Czym jest proteinogram?
Proteinogram jest jedną z metod laboratoryjnych, która określa skład protein, czyli białek osocza krwi. Stanowi element szerszego pakietu analiz diagnostycznych, dzięki którym możliwe jest postawienie trafnego rozpoznania.
Badanie to polega na rozdzieleniu poszczególnych grup białek w oparciu o ich zróżnicowaną zdolność do poruszania się w wybranym podłożu w polu elektrycznym. Najczęściej stosuje się żel agarozowy.
Inna nazwa proteinogramu to elektroforeza białek. Badanie należy wykonywać w surowicy, ponieważ w osoczu krwi występuje dodatkowy prążek fibrynogenu (który może zaburzać późniejszy odczyt). Poza surowicą, badanie można wykonywać z moczu lub płynu mózgowo-rdzeniowego (PMR).
Warto podkreślić, że stężenie białek w PMR jest znacznie mniejsze niż we krwi, dlatego do identyfikacji i oceny stężenia poszczególnych frakcji białek częściej stosowane są inne metody niż do oceny białek we krwi lub zagęszczenie próbki (rzadko stosowane, ponieważ wymaga pobrania dużej objętości materiału).
W obecności zasadowej mieszaniny, na podłoże nakłada się badany płyn pacjenta. Do żelu z obu stron przyłączone są anoda, która stanowi biegun dodatni, i katoda – biegun ujemny. Po przyłączeniu stałego napięcia do zestawu, płyn zaczyna przemieszczać się od strony katody, do strony anody, po drodze zostawiając swoje poszczególne frakcje białek. Następnie, dodany barwnik wiąże się z białkami proporcjonalnie do ich stężenia. Po wybarwieniu protein, uzyskany obraz przypomina smugę wielu prążków.
W technice elektroforezy w żelu agarozowym otrzymuje się sześć głównych frakcji białek. Należą do nich:
- albuminy;
- α1-globuliny;
- α2-globuliny;
- β1-globuliny;
- β2-globuliny;
- γ-globuliny.
Spośród wyżej wymienionych frakcji, jedynie albumina stanowi białko jednorodne. Pozostałe frakcje zawierają białka o innej budowie i funkcjach pełnionych w organizmie. Mają jednak podobny ładunek i ruchliwość.Co wykrywa proteinogram?
Proteinogram to jedno z najczęściej wykonywanych badań przy podejrzeniu chorób przebiegających z zaburzeniami w składzie różnych białek krążących w organizmie.
Nieprawidłowości wykryte w teście z surowicy krwi mogą okazać się niezbędne w diagnostyce:
- ciągle nawracających procesów zapalnych;
- nowotworów, chorób rozrostowych krwi;
- niedokrwistości (czyli anemii);
- chorób zakaźnych (np.: gruźlicy, malarii, boreliozie, pasożytniczych);
- chorób wątroby, płuc i nerek;
- zaburzeń endokrynologicznych, na przykład: nadczynności oraz niedoczynności tarczycy;
- zaburzeń odżywiania;
- niewyjaśnionych spadków masy ciała;
- bólów kostnych, stawowych, mięśniowych;
- rozległych poparzeń.
Elektroforezę białek z płynu mózgowo-rdzeniowego można wykonać w diagnostyce:
- stanów zapalnych i nowotworów ośrodkowego układu nerwowego;
- chorób autoimmunologicznych przy stwierdzeniu objawów neurologicznych.
Proteinogram białek moczu jest przydatny w identyfikacji:
- białka Bence Jonesa, czyli rodzaju białka monoklonalnego, które może być obecne w moczu pacjentów z pewnymi schorzeniami układu limfatycznego (szpiczak mnogi);
- różnicowaniu przyczyn białkomoczu;
- w monitorowaniu przebiegu szeregu chorób metabolicznych i zakaźnych.
Proteinogram a nowotwory
Lekarz prowadzący może zlecić wykonanie proteinogramu pacjentom, którzy mają podejrzenie nowotworu układu krwiotwórczego czy też limfatycznego. W czasie diagnostyki onkologicznej proteinogram pełni funkcję pomocniczą. Badanie to w połączeniu z innymi pozwala na uzyskanie pełnego obrazu na temat zdrowia pacjenta oraz zmian zachodzących w jego organizmie.
Komórki plazmatyczne są komórkami układu immunologicznego i w stanie zdrowia występują jedynie w węzłach chłonnych, śledzionie oraz szpiku kostnym. Czasem zdarza się, że plazmocyt jest zmieniony nowotworowo. Wtedy rozrasta się i zaczyna produkować w sposób niekontrolowany specyficzne przeciwciała (immunoglobuliny) jednego typu – „klony”. Takie zjawisko nazywane jest gammapatią monoklonalną.
Najczęstszymi przyczynami gammapatii monoklonalnych są szpiczaki i chłoniaki.
Proteinogram jest stosowany w diagnostyce i monitorowaniu tych chorób. Pozwala wykryć obecność białka monoklonalnego w surowicy i moczu pacjenta. W przypadku stwierdzenia takiego białka, należy pogłębić diagnostykę. Wykonuje się bardziej specyficzne badanie białek we krwi oraz w moczu czyli immunofiksację surowicy lub moczu.
Reklama
Jak się przygotować do proteinogramu?
Przygotowania do badania nie są skomplikowane. Materiał na wykonanie proteinogramu z krwi żylnej powinno się pobierać będąc na czczo. Zaleca się, aby pacjent swój ostatni posiłek poprzedniego dnia spożył nie później niż o godzinie 18:00. Należy jednak powstrzymać się od jedzenia ciężkostrawnych pokarmów oraz spożywania alkoholu.
Krew do badania najlepiej pobierać w godzinach porannych (7:00-10:00). Bezpośrednio przed badaniem wskazany jest 15 minutowy odpoczynek i wypicie szklanki wody niegazowanej.
Jeśli chodzi o przyjmowane przez pacjenta leki, suplementy, zioła - o tym fakcie zawsze należy powiedzieć personelowi pobierającemu krew, który odnotuje te informacje w dokumentacji. Proteinogram najlepiej jest wykonać przed przyjęciem porannej porcji leków (zawsze po konsultacji z lekarzem).
Mocz pobiera się w ten sam sposób, co do badania ogólnego moczu, tzn. rano, po nocnym odpoczynku, „ze środkowego strumienia” i z zachowaniem ścisłych zasad higieny.
Przed badaniem należy unikać:
- kawy,
- herbaty,
- alkoholu,
- cytrusów,
- kakao.
Jeśli chodzi o proteinogram, możliwe jest również oznaczenie z dobowej zbiórki moczu.
Płyn mózgowo-rdzeniowy jest pobierany przez nakłucie w okolicy lędźwiowej kręgosłupa, które polega na wprowadzeniu igły do kanału kręgowego w celu pobrania płynu.
Dalszą część artykułu znajdziesz pod sekcją "Pytania do eksperta"
Reklama
Normy proteinogramu. Jakie są u dzieci i kobiet w ciąży?
Normy proteinogramu mogą się nieznacznie różnić w zależności od laboratorium diagnostycznego. Zależy to od ustalenia własnych zakresów referencyjnych w oparciu o metodę oznaczenia czy rodzaj analizatora, które wykorzystuje wybrane laboratorium.
Normy przedstawione poniżej dotyczą osób dorosłych:
- albumina 40–53 g/l;
- α1-globuliny 1,3–2,8 g/l;
- α2-globuliny 3,8–7,0 g/l;
- β-globuliny 6,5–11,0 g/l;
- γ-globuliny 5,0–12,0 g/l.
Całkowite stężenie białka w osoczu wynosi 65-80 g/l i jest wartością dość stabilną.
Jeśli chodzi o normy u dzieci (ponad 7 letnich), to są one mniej więcej zbliżone do wartości u osób dorosłych. Poniżej normy znajdujące się w publikacji S. Hadrach i I. Benazzouz z 2023 roku:
- albumina 30,9-49,5 g/l;
- α1-globuliny 1,7-3,7 g/l;
- α2-globuliny 4,8-9,7 g/l;
- β1-globuliny 2,7-5,2 g/l;
- β2-globuliny 1,7-3,9 g/l;
- γ-globuliny 6-12,7 g/l.
Normy albumin u dzieci w poszczególnych grupach wiekowych:
- noworodki: 35–49 g/l;
- niemowlęta: 36–50 g/l;
- dzieci powyżej 1 roku życia: 37–51 g/l.
Ilość informacji o proteinogramie u kobiet ciężarnych w Polsce jest znikoma. W publikacji Strawa i współpracowników z roku 2020, przyjrzano się wartościom proteinogramu w ciąży i ustalono, że są nieco odmienne niż u kobiet nieciężarnych.
Stwierdzono, że wraz z rozwojem ciąży, zależnie od trymestru:
- stężenie białka całkowitego stopniowo spadało;
- stężenie albumin i γ-globulin zmniejszało się stopniowo i w różnym tempie;
- stężenia α1-globuliny i α2-globuliny stopniowo wzrastało;
- stężenie β1-globuliny powolnie wzrastało;
- stężenia β2-globuliny obniżało się.
Zróżnicowana dynamika zmian stężeń poszczególnych frakcji białek w porównaniu z grupą kontrolną (kobiety nieciężarne) wynikać może z faktu, że na każdym etapie ciąży są angażowane, czy też zużywane poszczególne białka osocza.
Reklama
Interpretacja wyników proteinogramu
Czas oczekiwania na wyniki jest różny. Zwykle są już gotowe po kilku dniach. Czas może się wydłużyć do ponad tygodnia po pobraniu próbki od pacjenta. Interpretacja wyników proteinogramu nie jest łatwym i oczywistym zadaniem.
Szczegółowej interpretacji proteinogramu powinien dokonać doświadczony lekarz specjalista (tj.: lekarz POZ, onkolog, hematolog, hepatolog czy nefrolog), który zlecił wykonanie badania oraz zna historię choroby pacjenta. Interpretacja polega na analizie wykresu, który przedstawia rozkład poszczególnych rodzajów białek i ocenie czy występują jakieś dodatkowe pasma, tzw „piki” pomiędzy prawidłowo rozłożonymi pasmami.
Wyniki proteinogramu, które powinny wzbudzić zawsze czujność, to:
- równomierne obniżenie poziomu wszystkich białek - zmiana ta sugeruje obecność zaawansowanych stanów niedożywienia, procesów nowotworowych lub dużą utratę krwi;
- wzrost albuminy – sugeruje odwodnienie organizmu;
- spadek albuminy - świadczy o niedożywieniu, zaburzeniach wchłaniania, chorobach wątroby, nerek, a także obecności chorób nowotworowych;
- wzrost stężenia α1-globulin i α2-globulin – wskazuje ostry proces zapalny;
- spadek α1-globuliny – obserwowany w przypadku ciąży, chorób wątroby, wrodzonym niedoborze antytrypsyny i niedożywieniu;
- wzrost stężenia β-globulin - zwykle wynika z zaburzeń profilu lipidowego oraz transferyny, a także z obecności nowotworu;
- spadek stężenia β-globulin - może świadczyć o zaburzeniach krzepnięcia, stanach zapalnych jelit, niedożywieniu, problemach z trawieniem i wchłanianiem, nadczynności tarczycy oraz uszkodzeniu wątroby;
- wzrost γ-globulin (przeciwciał) - pojawia się w wyniku przewlekłego stanu zapalnego, chorób autoimmunologicznych, uszkodzenia wątroby; charakterystyczny dla gammapatii monoklonalnych (m.in. dla szpiczaka mnogiego);
- brak pasma γ-globulin - świadczy o pierwotnym obniżeniu odporności z powodu braku przeciwciał;
- zmniejszenie stężenia γ-globulin - występuje w trakcie leczenia immunosupresyjnego i leczenia sterydami (terapia obniżająca odpowiedź odpornościową organizmu);
- pojawienie się wąskiego „piku” w obrębie gamma lub beta globulin jest charakterystyczne dla gammapatii monoklonalnych - zwykle szpiczaka mnogiego
- jednoczesne zwiększenie α1-globulin, β-globulin i zmniejszenie γ-globulin – zwykle charakterystyczne dla choroby nerek związanej z wydalaniem białka;
- pojawienie się „mostka” między frakcjami β-globulin i γ-globulin ze zmniejszeniem zawartości albumin i α1-globuliny jest obserwowany u chorych z marskością wątroby (czyli choroby polegającej na postępującym włóknieniu wątroby, która niszczy strukturę narządu).
Reklama
Przeciwwskazania do proteinogramu i skutki uboczne
Badanie proteinogramu jest z reguły bezpieczne i nie wywołuje poważnych skutków ubocznych. Jak zostało wspomniane wyżej, jest szereg wskazań do tego oznaczenia. Przeciwwskazania wynikają jedynie z konieczności pobierania krwi czy płynu mózgowo-rdzeniowego.
Czasami nie można pobrać krwi, bo pacjent ma m.in.:
- choroby zakaźne skóry;
- wirusowe zapalenie wątroby;
- ciężką postać nowotworów, cukrzycy;
- poważne zaburzenia krzepliwości krwi.
Jeśli chodzi o przeciwwskazania bezwzględne w pobieraniu płynu mózgowo-rdzeniowego, to można do nich zaliczyć:
- obrzęk mózgu;
- guz mózgu;
- ciężki stan chorego;
- krwawienie podpajęczynówkowe.
Reklama
Cena proteinogramu. Czy jest refundowany?
Elektroforezę białek można wykonać zarówno bezpłatnie na NFZ - wtedy niezbędne jest skierowanie od lekarza specjalisty, jak i odpłatnie - bez skierowania. Badanie, ogólnie rzecz biorąc, nie jest kosztowne. Cena proteinogramu zależy od wybranego laboratorium diagnostycznego i miejscowości, w której chcemy wykonać analizę. Waha się między 20 zł a 40 zł, ale może kosztować nawet 60 zł.
Warto wspomnieć, że oprócz samego proteinogramu należy oznaczyć stężenie białka całkowitego. Podane ceny są dla obu oznaczeń.
Za wykonanie bardziej specyficznej i dokładnej metody, czyli immunofiksacji białek zapłacimy bez skierowania od 200 do 300 zł.
