Pokrzywa - na co pomaga? Właściwości, przeciwwskazania i skutki uboczne

Jak wygląda pokrzywa?

Pokrzywa (Urtica L.) to jednoroczna roślina zaliczana do rodziny pokrzywowatych (Urticaceae Juss). Od wieków znana jest ze swych wyjątkowych właściwości leczniczych, stanowiąc jeden z najcenniejszych surowców zielarskich stosowanych w fitoterapii. Działa moczopędnie, przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie, antyoksydacyjnie i hipoglikemicznie.

Badania naukowe potwierdzają możliwość wykorzystania jej w leczeniu schorzeń urologicznych i metabolicznych, a nawet w profilaktyce nowotworów. Z drugiej strony owiana jest sławą ponurą, uchodząc za chwast agresywny dla innych roślin oraz… ludzi. A wszystko przez to, że intensywnie się rozrasta i dotkliwie parzy.

Pokrzywa osiąga do 1,5 metra wysokości. Ma rozbudowany system korzeni oraz czterokanciastą łodygę, z której naprzeciwlegle wyrastają liście o sercowatym kształcie i ząbkowatych brzegach.

Całość pokrywają włoski, które mają właściwości parzące. Są to niewielkie igiełki, które w kontakcie z „intruzem” uwalniają kwas mrówkowy oraz histaminę - to właśnie te substancje są odpowiedzialne za powstawanie pęcherzy na skórze i silne dolegliwości bólowe.

Natura wyposażyła pokrzywy w mechanizm parzący w celu ochrony przed roślinożercami. Skutecznie odstrasza on przed zbliżaniem się do nich, a tym bardziej dotykaniem, zrywaniem czy konsumpcją.

Pokrzywa kwitnie od kwietnia do września. Pokrywają ją wówczas charakterystyczne niewielkie kwiaty zebrane w kwiatostany - w zależności od gatunku mogą to być grona, kłosy lub wiechy. Przekwitając zamieniają się one w nasiona, mające postać drobnych orzeszków.

Surowcem zielarskim pozyskiwanym z pokrzywy są liście, korzenie i całe ziele, sporadycznie też nasiona. W każdej z tych części znajduje się moc składników aktywnych wykazujących działanie lecznicze.

Pokrzywa była znana ze swojego prozdrowotnego działania już w czasach starożytnych. Jej właściwości wychwalał nie kto inny, a sam Hipokrates, zwany ojcem medycyny. Uważał on ją za doskonały środek na krwawienia i trudno gojące rany.

Rzymianie z kolei biczowali się nią w przekonaniu, że w ten właśnie sposób zwalczają cholerę. W późniejszych wiekach paleta zastosowań rozszerzała się, głównie w kierunku schorzeń nefrologicznych i urologicznych.

Jako ciekawostkę można podać, iż Michał Kopernik stosował pokrzywę na kolkę nerkową. Na ziemiach polskich wykorzystanie tej rośliny było powszechne przynajmniej od czasów późnego średniowiecza. Stanowiła antidotum m.in. na choroby skóry i włosów, a także kaszel czy dolegliwości intymne.

Leczono nią również niepłodność, zarówno u ludzi, jak też bydła. Znana była także z właściwości… magicznych. W dawnych czasach wierzono, iż chroni ona przed złymi duchami, widmami, a także piorunami. Miała rozpędzać burzowe chmury.

Pokrzywa ma bogatą symbolikę w kulturze europejskiej. W różnych częściach kontynentu symbolizowała ona na przestrzeni dziejów ochronę, agresję, wytrzymałość, skromność czy przemijanie.

Odmiany pokrzywy

W biologicznych systematykach wyróżnia się ponad sześćdziesiąt gatunków zaliczanych do rodzaju Urtica L. występujących na całym świecie, poza Antarktydą.

W Polsce upowszechniona jest przede wszystkim rodzima pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica L.). Zgodnie ze swoją nazwą jest ona pospolita w występowaniu, natomiast wbrew nazewnictwu można ją uznać za wyjątkową pod względem właściwości. To to właśnie ona - ze wszystkich odmian pokrzywy - jest najbardziej znana oraz najlepiej przebadana pod kątem zastosowań leczniczych, kulinarnych i kosmetycznych.

Nad Wisłą można spotkać także pokrzywę żegawkę uchodzącą za udomowiony archeofit (gatunek przywleczony z innych części świata w czasach prehistorycznych). Jej właściwości i działanie są niezwykle zbliżone do U. dioica, nie jest jednak dobrze przebadana, dlatego nie wykorzystuje się jej szeroko w farmacji i sprofesjonalizowanym ziołolecznictwie, a co najwyżej medycynie ludowej.

Sporadycznie w Polsce notuje się też występowanie pokrzywy kuleczkowatej oraz konopiolistnej. Pozostałe gatunki rosną w innych częściach Europy oraz na pozostałych kontynentach. Nie są tak znane, a ich nazwy nie są nawet przetłumaczone na język polski.

Pokrzywy Urtica L. nie należy mylić z innymi roślinami, które mają zbliżone nazwy zwyczajowe lub ludowe, ale należą do odmiennych rodzajów, często też mają zupełnie odmienne właściwości.

Przykładowo, pokrzywa indyjska oraz czerwona są w rzeczywistości krzewami zaliczanymi do koleusów (Coleus), zaś biała to nic innego, jak jasnota biała.

Pokrzywa morska natomiast to… popularne hasło z krzyżówek. Pod tym metaforycznym pojęciem zwykle kryją się parzydełkowce, które nie są nawet roślinami, lecz organizmami zwierzęcymi.

Uprawa pokrzywy. Jak zrobić z niej nawóz?

Dla większości osób pokrzywa w ogrodzie to jedynie utrapienie, zwykły chwast, który należy usunąć, by nie niszczył innych upraw i nie parzył w czasie przypadkowego „spotkania”.

Zwalczanie pokrzywy jest zadaniem trudnym i wymagającym cierpliwości. Przy niewielkich powierzchniach można to czynić w sposób mechaniczny (wyrywanie, wycinanie), na większych areałach lepiej sprawdzą się metody chemiczne (opryskiwanie za pomocą środków chwastobójczych). Roślinę tę można uśmiercić także odcinając ją od światła, na przykład poprzez nakrycie folią na kilka tygodni.

Są jednak tacy, którzy chcą pokrzywę hodować. Pozyskiwany z niej surowiec można bowiem wykorzystywać w domowych zastosowaniach leczniczych, a gdy jest go więcej - zyskownie sprzedać. Ziele to jest poszukiwane i skupowane między innymi przez koncerny farmaceutyczne i producentów różnego typu naturalnych preparatów. Co więcej, z pokrzywy można wytwarzać także nawóz lub stosować ją do oprysków. Jak więc widać, powodów do tego by ją uprawiać, także jest kilka.

Obserwując pokrzywy rozprzestrzeniające się bezlitośnie w ogrodach, na polach i trawnikach czy w przydrożnych rowach można domniemywać, iż roślina ta nie ma szczególnych wymagań. A jednak - ma i to znaczne.

Aby hodowla na większą skalę przynosiła satysfakcjonujące plony, należy pokrzywie zapewnić odpowiednie warunki. Gleba powinna być żyzna i próchnicza, niezasolona, bogata w fosfor i azotany (dlatego sprzyja jej intensywne nawożenie).

Pokrzywa lubi środowisko wilgotne, nawet delikatnie podmokłe, ale bez stojącej wody. Preferuje stanowiska słoneczne. Sadzi się ją na różne sposoby - zarówno z nasion, jak też sadzonek i kłączy.

Należy pamiętać, że gatunek ten jest bardzo inwazyjny i szybko zajmuje nowe obszary. Dlatego jeśli ktoś chce pokrzywę hodować świadomie i na większą skalę, powinien do tego celu nabyć działkę znajdującą się w pewnym oddaleniu od innych upraw.

Zbiory pokrzywy do celów leczniczych najlepiej jest zaplanować na wiosnę (kwiecień), gdy jest ona młoda, świeża i pełna prozdrowotnych właściwości. Wówczas też pozyskuje się młode pędy z przeznaczeniem na gnojówkę do nawożenia innych upraw.

Jak zrobić nawóz z pokrzyw? Ścięte pędy szatkuje się na drobne części i umieszcza na dnie plastikowej lub drewnianej beczki, następnie zalewa wodą (w proporcji 1:10). Całość należy przykryć, ale tak, by zapewnić stały dostęp powietrza. Rozpoczęty proces fermentacji potrwa około 2 tygodni, po takim czasie gnojówka będzie gotowa do użycia. Można ją zastosować do nawożenia m.in. pomidorów, kapusty czy drzew owocowych.

Co ważne, dodając do nawozu wodę, otrzymuje się oprysk z pokrzywy, używany między innymi na mszyce.

Reklama

Wartości odżywcze pokrzywy

Czy pokrzywa jest zdrowa? Tak. Bogactwo zawartych w niej witamin, minerałów i innych substancji biologicznie aktywnych przekłada się na jej lecznicze właściwości, znane od wieków, a współcześnie potwierdzone naukowo.

Z danych Amerykańskiego Departamentu Rolnictwa (USDA) wynika, że w 100 gramach pokrzywy blanszowanej (popularna forma spożycia, pozwalająca dezaktywować kłujące igiełki), dostarcza 42 kilokalorie. Jeśli chodzi o zawartość najważniejszych składników odżywczych, węglowodany stanowią 7,5 procent, białka 2,7 procent, a tłuszcze zaledwie 0,11 proc.

Pokrzywa należy do roślin o najwyższej zawartości witaminy C - powyżej 500 miligramoprocent (mg/100g). Ale nie jest to jedyna substancja, która stanowi o właściwościach Urtica dioica, przy czym w każdej z jej części identyfikuje się nieco inne składniki. I tak:

• Liście zawierają witaminy C, B_2, B₅ oraz K. Są tu również kwasy organiczne (m.in. protokatechowy, chinowy, kumarowy, kawowy), kartenoidy (prekursory witaminy A: karoten, ksantofi l, likopen, luteina), flawonoidy (kwercetyna, rutyna), garbniki (tanina) i związki organiczne (chlorofil, skopoletyna, eskuletyna, leukotrieny);
• Korzeń zawiera kwasy organiczne (m.in. ursolowy, oleanolowy, kumarowy, kawowy), flawonoidy (rutyna, glikozyd kwercetyny), garbniki (taniny), sacharydy (glukan), kwasy tłuszczowe (linolowy, linolenowy), sterole (m.in. sitosterole), fitoestrogeny (lignany) i związki organiczne (kopoletyna, eskuletyna, izolektyny, ceramidy, triterpeny).

Podobne składniki izoluje się także w surowcu, jakim jest całe ziele pokrzywy. Dodatkowo we wszystkich częściach znajdują się też składniki mineralne, w tym żelazo, wapń, magnez, krzem, cynk i wiele innych.

Reklama

Jakie są właściwości pokrzywy?

Z zawartością wyżej wymienionych składników wiążą się określone właściwości zdrowotne pokrzywy. Naukowo potwierdzone są działania:

• przeciwzapalne,
• przeciwreumatoidalne,
• przeciwbakteryjne,
• antyoksydacyjne,
• antyagregacyjne,
• hipoglikemiczne,
• hipocholesterolemiczne,
• diuretyczne (moczopędne),
• antyalergiczne,
• przeciwnowotworowe.

W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat naukowcy na całym świecie dowiedli właściwości leczniczych w rozlicznych badaniach, zarówno in vivo (na żywych organizmach, czyli mówiąc wprost - na ludziach i zwierzętach), jak też in vitro (na wyizolowanych komórkach w warunkach pozaustrojowych, laboratoryjnych).

W różnym stopniu działania te wykazują wszystkie pozyskiwane surowce, a więc liście, korzenie oraz całe ziele.

Reklama

Działanie pokrzywy. Na co pomaga?

Właściwości prozdrowotne przekładają się na rozliczne zastosowania pokrzywy, zarówno czysto lecznicze, jak też kosmetyczne.

Jej działanie wykorzystywane jest w terapii takich dolegliwości, jak:

• przerost gruczołu krokowego u mężczyzn,
• stany zapalne dróg moczowych,
• kamica nerkowa,
• schorzenia woreczka żółciowego,
• zaburzenia trawienia,
• nieżyty żołądka,
• choroby reumatyczne,
• bóle kręgosłupa,
• stany zapalne kości i stawów,
• zapalenie płuc,
• nadmierny poziom cholesterolu,
• nadmiar mocznika i chlorku sodu,
• wysoki poziom glukozy i cukrzyca,
• nadciśnienie tętnicze,
• krwawienia różnego typu, w tym np. maciczne,
• zaburzenia odporności,
• trądzik i inne problemy skórne o zapalnym podłożu,
• wypadanie włosów,
• cellulit.

Pokrzywa na włosy, skórę i paznokcie

Pokrzywa jest składnikiem wielu preparatów kosmetycznych przeznaczonych do pielęgnacji włosów: szamponów, odżywek, olejków i wcierek. Ich aplikacja:

• wzmacnia cebulki i poprawia kondycję włosów, między innymi za sprawą takich składników, jak witaminy C, A i K, żelazo, krzem i wapń;
• hamuje łojotok, ogranicza łupież oraz tonuje inne tego typu dolegliwości - to zasługa przeciwzapalnych i przeciwbakteryjnych właściwości tej rośliny;
• stymuluje porost włosów, czemu sprzyja wysoka zawartość żelaza, cynku czy krzemu, a także witamin z grupy B;
• nawilża, zapobiegając przesuszeniu i łamaniu się końcówek;
• nadaje witalność, blask, elastyczność, zdrowy wygląd;
• oczyszcza skórę głowy nie tylko z sebum, ale też toksyn;
• przyciemnia włosy, działając jak delikatny szampon koloryzujący;
• ogranicza wypadanie włosów będące konsekwencją stanów zapalnych, przetłuszczania się, niedoborów witaminowych.

Szeroka jest też paleta zastosowań w pielęgnacji skóry, co wiąże się przede wszystkim przeciwzapalnymi, przeciwbakteryjnymi, antyoksydacyjnymi oraz detoksykującymi właściwościami pokrzywy. Wskazaniem do zastosowania są między innymi:

• trądzik - pokrzywa ogranicza stan zapalny, może też działać destrukcyjnie na bakterie stanowiące ważny czynnik etiologiczny tej dermatozy;
• łuszczyca - także i w tym przypadku kluczowe jest działanie przeciwzapalne;
• zmarszczki - liczne składniki pokrzywy, takie jak choćby witamina C, są silnymi antyoksydantami: zwalczają reaktywne formy tlenu, czyli wolne rodniki, spowalniając tym samym starzenie się skóry;
• cellulit - zawarty w pokrzywie krzem wspiera produkcję kolagenu, co zwiększa siłę tkanki łącznej i elastyczność skóry. Pokrzywa działa też delikatnie odchudzająco i przeciwobrzękowo, poprawia krążenie.
• przesuszenie lub przetłuszczenie cery - pokrzywa łagodzi wydzielanie sebum, a jednocześnie poprawia nawilżenie ciała.

Czasem poleca się też stosowanie pokrzywy na paznokcie, ale bardziej siłą rozpędu (zbiorcze hasło „na włosy, skórę i paznokcie”), niż na podstawie realnych przesłanek. Akurat w tej materii działanie Urtica nie jest tak mocno rozpoznane.

Oczywiście należy pamiętać, że u osób do tego predestynowanych (alergików) pokrzywa może wywoływać odczyny uczuleniowe. Poza tym niewprawne posługiwanie się świeżo zebranym surowcem może prowadzić do oparzeń. Dlatego wygodniejsze jest używanie gotowych produktów kosmetycznych, niż przygotowywanie ich samodzielnie.

Pokrzywa a odchudzanie, cholesterol i trawienie

Utarło się sądzić, iż picie pokrzywy może wspierać odchudzanie. Jest ona wręcz reklamowana pod tym kątem, w rzeczywistości jednak nie potwierdzają tego wprost badania naukowe. Twierdzenie, iż Urtica pomaga zrzucić zbędne kilogramy jest formułowane nieco na wyrost, w oparciu o luźne skojarzenie kilku jej właściwości.

Faktycznie więc poprawia ona trawienie i przyspiesza perystaltykę jelit (między innymi za sprawą zawartego w niej błonnika). Faktycznie wspiera pracę żołądka, wątroby i trzustki. Ma też działanie moczopędne, a więc pomaga na zatrzymanie wody, a do tego wspiera oczyszczanie organizmu.

Wszystko to nie zmienia faktu, że pokrzywa nie redukuje tkanki tłuszczowej, a to stanowi podstawę skutecznego, zdrowego i trwałego odchudzania. Pozbycie się płynów z organizmu, nawet jeśli zapewni chwilową utratę kilogramów i centymetrów, będzie tylko doraźnym efektem wizualnym.

Bardziej uzasadnione jest stosowanie pokrzywy na kaca, a także długofalowe skutki nadużywania alkoholu. Działanie diuretyczne przyspiesza pozbywanie się toksyn z organizmu.

Poza tym znacznie mogą mieć też właściwości hepatoprotekcyjne pokrzywy. Jedno z badań na szczurach wykazało, że roślina ta może zapobiegać zniszczeniom wątroby oraz jej niewydolności, czego alkohol jest jednym z głównych sprawców. Po podaniu wyciągu z nasion zauważono u zwierząt ograniczoną aktywność mediatorów stanu zapalnego oraz spowolnienie procesów apoptozy (programowanej śmierci komórek) i nekrozy (martwicy).

O czym jeszcze mówią naukowcy? Inne badanie przeprowadzone na szczurach wykazało, iż 30-dniowa kuracja ekstraktem wodnym z pokrzywy doprowadziła do spadku cholesterolu całkowitego oraz złej frakcji LDL u zwierząt, które były karmione dietą wysokotłuszczową. Potwierdziło to przypuszczenia, iż roślina ta ma działanie hipocholesterolemiczne - innymi słowy, że może być stosowana „na cholesterol” w profilaktyce miażdżycy.

Pokrzywa a hormony i sprawy intymne

Korzeń pokrzywy na prostatę? Jak najbardziej. Jest to jedno z najlepiej potwierdzonych i udokumentowanych działań tej rośliny. Do tego stopnia, że Komisja Europejska oficjalnie zaleca stosowanie Urticae radix w leczeniu przerostu gruczołu krokowego pierwszego i drugiego stopnia. Z kolei ESCOP (Europejska Spółdzielnia Naukowa ds. Fitoterapii) rekomenduje ten surowiec jako remedium na zaburzenia oddawania moczu towarzyszące tej dolegliwości.

Za przerost prostaty odpowiadają różne enzymy, w tym aromataza przekształcająca męski hormon płciowy testosteron w estradiol, a także reduktaza odpowiedzialna za przemianę testosteronu w jego bardziej aktywną, ale też szkodliwą formę, jaką jest dihydrotestosteron (DHT).

Pierwszy z enzymów jest hamowany przez lektyny i polisacharydy znajdujące się korzeniu pokrzywy, drugi zaś przez 3-β-sitosterol i 7-α- i 7-β-hydroksysitosterol oraz ich glikozydy.

Naukowcy zauważają, że kluczową rolę w terapii tego schorzenia ma też mechanizm hamowania SHBG, czyli białek wiążących hormony płciowe - testosteron i estrogeny. Dzięki wysokiej zawartości fitoestrogenów (lignanów), które wchodzą w reakcje z SHBG, wzrasta poziom aktywnych hormonów, co ogranicza przerost gruczołu krokowego. Mechanizm ten ma znaczenie także w profilaktyce nowotworowej, zmniejsza bowiem ryzyko zachorowania na raka prostaty.

Choć kwestia ta nie jest przedmiotem szczegółowych badań, a formułowane wnioski mogą być nieco na wyrost, powiada się, iż pomaga pokrzywa na potencję i libido u mężczyzn. Można tak wnioskować w związku działaniem rośliny regulującym poziom testosteronu oraz wpływającym na stan prostaty. Nie bez znaczenia zapewne jest też działanie obniżające stężenie cholesterolu we krwi, wiadomym bowiem jest, że zmiany miażdżycowe obniżają zdolność uzyskania i utrzymania erekcji.

Jeśli chodzi o schorzenia i zaburzenia intymne u kobiet, pokrzywa swoją przydatność może wykazać przede wszystkim jako wsparcie w infekcjach zapalnych układu rozrodczego i moczowego.

Pokrzywa na alergię i przeziębienie

Może być również stosowana pokrzywa na alergię. Zawarte w niej pochodne tyrozyny mają działanie przeciwhistaminowe, a więc zbliżone do leków rutynowo wykorzystywanych w leczeniu objawów tej przypadłości. Histamina jest jednym z głównych mediatorów reakcji zapalnej, choć nie jedynym. Pokrzywa działa ograniczająco także na inne, w tym enzymy odpowiedzialne za dolegliwości związane z alergiami sezonowymi powodowanymi przez pyłki roślin.

Ze względu na właściwości przeciwzapalne pije się również pokrzywę na przeziębienie i grypę. Aczkolwiek nie należy przeceniać roli tej rośliny i z ostrożnością wczytywać w entuzjastyczne opisy spotykane niekiedy w Internecie.

Na niewiele przy przeziębieniu zdają się choćby właściwości przeciwbakteryjne, jako że jest to infekcja wirusowa. Także rola witaminy C jest wyolbrzymiana - najnowsza wiedza naukowa podważa dawne przekonania, jakoby substancja ta w sposób szczególny miała wspierać odporność i skracać czas trwania choroby.

Niewątpliwie natomiast warto pić pokrzywę na zapalenie pęcherza i szereg innych infekcji oraz zaburzeń w obrębie dróg moczowych. Roślina ta jest akwaretykiem, czyli lekiem wspierającym tzw. diurezę wodną. Innymi słowy i w dużym uproszczeniu - działa moczopędnie.

W szczególności w tym kontekście polecana jest mężczyznom mającym problem z opróżnianiem pęcherza z powodu przerostu prostaty. Zwiększając wielkość strumienia, jednocześnie obniża ona częstotliwość oddawania moczu. Łagodzi też ból towarzyszący wypróżnianiu się. Wszystko to wydatnie poprawia komfort codziennego funkcjonowania.

Oprócz tego wyciągi z pokrzywy zapobiegają powstawaniu kamieni moczowych i są skuteczne w profilaktyce kamicy nerkowej.

Pokrzywa na kości, stawy i krążenie

Nalewkę z pokrzywy tudzież moczenie nóg w pokrzywie można śmiało zaproponować na stawy i bolące kości. Jest skuteczna na reumatyzm i zapalenie stawów, a także problemy z kręgosłupem, naciągnięcia ścięgien czy tzw. łokieć tenisisty.

Działanie to zawdzięcza nie tylko właściwościom przeciwzapalnym i przeciwbólowym, ale też moczopędnym. Umożliwia bowiem szybsze usuwanie złogów moczowych z tkanek okołostawowych oraz obniża poziom kwasu moczowego we krwi, a są to istotne czynniki sprawcze schorzeń narządu ruchu.

Pokrzywa do tego stopnia łagodzi występujące dolegliwości, iż możliwe jest zmniejszenie dawek przyjmowanych w tym czasie niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

Badania naukowe wykazały działanie antyagregacyjne pokrzywy, a konkretnie - hamowanie agregacji płytek krwi przez tzw. difosforan adenozyny, będący składnikiem wielu koenzymów, a także przez inne czynniki, takie jak adrenalina, kolagen czy trombina.

W szczególności właściwości przeciwpłytkowe przypisać należy znajdującym się w składzie rośliny flawonoidom. Dzięki temu pokrzywa może być stosowana w profilaktyce i leczeniu chorób serca oraz układu naczyniowego. Można ją pić między innymi na zakrzepicę i żylaki.

Na co jeszcze pomaga pokrzywa?

Kłącza i korzenie pokrzywy znajdują zastosowanie w profilaktyce cukrzycy. Zwiększają bowiem wydzielanie insuliny przez trzustkę, co prowadzi do obniżenia poziomu glukozy we krwi.

Co więcej, za sprawą pokrzywy w komórkach mięśni wzrasta wrażliwość na insulinę, bądź też bezpośrednio zwiększa się zużycie glukozy. Właściwości te zostały udowodnione w kilku badaniach na szczurach.

Z najnowszych doniesień naukowych wynika też, że pokrzywa w znacznym stopniu hamuje aktywność enzymu alfa amylazy trzustkowej. To o tyle istotne, że dokładnie ten sam mechanizm jest wykorzystywany w działaniu niektórych leków przeciwcukrzycowych.

Ostatnim z zastosowań o którym warto szerzej wspomnieć, jest zapobieganie anemii, czyli niedokrwistości z braku żelaza. Urtica dioica wykazuje na tym polu skuteczność z uwagi na znaczną zawartość tego pierwiastka w swoim składzie, a także obecność folianów, których niedobór także jest czynnikiem ryzyka tej groźnej choroby.

Reklama

Jak suszyć pokrzywę?

Do leczniczych zastosowań nadaje się nie tylko świeża roślina. Pokrzywa suszona jest surowcem, który można wykorzystywać przez wiele miesięcy, ciesząc się jej wyjątkowymi właściwościami także jesienią czy zimą.

Suszenie pokrzywy jest stosunkowo proste, aczkolwiek wymaga ostrożności, uwagi i znajomości kilku podstawowych zasad. A zatem:

• Należy zbierać młode i zdrowe pokrzywy, zanim jeszcze zaczną kwitnąć, a więc najlepiej robić to wczesną wiosną. Wtedy rośliny te zawierają najwięcej składników odżywczych. Warto przy tym zaplanować zbiory w miejscach wolnych od zanieczyszczeń, z dala od zakładów przemysłowych i ruchliwych dróg.
• Zebrany surowiec należy dokładnie umyć z brudu, osadów, owadów i innych zanieczyszczeń, używając do tego zimnej wody. Następnie pokrzywy odsącza się i osusza papierowym ręcznikiem lub wyciska.
• Do suszenia metodą powietrzną pokrzywy należy ułożyć na papierze, kratce lub sitku. Całość umieszcza się w miejscu suchym i przewiewnym, bez bezpośredniej ekspozycji na światło słoneczne. Czas suszenia: około 1-2 tygodni. Roślina musi osiągnąć stan, w którym łatwo będzie ją sproszkować.
• Alternatywnie można użyć suszarkę do ziół, owoców i grzybów, postępując zgodnie z instrukcjami producenta. Ewentualnie skorzystać można też z piekarnika.
• Po zasuszeniu i skruszeniu liści, pokrzywę należy przechowywać w zamkniętym słoiku lub papierowym worku, w miejscu ciemnym, chłodnym i suchym. Odpowiednie warunki pozwolą zachować maksimum właściwości, a także uniknąć pleśni.

Reklama

Pokrzywa do picia. W jakiej formie ją stosować?

Pokrzywę można stosować w bardzo różnych postaciach, zarówno w formie płynnej, jak też stałej. Najczęściej przygotowuje się pokrzywę do picia - zachowuje ona wówczas większość swoich prozdrowotnych właściwości.

Do wyboru jest:

• herbata (nalewka) zaparzona wrzątkiem,
• sok wyciśnięty ze świeżych liści,
• syrop z cukrem,
• nalewka alkoholowa,
• olej z nasion pokrzywy,
• krople zawierające leczniczy wyciąg.

Herbata z pokrzywy

Herbata z pokrzywy to nic innego, jak napar z liści lub korzeni tej rośliny. Można go przygotować ze zbiorów świeżych, jak też surowca suszonego. To pierwsze jest możliwe jedynie przez krótki czas, wiosną, gdy prowadzone są zbiory.

Przez większą część roku korzysta się zatem z suszu. Jak zrobić napar z pokrzywy?

• Wsyp 1-2 łyżki suszonych liści lub korzeni do filiżanki.
• Zalej zioło przegotowaną, ale delikatnie przestudzoną wodą.
• Pozostaw do zaparzenia na około 5-10 minut, aby wydobyć z pokrzywy maksymalną ilość smaku i właściwości leczniczych.
• Jeżeli napój jest zbyt gorzki lub zbyt intensywny, smak można uczynić bardziej przyjaznym dodając cukier, miód albo cukier klonowy, a także cytrynę.
• Po zaparzeniu odcedź napar przez sitko, aby pozbyć się resztek liści i korzeni.

Zaleca się pić herbatę z pokrzywy na czczo, po przebudzeniu, a przed pierwszym porannym posiłkiem. Panuje przekonanie, iż wtedy właśnie działa ona najbardziej efektywnie na trawienie i metabolizm.

Napar wykazuje skuteczność względem większości wymienionych wyżej schorzeń i zaburzeń wewnętrznych, nie tylko gastrycznych, ale też urologicznych i nefrologicznych.

Co jednak ciekawe, gorąco polecane jest także picie herbaty z pokrzywy na włosy. Jest to jeden ze sposób na odżywianie pasm „od środka”.

Sok z pokrzywy

Sok z pokrzywy otrzymuje się poprzez wyciśnięcie świeżych liści. Zawiera on maksymalną dawkę witamin i minerałów oraz innych substancji czynnych, a poleca się picie go zwłaszcza przy problemach z oddawaniem moczu i przy różnych stanach zapalnych, a także na odporność.

Gotowy produkt można kupić w sklepie, ale jeśli ktoś ma dostęp do surowca i odpowiednie sprzęty kuchenne, może przygotować napój samodzielnie.

Jak zrobić sok z pokrzywy? Przepis jest bardzo prosty:

• Zbierz młode i zdrowe pędy, a następnie starannie wypłucz je zimną wodą, odsącz i pokrój na drobne kawałki.
• Wyciśnij sok używając do tego celu wyciskarkę do owoców lub sokowirówkę - to najbardziej efektywna ze wszystkich metod. Opcjonalnie możesz wykorzystać blender lub maszynkę do mięsa, następnie odcedź resztki pokrzywy przez sitko lub gazę.
• Jeśli sok ma niesatysfakcjonujący smak, możesz go osłodzić miodem lub syropem klonowym, a dla większej intensywności okrasić cytryną.

Wyciśnięty napój powinno się spożyć od razu po przygotowaniu, aby zachować jak najwięcej składników odżywczych. Jeśli jednak soku jest więcej, może być przechowany przez 1-2 dni w szczelnie zamkniętej butelce umieszczonej w lodówce.

Syrop z pokrzywy

Syrop z pokrzywy jest słodkim i kalorycznym napojem, który wykazuje wiele właściwości zdrowotnych (zwalczanie infekcji objawiających się kaszlem, wsparcie dla układu moczowego, pokarmowego i odpornościowego, działanie na skórę i włosy, detoksykacja organizmu).

Może być też używany do słodzenia herbaty, deserów czy wyrobów cukierniczych. Jak zrobić syrop z pokrzywy? Oto przepis:

• Zbierz świeże liście i korzenie pokrzyw, oczyść je i delikatnie osusz.
• Surowiec (około 1 kilograma) wrzuć do garnka i zalej wodą (1-2 litry), a następnie gotuj na niewielkim ogniu przez około 30-60 minut do czasu, aż liście zmiękną.
• Dodaj cukier w ilości przynajmniej 100 gramów (ilość zależy od preferencji smakowych), dokładnie wymieszaj i gotuj jeszcze przez kilka minut.
• Odcedź uzyskany wywar, używając do tego celu sitko lub gazę - w ten sposób pozbędziesz się resztek liści i korzeni.
• Odstaw gotowy syrop do wystygnięcia, a następnie przelej do zamykanej butelki lub słoika. Przechowuj w lodówce.

Nalewka z pokrzywy

Nalewka z pokrzywy jest ekstraktem alkoholowym, który uzyskuje się poprzez macerację liści, korzeni albo całego ziela w spirytusie lub wódce. Dzięki temu można z leczniczych właściwości pokrzywy korzystać dłuższy czas, przy okazji zyskując interesujący dodatek do koktajli, deserów czy ciast.

Tak jak inne napoje, ma więc nalewka zastosowanie podwójne - prozdrowotne i kulinarne. Jak ją przygotować? Przepis wygląda następująco:

• Po zebraniu surowiec zielarski oczyść i osusz.
• Około 100 gramów liści, korzeni lub całego ziela wrzuć na dno słoika i zalej 0,5 l mocnego, czystego alkoholu (od 40 do nawet 70 procent).
• Słoik szczelnie zakręć i odstaw w ciemne oraz chłodne miejsce. Powinien tam pozostać przez 4-6 tygodni. To czas, w którym roślinna będzie uwalniać swojej składniki do alkoholu.
• Na koniec przecedź nalewkę przez sito lub filtr, pozbywając się resztek liści i korzeni. Napój przelej do czystej i ciemnej butelki. Przechowuj w szafce, w miejscu niedostępnym dla dzieci.

Nalewka sprawdzi się na reumatyzm, różnego typu stany zapalne oraz problemy żołądkowe. Warto pamiętać, że w wielu badaniach naukowych skuteczność działania pokrzywy wskazywano właśnie po podaniu ekstraktu alkoholowego.

Z drugiej jednak strony ze względu na szkodliwość samego etanolu, produkt ten może być używany wyłącznie przez osoby dorosłe, a jego dawkowanie powinno być wykonywane z ostrożnością.

Szampon, płukanka i wcierka z pokrzywy

W drogeriach, aptekach i sklepach są dostępne szampony z pokrzywy, zawierające lecznicze wyciągi z tej rośliny. Regulują one pracę gruczołów łojowych oraz mają delikatne działanie oczyszczające, wzmacniające i przeciwzapalne.

Zapobiegają przede wszystkim przetłuszczaniu się włosów, a także ich wypadaniu. Choć zakup gotowego produktu jest najwygodniejszym rozwiązaniem, kosmetyk ten można przygotować również samodzielnie. Jak zrobić szampon z pokrzywy?

• 2 szklanki suszonych liści lub korzeni zmieszaj z podobną ilością wody, a następnie gotuj przez 15-30 minut.
• Odcedź wywar i odstaw do przestygnięcia.
• Do letniego wywaru dodaj 1-2 łyżki mydła w płynie - ważne by było maksymalnie naturalne i delikatne.
• Dolej kilka kropel ulubionego olejku eterycznego. Całość starannie wymieszaj.
• Gotowy produkt przelej do butelki.

Nieco innym kosmetykiem jest wcierka z pokrzywy. De facto jest napar, czyli herbata. Do jej przygotowania wystarczy zalać 1-2 łyżek suszu wrzątkiem, a następnie odstawienie do wystudzenia i na koniec - odcedzenie fusów.

Podobnie przygotowuje się płukankę. Oprócz tego z pokrzywy można zrobić też preparat do olejowania włosów. W tym celu roślinny susz zalewa się olejem bazowym (może to być oliwa z oliwek, olej rycynowy czy kokosowy), a następnie odstawia na 2-4 tygodnie. Po tym czasie płyn należy przecedzić.

Pokrzywa w tabletkach i kapsułkach

Można też przyjmować pokrzywę w tabletkach, kapsułkach lub kroplach. Są to suplementy diety, a więc produkty spożywcze o prozdrowotnym działaniu wspierające naturalne funkcje organizmu. Wzmacniają odporność, mają działanie moczopędne, zapobiegają przerostowi prostaty u mężczyzn, mogą być używane na nadmiar wody. Innymi słowy, mają te same właściwości i zastosowanie, co świeża pokrzywa, ale zaklęte w bardziej skondensowanej formule.

Dodatkowo działanie takich preparatów jest wzmocnione za sprawą innych substancji czynnych, w tym na przykład składników mineralnych, takich jak żelazo czy wapń.

W kwestii dawkowania należy się trzymać zaleceń zawartych w ulotce lub na opakowaniu. Tabletki i kapsułki mają różną zawartość, wielu producentów zaleca jedna przyjmowanie ekstraktów z pokrzyw w wielkości około 250-300 miligramów na dobę.

Olej, krem i inne preparaty z pokrzywą

Produktem, na który można też zwrócić uwagę, jest olej z pokrzywy. Jest on wytwarzany z surowca, który stosunkowo rzadko znajduje zastosowanie, a więc z nasion tej rośliny.

Pozyskuje się go metodą tłoczenia na zimno. Jest bogaty zwłaszcza w cenne nienasycone kwasy tłuszczowe, takie jak oleinowy i linolowy, a także witaminę E w postaci tokoferoli (której nie mają w swoim składzie liście czy korzenie).

Olej przeznaczony jest zarówno do zastosowań zewnętrznych, jak też do celów kulinarnych. Używany jest jako:

• naturalny balsam do skóry o działaniu natłuszczającym, przeciwutleniającym, zwiększającym elastyczność;
• odżywka do włosów i paznokci, poprawiająca ich kondycję, redukująca łamliwość, nadająca połysk i zdrowy wygląd;
• preparat do relaksującego masażu;
• dodatek kulinarny do stosowania na zimno, zwłaszcza jako dodatek do sałatek;
• składnik suplementów diety w kapsułkach.

Z kolei olejek z pokrzywy otrzymuje się z liści i korzeni metodą destylacji parą wodną. Wyrób ten zawiera silnie skondensowaną dawkę substancji czynnych zawartych w Urtica dioica.

Może być używany na:

• podrażnienia skóry o podłożu zapalnym,
• pobudzanie miejscowego krążenia,
• wypadanie włosów,
• odstraszanie owadów.

Kolejnym produktem, o którym warto wspomnieć, jest krem z pokrzywy. Kosmetyki tego typu mają działanie nawilżające, regenerujące, odżywiające i przeciwzapalne. Przeznaczone są do pielęgnacji cery suchej i problemowej.

Pokrzywę wykorzystuje się także do przygotowywania inhalacji, robi się z niej okłady i sporządza toniki.

Wszystko to potwierdza, iż jest to jedna z najbardziej wszechstronnych roślin zielnych na świecie.

Reklama

Wykorzystanie pokrzywy w kuchni. Do jakich dań dodawać?

Z pokrzywy robi się nie tylko herbatę, sok czy nalewkę. Znajduje ona multum innych zastosować kulinarnych, choć współcześnie w Polsce są one relatywnie mało znane.

Do czego można wykorzystać pokrzywę w kuchni? Co można z niej przyrządzić? Prawdziwymi smakołykami są m.in.:

• Sałatka z pokrzywy - zioło to, zastępujące sałatę, można mieszać z serami, ziemniakami, jajkami, a także dodawać do niej pietruszkę i oliwę z oliwek.
• Zupa z pokrzywy - to jedno z klasycznych dań z zastosowaniem tej rośliny. Jest ona głównym składnikiem potrawy, choć smak wzbogacają także cebula i inne warzywa oraz przyprawy.
• Jajecznica z pokrzywą - jajka doskonale komponują się z tym zielem. Duet ten można uzupełnić boczkiem.
• Pierogi z pokrzywą - z rośliny tej przygotowuje się oryginalny i wytrawny farsz.
• Koktajl z pokrzywy oraz inne napoje. Oprócz wymienionych wyżej mogą to być również smoothie, lemoniada a nawet piwo czy wino.

Jak często pić pokrzywę? Dawkowanie

Jak często pić pokrzywę i w jakich ilościach? Kwestia ta nie jest jednoznacznie określona. Dawkowanie jest zależne od indywidualnych predyspozycji, warto więc zaczynać od mniejszych ilości, aby sprawdzić reakcję organizmu.

Generalne założenie jest takie, iż pokrzywę powinno się spożywać z umiarem. W przypadku naparów oznacza to 1-3 filiżanki dziennie, maksymalnie do 4. Do ich przygotowania przeciętnie zużywa się kilka - kilkanaście gram surowca świeżego lub suszonego.

Podobnie rzecz wygląda w przypadku soku - zaleca się spożycie na poziomie maksymalnie 15 ml na dobę, co odpowiada trzem małym łyżeczkom. W jeszcze mniejszych ilościach (1-2 łyżeczki) powinno się przyjmować nalewkę.

Jak długo można pić pokrzywę? Nie ma w tej materii jasno sprecyzowanych ograniczeń, co wyróżnia tę roślinę na tle wielu innych ziół.

K. Jakubczyk pisze, że liczne badania wykazały brak poważnych skutków ubocznych u pacjentów przyjmujących pokrzywę w perspektywie od 3 do nawet 24 miesięcy. Co potwierdzać może bezpieczeństwo jej stosowania w terapiach długoterminowych. Oczywiście pod warunkiem, że zachowany jest umiar w kwestii dawkowania.

Przedawkowanie pokrzywy może prowadzić do skutków ubocznych. Jakich potencjalnych działań niepożądanych można się spodziewać? O tym w dalszej części artykułu.

Pokrzywa w ciąży i dla dzieci. Czy można stosować?

Czy można pić pokrzywę w ciąży? W odróżnieniu od wielu innych ziół, nie jest ona wskazana w tym szczególnym okresie życia. Bezpieczeństwo jej stosowania u ciężarnych nie jest dobrze zbadane, co samo w sobie stanowi okoliczność obciążającą.

Co więcej, metodą dedukcji wnioskuje się, iż pokrzywa potęgując diurezę, może doprowadzić do odwodnienia pacjentki i utraty ważnych składników odżywczych, co nigdy nie jest dobre, a w tym przypadku - w szczególności.

Co więcej, pokrzywa może też nasilać skurcze macicy, a to generuje ryzyko poronienia lub przedwczesnego porodu. Jeżeli ciężarna chce na własną odpowiedzialność pić pokrzywę, powinna wcześniej skonsultować się lekarzem i oprzeć przede wszystkim na jego opinii.

Nieco inaczej rzecz wygląda w okresie karmienia piersią. Pokrzywa - wbrew krążącym mitom, nie zmniejsza produkcji mleka, a wręcz przeciwnie, stymuluje laktację. Może zatem być zalecana tym młodym mamom, które nie mają wystarczającej ilości pokarmu.

Należy jednak zwracać wówczas uwagę na reakcje dziecka. Jako że pokrzywa może być alergenem, istnieje możliwość wystąpienia niepożądanych reakcji uczuleniowych u niemowlaka.

A czy pokrzywa jest wskazana i bezpieczna dla dzieci? A jeśli tak, to od kiedy? Nie jest określone, od ilu lat można spożywać to ziele, nie wskazuje się bowiem na szczególnie odmienne działanie składników rośliny na młodszy organizm.

Czynnikiem, który należy brać pod uwagę, jest ewentualna alergia. Ta jednak występuje relatywnie rzadko.

Przeciwwskazania do stosowania pokrzywy

Przeciwwskazaniem do stosowania pokrzywy może być alergia na jej pyłki, które wytwarza ona w dużych ilościach. Należy jednak podkreślić, że uczulenie na ten akurat alergen występuje rzadko.

Poza tym surowiec do celów leczniczych i kulinarnych pozyskuje się wczesną wiosną, zanim roślina ta zacznie kwitnąć. Problem alergii w mniejszym więc stopniu dotyczy stosowanych produktów z pokrzywy, a w większym ekspozycji na pyłki unoszące się w powietrzu w od maja do września.

Zdaniem niektórych specjalistów nie powinno się stosować pokrzywy wraz z lekami przeciwzakrzepowymi, moczopędnymi diuretykami oraz preparatami na nadciśnienie. Zawarte w niej składniki mogą wchodzić w interakcje w farmaceutykami i intensyfikować ich działanie.

Potencjalnymi tego konsekwencjami będą:

• zaburzenia krzepnięcia krwi,
• nadmierne oddawanie moczu z ryzykiem odwodnienia,
• spadek ciśnienia tętniczego poniżej prawidłowych wartości.

Pokrzywa nasila też działanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych, w tym jednak przypadku mówi się o efekcie bardziej pozytywnym (możliwości zmniejszania dawek NLPZ), niż negatywnym.

Mitem jest, że pokrzywa modyfikuje działanie tabletek antykoncepcyjnych. Mimo, iż oddziałuje na niektóre hormony płciowe w organizmie, nie ogranicza skuteczności przyjmowanych pigułek.

Nieprawdą jest też, że nie powinno się jej stosować w czasie okresu. Nie wpływa negatywnie na długość czy intensywność krwawienia. Może natomiast łagodzić niektóre negatywne objawy występujące w tym czasie.

Skutki uboczne picia pokrzywy

Potencjalne skutki uboczne picia pokrzywy to między innymi świąd, zmiany skórne, odwodnienie, niedociśnienie czy zaburzenia krzepliwości. Ale uwaga - są one obserwowane przede wszystkim u osób, które stosują Urtica dioica w nadmiarze, a także wbrew przeciwwskazaniom.

Do najczęściej spotykanych działań niepożądanych pokrzywy należą:

• wypłukiwanie z organizmu witamin, minerałów i innych cennych składników odżywczych, a także utrata płynów w skrajnych przypadkach prowadząca do odwodnienia, co jest efektem działania moczopędnego;
• reakcje alergiczne u osób do tego predestynowanych - mogą to być objawy skórne, ale też teoretycznie - jak przy większości alergii - obrzęki czy problemy z oddychaniem.
• zaburzenia krzepliwości krwi oraz nadmierny spadek ciśnienia tętniczego u osób cierpiących na zaburzenia w tym obszarze, a także przyjmujących leki;
• oparzenia i podrażnienia skóry będące wynikiem bezpośredniej styczności ze świeżymi pędami rośliny;
• nieprawidłowe stężenie glukozy we krwi - pokrzywa wpływa na gospodarkę węglowodanową. Stosuje się ją w profilaktyce cukrzycy, ale u pacjentów cierpiących już na to schorzenie jej działanie może doprowadzić do niekontrolowanych efektów, a więc zarówno spadku jak też skoku glukozy;
• bóle brzucha, zaparcia, biegunki i inne dolegliwości gastryczne.

Poparzenie pokrzywą. Groźne a może zdrowe?

Oparzenie pokrzywą niewątpliwie jest doświadczeniem przykrym i bolesnym, co dla wielu osób stanowi wystarczający argument do tego, by nie zbliżać się nawet do tej rośliny, nie mówiąc o jej zrywaniu, czy późniejszej obróbce.

Dlaczego pokrzywy parzą? Tak jak zostało wspomniane wyżej, jest to wykształcony ewolucyjnie mechanizm obronny mający ułatwić tym roślinom przetrwanie w środowisku naturalnym. Innymi słowy - zabezpiecza je to przed pożarciem przez zwierzęta, a od kilku tysięcy lat także przed zrywaniem przez człowieka.

Nieprzyjemny efekt doświadczany w kontakcie z pokrzywą jest zasługą zarówno subtelnego mechanicznego urazu powodowanego przez igiełki, jak też „wstrzyknięcia” substancji parzących - kwasu mrówkowego i histaminy.

Czy jednak oparzenie pokrzywą szkodzi? A może jest zdrowe? Wszak od wieków praktykuje się biczowanie nimi lub okładanie ciała w celach leczniczych.

Efektem zetknięcia ciała z tą rośliną jest pojawienie się takich objawów, jak:

• pęcherze wypełnione surowiczą treścią oraz otaczające je jasne plamki,
• ból, pieczenie i świąd.

Stan ten utrzymuje się od kilku minut do maksymalnie kilku godzin. Mimo znacznych uciążliwości nie stanowi to zagrożenia dla zdrowia, tak jak choćby oparzenia termiczne.

Wręcz przeciwnie - może być korzystne, na przykład w chorobach stawów. Oczywiście terapeutyczny efekt trudno jest osiągnąć poprzez przypadkowy kontakt z jednym parzącym liściem.

Efekty i minusy picia pokrzywy. Jakie są opinie na ten temat?

Efekty picia pokrzywy na ogół są pozytywne - potencjalne korzyści z jej stosowania zostały wymienione powyżej. Co niezwykle istotne, wszelkie opisane plusy spożywania produktów z tej rośliny znajdują potwierdzenie w rozlicznych badaniach przeprowadzonych na całym świecie w ostatnich kilkudziesięciu latach. Z tego też powodu opinie środowiska naukowego odnośnie tej akurat rośliny są z reguły pozytywne.

Specjaliści uważają, że może ona być stosowana w leczeniu niektórych schorzeń. Najbardziej konkretne rekomendacje dotyczą możliwości włączenia jej do terapii łagodnych przerostów prostaty u mężczyzn oraz towarzyszących temu problemów z oddawaniem moczu.

W tym akurat przypadku znajduje to odzwierciedlenie w zaleceniach tak poważnych organów, jak Komisja Europejska. Z drugiej jednak strony należy zauważyć, że znaczna część badań, na podstawie których wyciąga się daleko idące wnioski, została przeprowadzona jedynie na zwierzętach.

Zdarzało się też, że określone efekty były widoczne dopiero po zastosowaniu bardzo dużych dawek pokrzywy. Nie można zatem bezkrytycznie pokładać w tej roślinie wiary w moc leczenia każdego z wymienionych schorzeń.

Jeśli chodzi o minusy stosowania pokrzywy, jest ich znacznie mniej. Większość negatywnych opinii i odczuć wiąże się nie z jej właściwościami leczniczymi, lecz możliwością oparzenia się w bezpośrednim kontakcie. Ewentualne skutki uboczne, tak jak wspomniano wyżej, zwykle są efektem przedawkowania lub lekceważenia zaleceń związanych z przeciwwskazaniami (w tym dotyczącymi możliwych interakcji ze środkami farmakologicznymi).

Cena pokrzywy. Gdzie kupić?

Ile kosztuje pokrzywa? Wszystko zależy od postaci, w jakiej jest sprzedawana. Cena 1 kilograma suszonego ziela wynosi około 30 złotych. Pokrzywa świeża kosztuje kilka złotych, ale za 100 gramów.

Około 6-7 złotych kosztują herbaty w saszetkach (30 sztuk).

Droższe są suplementy diety. W tym przypadku cena może wynosić od 20 do nawet 80 złotych, w zależności od konkretnego producenta, składu, wielkości opakowania.

Gdzie kupić pokrzywę? Produkty takie są dostępne w aptekach, a także sklepach z ziołami i zdrową żywnością.