz się przewlekle i przyjmujesz przepisane przez lekarza preparaty, zapytaj go, czy stosowanie pięciornika będzie bezpieczne.
Tego typu przeciwwskazania należy stosować nie tylko do pięciornika kurze ziele, ale też do innych odmian. Pozytywne opinie o pięciorniku białym w leczeniu problemów tarczycowych to wciąż za mało, by uznać taką roślinę za skuteczny lek. Poza tym nie wolno po niego sięgać w przewlekłym niedociśnieniu, czyli przy niskim ciśnieniu krwi.
Wpływ pięciornika na organizm nie został jeszcze w pełni zbadany, dlatego należy stosować go z ostrożnością, zwłaszcza, gdy borykasz się z innymi chorobami.
Cena pięciornika. Gdzie kupić?
Kosz, jaki musisz ponieść za zakup pięciornika, zależy od formy, w której go nabędziesz (czy będzie to sadzonka, nasiona, cała roślina czy też preparaty sporządzone na jego bazie), a także od miejsca zakupu i producenta.
Gdzie kupić pięciornik biały i inne gatunki? Pięciornik łatwo znaleźć w sklepie internetowym. Chcąc znaleźć roślinę do zasadzenia, warto porozmawiać z lokalnymi rolnikami albo udać się do sklepu ogrodniczego.
Z kolei kłącze pięciornika w formie gotowej do zaparzania czy w maści znajdziesz w aptece albo też w sklepie zielarskim.
Cena pięciornika krzewiastego to 16 zł za sadzonkę. Z kolei za zioła i preparaty apteczne na bazie różnych gatunków zapłacisz już od kilku do nawet kilkudziesięciu złotych za 50 g.
