Co to jest pierścień Waldeyera?
Pierścień Waldeyera to zespół skupisk tkanki chłonnej, będący ważnym elementem układu odpornościowego. Zlokalizowany jest w nosogardle, na skrzyżowaniu dróg oddechowych i pokarmowych, stanowiąc granicę pomiędzy ich zewnętrznymi oraz wewnętrznymi odcinkami.
Pełni względem nich funkcję ochronną, zabezpieczając przed wnikaniem bakterii i innych patogenów w głąb ustroju. Jest to możliwe, ponieważ w tym właśnie miejscu wytwarzane są duże ilości komórek biorących udział w miejscowej odpowiedzi immunologicznej błon śluzowych układu oddechowego.
Z drugiej strony pierścień sam narażony jest na różne schorzenia, przysparzając pacjentom niemało problemów, łącznie z koniecznością poddania się zabiegowi chirurgicznemu.
Struktura ta znana jest pod różnymi nazwami, takimi jak:
- pierścień gardłowy lub chłonny Waldeyeya,
- układ chłonny gardła,
- NALT (Nasal-associated lymphoid tissue).
Jako pierwszy budowę pierścienia i jego funkcje opisał w 1884 roku niemiecki patolog Heinrich Wilhelm Gottfried von Waldeyer-Hartz, dlatego - jak to często bywa w medycynie - cały ten system został ochrzczony jego nazwiskiem.
Reklama
Jaką budowę i funkcje ma chłonny pierścień Waldeyera?
Anatomia pierścienia Waldeyera jest skomplikowana, nie jest to bowiem jedna konkretna struktura, a cały ich układ stanowiący większą funkcjonalną całość.
Na pierścień składają się cztery rodzaje migdałków oraz mniejsze i luźniejsze skupiska tkanki chłonnej, tworzące dwa półkola, od góry obejmujące drogi oddechowe, u dołu zaś pokarmowe.
Są to:
- migdałek gardłowy, zwany też trzecim, znajdujący się w części nosowej gardła, w szczególności dobrze rozwinięty u dzieci (możliwy przerost), później ulegający zanikowi; jest to najwyżej położona część pierścienia;
- migdałki trąbkowe - parzysty narząd zlokalizowany na tzw. wale trąbkowym, w pobliżu ujścia trąbki słuchowej do gardła;
- migdałki podniebienne - stosunkowo duże (około 2x1 cm) struktury znajdujące się parzyście na bocznych ścianach cieśni gardzieli, współtworzące dolną część pierścienia;
- migdałek językowy - skupisko tkanki łącznej u nasady języka, zbudowane z licznych mieszków językowych;
- pojedyncze grudki chłonne rozproszone w błonie śluzowej gardła;
- pasma boczne tkanki chłonnej zlokalizowane na tylnej ścianie gardła.
Pierścień Waldeyera pełni doniosłą rolę „strażnika” dróg oddechowych i pokarmowych. Jego podstawowa funkcja polega na wytwarzaniu przeciwciał, które biorą aktywny udział zarówno w miejscowej, jak też uogólnionej reakcji układu odpornościowego.
Jest to jedna z pierwszych barier czynnie zabezpieczających organizm przed wnikaniem bakterii, wirusów i grzybów drogą powietrzną, a także wraz z pożywieniem.
Reklama
Powiększone migdałki a pierścień gardłowy Waldeyera
Wchodzące w skład pierścienia Waldeyera migdałki często powiększają się, zwłaszcza w dzieciństwie. Przyczyny tego są zróżnicowane i mają charakter zarówno fizjologiczny, jak też patologiczny.
Zjawiskiem naturalnym jest wyraźnie zauważalny wzrost objętości migdałków w czasie różnego typu infekcji. Dochodzi wówczas do gromadzenia się w nich większych ilości komórek układu odpornościowego zwanych limfocytami, które w następstwie kontaktu z antygenami konkretnych zarazków zaczynają wytwarzać przeciwciała (na podobnej zasadzie w czasie choroby, a zwłaszcza tuż po niej, powiększone są węzły chłonne).
Naturalne jest też stałe i systematyczne powiększanie się migdałków w pierwszych latach życia, co ma związek z rozwojem mechanizmów odpornościowych i tworzeniem tzw. pamięci immunologicznej.
Proces ten zaczyna nabierać na sile około 6. miesiąca życia, gdy dziecko przestaje korzystać z przeciwciał matki i zaczyna się bronić przed antygenami wytwarzając własne immunoglobuliny.
Rozrost trwa z reguły kilka lat - największe rozmiary migdałki osiągają między 3 a 7 rokiem życia. Później powinny zacząć zanikać, do dwudziestego roku życia osiągając ostateczną, szczątkową postać.
Reklama
Co oznacza powiększony pierścień Waldeyera?
Zdarza się jednak, że powiększony pierścień Waldeyera jest stanem patologicznym.
Nadmierny przerost migdałków może się wiązać między innymi z częstym nawracaniem infekcji, co powoduje stałe pobudzenie mechanizmów immunologicznych i systematyczne gromadzenie kolejnych pokładów tkanki limfatycznej. Dotyczy to w szczególności dzieci.
Inne przyczyny, występujące zarówno u najmłodszych pacjentów, jak też osób dorosłych, to między innymi:
- alergie (nieżyt nosa),
- niewłaściwa dieta,
- czynne i bierne palenie papierosów,
- refluks żołądkowo-przełykowy,
- choroba nowotworowa,
- uwarunkowania genetyczne.
Powiększenie struktur wchodzących w skład pierścienia Waldeyera powoduje szereg nieprzyjemnych, a niekiedy groźnych dolegliwości.
Do potencjalnych skutków przerostu migdałków należą:
- zmiana toru oddechowego, czego objawami są m.in. upośledzenie drożności nosa, oddychanie wyłącznie przez usta, charakterystyczna „nosowa” mowa, specyficzny wyraz twarzy (wydłużony owal, otwarte usta, wada zgryzu), chrapanie, bezdechy senne, a w skrajnych przypadkach częściowe niedotlenienie;
- ból gardła i trudności w przełykaniu śliny oraz spożywaniu pokarmów;
- nawracające infekcje górnych dróg oddechowych;
- nawracające ostre i wysiękowe zapalenie ucha środkowego;
- ostre i przewlekłe zapalenia zatok przynosowych;
- zaburzenia zachowania, w tym między innymi nadpobudliwość, agresja, trudności z koncentracją i pamięcią - są to symptomy typowe u dzieci, natomiast u osób dorosłych może występować senność.
Leczenie przerostu migdałków może mieć charakter farmakologiczny (glikokortykosteroidy, immunostymulacja), ale też chirurgiczny.
W praktyce usuwa się niekiedy migdałek gardłowy (adenoidektomia) lub migdały podniebne (tonsylektomia). Wskazaniem do tego są między innymi bezdechy senne, bardzo często nawracające lub przewlekłe infekcje, trwała i niekorzystna zmiana wyrazu twarzy.
Reklama
Choroby pierścienia Waldeyera
Przerost migdałków to nie jedyna dolegliwość w obrębie pierścienia Waldeyera. Chorobą, która bardzo często atakuje te struktury jest angina. Pod tym pojęciem kryje się ostre zapalenie migdałków podniebiennych i błony śluzowej gardła.
Infekcja ta może mieć charakter:
- bakteryjny (przede wszystkim paciorkowcowy),
- wirusowy (rinowirusy, adenowirusy, koronawirusy, Coxackie),
- grzybiczy (Candida albicans).
W pierwszym przypadku przebieg jest najostrzejszy, występują wówczas wysoka gorączka oraz zmiany ropne. Przede wszystkim jednak - i jest to cecha charakterystyczna wszystkich postaci choroby - bardzo silnie boli wówczas gardło.
Drugim schorzeniem, na które należy zwrócić uwagę, jest przewlekłe zapalenie migdałków podniebiennych. Jest to dolegliwość definiowana jako chroniczny ból gardła utrzymujący się ponad 3 miesiące, z widocznymi oznakami stanu zapalnego i powiększeniem okolicznych węzłów chłonnych.
Przyczyną tego są najprawdopodobniej nawracające infekcje. W przebiegu choroby może się pojawić przerost migdałków, ale nie musi.
Z oczywistych względów szczególny niepokój budzą nowotwory tej części ciała. Tym bardziej, że nie są one rzadkie. Jednym z nich jest rak migdałka podniebiennego. Jest to najczęstsze ze wszystkich schorzeń onkologicznych jamy ustnej (46 procent wszystkich przypadków - dane: K. Jankowska i inni).
W 9 na 10 przypadków jest to rak typu płaskonabłonkowego (dane: j.w.), charakteryzujący się złośliwością i nienajlepszymi rokowaniami. Wiąże się to m.in. z licznymi i bardzo szybkimi przerzutami do okolicznych węzłów chłonnych, a u części pacjentów do dalszych narządów, takich jak płuca, wątroba i kości.
Najczęstszą przyczyną rozwoju raka migdałków jest palenie papierosów, a także picie alkoholu oraz zakażenia wirusami EBV i HPV.
Innym schorzeniem nowotworowym są chłoniaki pierścienia Waldeyera. W tym przypadku choroba wywodzi się z tkanki limfatycznej i jest efektem rozrostu klonu komórkowego limfocytów (w większości typu B, rzadziej T).
Chłoniaki najczęściej lokują się w węzłach, czasem jednak także w innych miejscach, z których najbardziej typowym w obrębie głowy i szyi są właśnie migdałki.
Czynnikami sprzyjającymi zachorowaniu są:
- zakażenia EBV,
- wrodzone upośledzenia odporności,
- przyjmowanie leków immunosupresyjnych (obniżających aktywność układu immunologicznego),
- ekspozycja na azbest, benzen,
- promieniowanie jonizujące.
