Co to są polifenole?
Polifenole to związki chemiczne, które występują w roślinach i odpowiadają za ich barwę oraz typowy cierpki oraz gorzki smak. Mają również mnóstwo dobroczynnych właściwości.
Bardziej oficjalna definicja naukowa wskazuje na to, że to związki organiczne z grupy fenoli wyróżniające się przynajmniej dwiema grupami hydroksylowymi przyłączonymi do pierścienia benzenowego o charakterze kwasowym.
Warto wspomnieć, że sama budowa i grupy hydroksylowe nie są jednak wystarczającymi wyznacznikami tego, czym są związki polifenolowe. Tym określeniem można nazywać tylko takie związki opisane powyżej, które są produktami wtórnego metabolizmu roślin.
Znajdziemy je w łodygach, kwiatach, liściach, a także w owocach, co jest dobrą informacją, ponieważ polifenole roślinne w pozytywny sposób oddziałują na ludzki organizm. Uznaje się je za największą grupę naturalnych antyoksydantów, czyli substancji, które działają przeciwnowotworowo, przeciwzapalnie i spowalniają procesy starzenia.
Ich synteza nasila się w roślinach w momencie zagrożenia, gdy reakcja stresowa jest zwiększona np. podczas ataku owada, wirusa, bakterii czy działania promieniowania.
Jak twierdzą specjalistki Magdalena Mężyńska i Małgorzata M. Brzóska z Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, związki polifenolowe to bardzo rozbudowana grupa, różniąca się budową, masą cząsteczkową, właściwościami i funkcjami biologicznymi.
Związki polifenolowe zawierają m.in. różną liczbę grup tlenu i wodoru (grupa hydroksylowa) i to jeden z kryteriów różnicujących te związki. Pod tym względem wyróżnia się takie klasy tego typu związków jak (podział za: Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu 3 (48) 2016)):
- Flawonoidy - choć niektórzy stawiają znak równości pomiędzy polifenolami a flawonoidami, należy podkreślić, że to tylko jedna z kilku klas polifenoli. Tym samym, każdy flawonoid jest polifenolem, natomiast nie każdy polifenol to flawonoid. Flawonoidy dzielą się na podtypy. Niektóre z nich pełnią funkcje barwników, inne przeciwutleniaczy, wiele chroni rośliny przed atakiem owadów. To także popularny element diety człowieka, ponieważ łatwo spotkać je w owocach, warzywach i innych roślinach. Po flawonoidy sięgamy chętnie z racji ich właściwości przeciwzapalnych, rozkurczowych, moczopędnych i uszczelniających naczynia krwionośne. Zdaniem Anny Kosiorek i Jacka Golańskiego z Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, flawonoidy stanowią około 1/3 wszystkich polifenoli, które są zjadane przez człowieka.
- Stilbeny - inaczej stilbenoidy. Można je znalexc w kłączach, korzeniach, liściach, korze, a także w winogronach, orzechach ziemnych czy w różnych gatunkach borówek. Występują również w drewnie roślin iglastych. Ich celem jest ochrona poszczególnych części roślin przed działaniem patogenów, np. grzybów. Stilbeny na człowieka działają przeciwzapalnie, przeciwmiażdżycowo i przeciwgrzybiczo.
- Lignany - termin pojawił się w 1936 roku. Znajdują się w praktycznie każdej części rośliny, w kłączach, korzeniach, łodydze, liściach, owocach, a nawet nasionach.
Najprawdopodobniej najbogatszym źródłem tych związków jest siemię lniane. Lignany są również produkowane przez niektóre bakterie, a nawet odnajduje się je w moczu ludzi i ssaków jako produkt wewnętrznej mikroflory bakteryjnej, przez co zyskały określenie „ssacze lignany”.
Pisze na ten temat Kamil Lisiecki z Uniwersytetu Warszawskiego w swojej pracy doktorskiej „Synteza lignanów i ich pochodnych z wykorzystaniem procesu fotocyklizacji”.
- Kwasy fenolowe - to związki odpowiedzialne za kwaśny smak roślin. Znajdziemy je w porzeczkach, w herbacie, w rzodkiewce, w czerwonej cebuli. Dużą ilość obserwuje się też w owocach suszonych. Charakteryzują się działaniem przeciwcukrzycowym, przeciwzapalnym, a także przeciwnowotworowym.
Reklama
Jakie właściwości i działanie mają polifenole?
Związki polifenolowe to dość urozmaicona grupa, jednak ich podstawowe, wspólne dla wszystkich działanie opiera się przede wszystkim na właściwościach przeciwutleniających.
Im więcej grup hydroksylowych, czyli takich zawierających atomy tlenu i wodoru w cząsteczce, tym silniejsze są właściwości antyutleniające konkretnego związku.
Oprócz antyoksydacyjnych ogólne właściwości polifenoli to działanie:
- przeciwzapalne - opisywane tu związki mają zdolność hamowania aktywności prozapalnej. Polifenole wpływają jednocześnie na komórki układu odpornościowego, zmniejszając aktywność substancji biorących udział w reakcjach zapalnych;
- przeciwalergiczne - w przypadku łagodzenia objawów alergicznych, polifenole wpływają na receptory powierzchniowe i komórki, które angażują się w immunologiczną odpowiedź organizmu;
- przeciwnowotworowe - polifenole mogą hamować aktywność enzymów, które biorą udział w wytwarzaniu naczyń krwionośnych w zmianie nowotworowej;
- wzmacniające ściany naczyń krwionośnych, co przekłada się na pozytywny wpływ na układ krwionośny;
- regulujące gospodarkę lipidową organizmu;
- regulujące poziom glukozy i stymulujące wydzielanie insuliny, przez co są sprzymierzeńcami osób z cukrzycą czy też z otyłością.
Wiesz już, czy polifenole są zdrowe, warto teraz przyjrzeć się, w przypadku jakich chorób cywilizacyjnych stanowią ich odpowiednią profilaktykę, a nawet element terapii.
Badania przeprowadzone na grupie ponad 7000 osób ze Stanów Zjednoczonych wykazały, że dziennie spożycie 1235 mg związków polifenolowych zmniejsza ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego o 46 procent w porównaniu do osób, które na dzień zjadają około 483 mg polifenoli.
Co ciekawe, jak podają Magdalena Mężyńska, Małgorzata M. Brzóska, niższa niż w pozostałych częściach Europy zachorowalność na choroby układu krążenia we Francji pomimo obecności dużej ilości tłuszczów w diecie, m.in. w typowych dla francuskiego menu serów, mięs i innych produktów odzwierzęcych, ma związek ze sporym spożyciem czerwonego wina w tym regionie, które stanowi niezwykle bogate źródło polifenoli. To tzw. paradoks francuski.
Badanie przeprowadzone u uczestników z nadwagą wykazało, że już 8 tygodni z dietą bogatą w związki polifenolowe na poziomie 2903 mg dziennie, składającą się z kawy bezkofeinowej, warzyw, oliwy z oliwek czy dżemu z jagód, zmniejsza stężenie glukozy we krwi i zwiększa insulinowrażliwość komórek.
Analiza takich badaczy jak Hui C., Qi X., Qianyong Z., Xiaoli P. obejmująca lata 1997-2010 wykazała, że ryzyko pojawienia się raka piersi jest mniejsze w przypadku kobiet z dietą bogatą w związki polifenolowe.
Nadzieję chorym na raka prostaty dają badania Henninga, Saida, Wanga i innych z 2015 roku, gdzie przez 33 dni mężczyźni ze zdiagnozowaną chorobą pili zieloną herbatę, bogatą w polifenole. W efekcie doszło do obniżenia antygenu gruczołu krokowego w porównaniu z tymi, którzy pili samą wodę.
Reklama
Produkty bogate w polifenole. W czym występują te związki?
Lista produktów bogatych w polifenole jest długa. Pozyskujemy je z kłączów, korzeni, kory, liści roślin, nasion, owoców i warzyw.
Warto jednak pamiętać, że dokładne wskazanie spożycia tych związków nie jest możliwe, ponieważ ich zawartość w produktach zależy od wielu czynników, m.in. od gatunku, stopnia dojrzałości czy warunków, w jakich roślina się rozwijała, np. stopnia nasłonecznienia, a nawet sposobu magazynowania czy przetwarzania.
Przykładem są miniaturowe pomidorki, gdzie zawartość kwercetyny wynosi ok. 30 mg/kg i pomidory klasyczne, w których zawartość tej substancji to jedynie 5 mg/kg.
Produkty z polifenolami mają swoje źródło w roślinach. Warto jednak pamiętać, że polifenole znaleźć można nie tylko w warzywach czy owocach, ale też w suplementach diety czy kosmetykach. Wszystkie tego typu związki pozyskiwane są z roślin, a następnie są wykorzystywane w produkcji wspomnianych produktów.
Reklama
Polifenole w diecie, czyli źródła w pożywieniu
Badania opisane przez mgr inż. Annę Sadowską, prof. dr hab. Franciszka Świderskiego i mgr inż. Ritę Kromołowską wskazują, że konsumpcja szczególnego rodzaju polifenoli, a mianowicie flawonoidów, w Japonii jest znacznie wyższa niż w krajach zachodniej Europy.
Czy ma to przełożenie na długość życia Japończyków? Być może, choć oczywiście zależność nie jest tu taka prosta, ponieważ na to, ile będziemy żyć wpływ mają również inne czynniki, stąd nie należy upraszczać tego tematu.
W krajach europejskich polifenole w diecie pochodzą przede wszystkim z wina czerwonego, czarnej herbaty, cebuli i jabłek. Natomiast soki owocowe to źródło aż ¼ flawonoidów przyjmowanych przez człowieka.
Znacznie więcej na tle innych regionów Europy konsumuje się flawonoidów w krajach śródziemnomorskich, gdzie spożycie waha się od 100-1000 mg flawonoidów dziennie.
W Polsce przeciętna porcja flawonoidów to 19 mg dziennie, a w Niderlandach - 23 mg na dobę. Z kolei Japończycy dostarczają sobie tych dobroczynnych substancji sięgając po zieloną herbatę i produkty sojowe.
Można wymienić takie wartościowe źródła polifenoli w diecie:
- goździki - zawierające 15 188 mg polifenoli w 100 g produktu;
- warzywa bogate w polifenole: oliwki czarne, oliwki zielone, cebula czerwona, szpinak, cykoria, seler, kapusta włoska, brokuły, fasola, pomidor, bób;
- polifenole w owocach: truskawki, czarna porzeczka, czarny bez, aronia czarnoowocowa, żurawina, wiśnie;
- herbata czarna, czerwona, zielona;
- wino czerwone;
- kawa filtrowana;
- kakao;
- sucha masa imbiru;
- oliwa z oliwek;
- przyprawy: oregano, bazylia, mięta, pietruszka, szczypior, szałwia, estragon, koper, tymianek.
Przy tej okazji warto wspomnieć, że pod wpływem mrożenia spada zawartość polifenoli w wymienionych przyprawach. Taką analizę przeprowadziły dr Jolanta Piekut, dr inż. Dorota Dec i inż. Agnieszka Zyskowska i opisały swoje wnioski na łamach „Postępów Technik Przetwórstwa Spożywczego” (2016).
Polifenole znajdują się również w piwie dzięki obecności chmielu. To przede wszystkim kwasy goryczkowe czy też związki fenolowe, np. kwercetyna. Nie znaczy to jednak, że piwo samo w sobie jest zdrowe. Obecność alkoholu sprawia, że ma negatywny wpływ na organizm.
Regularne przyjmowanie polifenoli poprawia trawienie, co może sprzyjać odchudzaniu.
Reklama
Polifenole w suplementach
Docenianym przez wiele osób produktem są suplementy z polifenolami. Dostępne są w formie tabletek i bez trudu można zakupić je w aptekach stacjonarnych lub internetowych, a także w sklepach ze zdrową żywnością czy sklepach zielarskich.
Nierzadko polifenole są uzupełniane dodatkowo o inne substancje, np. kwasy omega-3, by suplementacja była szersza.
Oczywiście, nic nie zastąpi zdrowej diety i wspomniana forma dostarczania polifenoli organizmowi nie może stanowić zamiennika dla owoców, warzyw i innych produktów, które są ich bogatym źródłem.
Dodatkowo nadmierne przyjmowanie tych związków chemicznych może być równie szkodliwe, co ich brak w diecie. Skutkiem przedawkowania suplementów diety z polifenolami mogą być problemy z działaniem tarczycy czy nerek. Jeśli jednak przyjmujemy suplementy zgodnie ze wskazaniem producenta, nie powinno nam nic zagrażać.
Szczególną ostrożność podczas przyjmowania suplementów diety z polifenolami powinny zachować kobiety w ciąży. Chęć suplementowania jakichkolwiek substancji w okresie ciąży należy zgłosić swojemu lekarzowi.
Co ciekawe, opublikowane na łamach „Journal of Nutrion” badania pod kierownictwem Okhee Hana z Uniwersytetu Stanu Pensylwania sugerują, że suplementy diety z polifenolami mogą hamować przyswajanie żelaza z pożywienia, co zwiększa ryzyko anemii. To duże ryzyko dla osób chorych, dzieci i kobiet w ciąży, czyli dla tych grup, które są najbardziej narażone na wystąpienie anemii.
Reklama
Polifenole w kosmetykach
Polifenole mogą też być wykorzystywane jako składnik kosmetyków do skóry, włosów oraz paznokci. Taki surowiec stosuje się w produktach kosmetycznych m.in. w celu ochrony słonecznej.
Dodatkowo polifenole w kosmetyce sprawdzają się jako antyoksydanty, ograniczające procesy starzenia się skóry.
Wśród produktów zawierających polifenole, o które wzbogacane są preparaty kosmetyczne wymienić można: zieloną herbatę, białą herbatę, smoczy owoc, Marcetia taxifolia, liście oliwki europejskiej, liście rośliny Carpobrotus edulis.
Wciąż trwają badania nad zastosowaniem różnych roślin z polifenolami w kosmetyce i ich wpływie na organizm. Przykładem są m.in. badania tunezyjskich naukowców wskazują na dużą aktywność fotoochronną wspomnianych już liści rośliny Carpobrotus edulis. Z kolei działanie białej herbaty w znacznym stopniu ogranicza pojawianie się zmian na skórze pod wpływem promieniowania UV.
Niekiedy polifenole działają w taki sposób, by zatrzymać negatywny wpływ innych substancji na organizm. Tak jest np. w przypadku elastazy, enzymu, który rozkłada elastynę. Rolą polifenoli jest wsparcie w utrzymaniu elastyczności skóry poprzez ograniczanie działania elastazy.
Kosmetyki z polifenolami działają przeciwzapalnie, przeciwdrobnoustrojowo, chronią przed promieniowaniem UV oraz wspomagają produkcję kolagenu czy też elastyny. To wszystko sprawia, że dłużej można zachować zdrowy i młody wygląd.
