Co to jest punkcja?
Punkcja to nic innego, jak nakłucie wybranej części ciała pacjenta, które wykonuje się po to, żeby pobrać próbki do badania lub usunąć płyn z zaatakowanego chorobą organu, np. przy zapaleniu zatok czy zapalenia opłucnej, płuc, niewydolności serca, niewydolności nerek, gruźlicy, chorobach nowotworowych
Wskazaniem do punkcji jest też konieczność zbadania płynu mózgowo-rdzeniowego, czy ocena ryzyka wad wrodzonych płodu. Punkcja wykorzystywana jest także przy zapłodnieniu in vitro.
Punkcja jest zawsze zabiegiem inwazyjnym, który może powodować różnego rodzaju powikłania. Bardzo często pacjenci skierowani na nią zastanawiają się czy punkcja boli. Obawy są niepotrzebne, bo zabieg wykonywany jest najczęściej w znieczuleniu miejscowym, a czasem nawet w znieczuleniu ogólnym.
Reklama
Punkcja lędźwiowa
Punkcję lędźwiową przeprowadza się najczęściej, żeby pobrać do badania płyn rdzeniowo-mózgowy u pacjentów z podejrzeniem zakażenia ośrodkowego układu nerwowego, czyli zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych lub zapalenia mózgu. Punkcja lędźwiowa wykrywa także i może być wykonywana przy:
- chorobach autoimmunologicznych,
- chorobach metabolicznych,
- drgawkach o niejasnej etiologii,
- neuropatiach,
- podejrzeniu krwawienia do przestrzeni podpajęczynówkowej.
W trakcie punkcji kręgosłupa można również podać pacjentowi znieczulenie zewnątrzoponowe czy leki w terapii nowotworowej.
Wielu pacjentów obawia się zabiegu i pyta, czy punkcja lędźwiowa boli. Choć zabieg jest inwazyjny zazwyczaj trwa bardzo krórtko i poza nakłuciem jest bezbolesny.
W trakcie punkcji lędźwiowej igłę wbija się w przestrzeń podpajęczynówkową kręgosłupa, najczęściej między czwartym i piątym kręgiem lędźwiowym.
Ile powinien leżeć pacjent po punkcji lędźwiowej? Najbardziej optymalnym rozwiązaniem jest pozostanie przez pacjenta po zabiegu w stanie spoczynku (leżąc na płasko) minimum 12 godzin. Jeśli wystąpi (dalej omówiony) zespół popunkcyjny po zabiegu, w przyszłości czas leżenia po zabiegu należy wydłużyć dwuktronie.
Czy mogą wsytąpić powikłania po punkcji lędźwiowej? U pacjentów poddanych zabiegowi najczęściej dochodzi do powstania tzw. zespołu popunkcyjnego, który objawia się bólem w okolicy nakłucia. Jak długo może trwać ból pleców po punkcji? Czasem jest to nawet do pięciu dni po zabiegu. Dodatkowo u pacjenta może pojawić się także:
- sztywność karku,
- szum w uszach,
- niedosłuch,
- nudności,
- światłowstręt.
Objawy zespołu popunkcyjnego najczęściej ustępują po tygodniu.
Groźnym powikłaniem punkcji lędźwiowej mogą być powikłania ropne objawiające się ropnym zapaleniem kręgów, ropnym zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych, czy powstaniem ropnia.
Do innych, raczej rzadkich, powikłań punkcji lędźwiowej należą:
- podrażnienia opon mózgowo-rdzeniowych objawiające się bólem, wymiotami oraz nasilenie objawów oponowych,
- krwawienie podpajęczynówkowe,
- krwawienie podtwardówkowe,
- krwiak nadtwardówkowy,
- wyciek płynu mózgowo-rdzeniowego,
- guz epidermoidalny.
Reklama
Punkcja stawu i punkcja kolana
Można wykonać punkcję każdego stawu, choć najczęściej w ten sposób podaje się leki lub usuwa płyn ze stawu kolanowego, stawu biodrowego, łokciowego i barkowego. Pobranie płynu z chorego stawu pozwala lekarzowi od razu ocenić, czy ma on charakter zapalny.
Płyn może zostać poddany także badaniom pod mikroskopem, jeśli mamy podejrzenie np. dny moczanowej. Usunięcie płynu ze stawu, czyli tzw. odbarczenie powinno przynieść pacjentowi natychmiastowa ulgę.
Jakie są możliwe powikłania po punkcji kolana? W ciągu doby po wykonaniu punkcji kolana pacjent może odczuwać niewielki ból stawu. Konieczny jest kontakt z lekarzem, jeśli silny ból pojawia się w ciągu 2 dniu od zabiegu, a do tego miejsce punkcji jest opuchnięte, zaczerwienione i ciepłe.
Zakażenie stawu jest rzadkim powikłaniem po punkcji kolana, ale nie można go lekceważyć i konieczna jest pomoc medyczna.
Czasem po punkcji kolana może pojawić się krwawienie wewnątrzstawowe. Pacjent może zaobserwować u siebie także podwyższenie ciśnienia tętniczego i zwiększenie stężenia glukozy we krwi, jeśli w trakcie punkcji podano mu glikokortykosteroid.
Reklama
Punkcja torbieli jajnika
Punkcja jest niezbędnym zabiegiem, gdy pojawi się torbiel na jajniku, zwłaszcza taka, która nie reaguje na leczenie farmakologiczne. Punkcja jajników pozwala na opróżnienie torbieli z płynu i ewentualne przesłanie go do badania.
Punkcję jajników, a w zasadzie torbieli, która sie z nich znajduje wykonuje się nakłuwając jajnik od strony pochwy. Zabieg najczęściej jest wykonywany w znieczuleniu ogólnym, a lekarz cały proces wykonuje pod kontrolą USG.
Reklama
Punkcja in vitro
Punkcję jajnika wykonuje się także przy zapłodnieniu in vitro. Nakłucie jajnika wykonuje się pod kontrolą USG, żeby precyzyjnie pobrać płyn pęcherzykowy z komórkami jajowymi. Pobrany materiał jest przenoszony do laboratorium embriologicznego i umieszczany w inkubatorze.
Zabieg trwa 10-20 minut. Po tym czasie pacjentka zostaje wybudzona. Po narkozie może odczuwać:
- nudności,
- suchość w ustach,
- pragnienie,
- ból w podbrzuszu.
Pacjentka nie powinna po narkozie wracać sama do domu i prowadzić samochodu.
Reklama
Punkcja nerki
Wskazaniem do wykonania punkcji jest torbiel na nerce, które zazwyczaj nie dają żadnych objawów. Punkcja jest jednak konieczna, gdy torbiel jest bardzo duża, gdy pacjent odczuwa bóle w okolicy lędźwiowej lub w przypadkach częstych nawracających infekcji układu moczowego.
Zabieg może nieść za sobą ryzyko powikłań, zwłaszcza krwawień, ponieważ nerka jest organem bardzo unaczynionym. Bardzo rzadko podczas punkcji nerki dochodzi do uszkodzenia szypuły nerkowej czy uszkodzenia jelit.
Reklama
Punkcja opłucnej
Jama opłucnej to przestrzeń, która znajduje się między opłucną plucną, czyli błoną otaczającą płuca a opłucną trzewną, czyli tą wewnątrz klatki piersiowej. Prawidłowo w opłucnej znajduje się bardzo niewielka ilość plynu, który ułatwia oddychanie, a dokładniej ruchy oddechowe.
Wiele chorób, np.; zapalenie płuc, opłucnej, niewydolność nerek, gruźlica, itd. sprawia, że w opłucnej gromadzi się zbyt duża ilość tego płynu. Jego lość od 500 do 1000 ml naciska on na płuca i znacznie utrudnia proces oddychania.
Aby zdiagnozować przyczynę takiego stanu dokonuje się punkcji płuc, a dokładnie opłucnej w celu pobrania próbki do badania.
Poza wskazaniami diagnostycznymi, warto wykonać punkcję opłucnej również w celu usunięcia gromadzącego się w niej płynu i zmniejszeniu dusznośći (jest to tzw. punkcja lecznicza).
Punkcja zatok
Ostre zapalenia i przewlekłe zapalenie zatok, które nie poddaje się leczeniu farmakologicznemu może wymagać wykonania punkcji zatok. To nieprzyjemny zabieg najczęściej wykonywany w znieczuleniu miejscowym, który pozwala z jednej strony na podanie leku bezpośrednio do zatoki, a z drugiej udrożnieniu zatoki, ściągnięciu wydzieliny i poddaniu jej badaniu. To pozwala na dobranie odpowiedniego rodzaju antybiotyku.
Punkcja zatoki czołowej to tzw. punkcja Becka. Wykonuje się również punkcję zatoki szczękowej. Powikłaniami po tych zabiegach mogą być:
- ropnie zewnątrzoponowe i wewnątrzoponowe,
- zapalenie opon mózgowych,
- ropowica oczodołu,
- zapalenie nerwu wzrokowego,
- zapalenie spojówek,
- zapalenie szpiku kości czaszki
- sepsa.
Punkcja w ciąży
Punkcję, która jest zabiegiem inwazyjnym przeprowadza się również u kobiet ciężarnych w ramach badań profilaktycznych. To tzw. amniopunkcja, która pozwala wykryć wady genetyczne płodu.
Badanie wykonuje się od 13. tygodnia ciąży. Lekarz przy pomocy USG ustala się położenie dziecka, nakłuwa pęcherz płodowy i pobiera się płyn owodniowy. Próbka trafia do laboratorium, w którym wykonuje się badanie zestawu chromosomów dziecka (tzw. określenie kariotypu).
Badanie jest zalecane:
- kobietom powyżej 35. roku życia (lub gdy ojciec ma więcej niż 55 lat),
- matkom, które urodziły wcześniej dzieci z wadami genetycznymi, wadami ośrodkowego układu nerwowego lub chorobą metaboliczną.
Dzięki amniopunkcja można także ustalić ojcostwo.
Amniopunkcja jest zabiegiem podwyższonego ryzyka, bo w jej wyniku może dojść m.in. do pęknięcia pęcherza płodowego, uszkodzenia łożyska, pępowiny, przedwczesnego odpłynięcia wód płodowych
