Jak wygląda rak odbytu? Rodzaje i stopnie zaawansowania
Rak odbytu to nowotwór złośliwy końcowej części jelita grubego, który jest umiejscowiony w jednym z dwóch miejsc jako:
- rak brzegu odbytu, czyli na skórze wokół odbytu, to rak odbytu na zewnątrz,
- rak kanału odbytu, a więc w przestrzeni między ujściem odbytu a krawędzią górną zwieracza.
Nowotwory brzegu odbytu - to według dr hab. Małgorzaty Kołodziejczak, lek. med. Anny Kosim i prof. dr hab. med. Iwony Sudoł-Szopińskiej - nowotwory skóry. To mniej agresywne odmiany choroby niż rak kanału odbytu, co wiąże się też z lepszymi rokowaniami związanymi z przeżyciem i inną formą terapii. Wśród guzów brzegu odbytu wyróżnia się:
- chorobę Bowena,
- chorobę Pageta,
- rak płaskonabłonkowy brzegu odbytu,
- rak brodawkowy.
Z kolei złośliwe nowotwory kanału odbytu to w około 60% przypadków rak płaskonabłonkowy odbytu. Z kolei ok. 7-10% to rak gruczołowy, a pozostałe typy to:
- rak drobnokomórkowy,
- czerniak odbytu,
- rzadziej - chłoniak, mięśniakomięsak.
Aby lepiej zrozumieć, że choroba może mieć różny przebieg, warto przyjrzeć się lepiej jej stopniom zaawansowania raka odbytu. Taka klasyfikacja opiera się na:
- ocenie guza pierwotnego,
- stanie węzłów chłonnych,
- przerzutach odległych.
Została ona przyjęta przez Międzynarodową Unię Walki z Rakiem. Im guz większy, a węzły chłonne bardziej zajęte tym choroba jest na wyższym stopniu zaawansowania. Można tu wskazać na:
- stopień 0 - nie stwierdza się obecności guza, nie widać naciekania na węzły chłonne, nie stwierdza się obecności przerzutów odległych;
- stopień I - pojawia się rak przedinwazyjny, brak jeszcze naciekania na węzły chłonne oraz przerzutów;
- stopień II - brak naciekania guza na węzły chłonne, nie ma jeszcze przerzutów. Na tym etapie guz ma 2-5 cm, może też nieco zwiększyć wielkość niż 5 cm;
- stopień IIIA - średnica guza przekracza już 5 cm, rozpoznaje się obecność przerzutów do węzłów okołoodbytniczych, niekiedy też do węzłów biodrowych wewnętrznych, do pachwin;
- stopień IIIB - guz może mieć dowolny rozmiar i naciekać na okoliczne narządy, np. pochwę, cewkę moczową, moczowody, obecne są również przerzuty do innych narządów;
- stopień IV - to najbardziej zaawansowana forma raka, z przerzutami do narządów odległych.
Na podstawie tej skali można stwierdzić, jak długo rozwija się rak odbytu. W zasadzie mogą to być lata.
Należy pamiętać, że nie każdy nowotwór w okolicach odbytu to rak. Rak to nowotwór złośliwy odbytu. Natomiast guzy łagodne to nowotwory łagodne, np. niezłośliwe nowotwory okrężnicy odbytnicy, odbytu i kanału odbytu.
Niekiedy rak odbytu jest mylony z rakiem odbytnicy. Tymczasem zmiana w przebiegu raka odbytu jest początkowo zlokalizowana w końcowym odcinku odbytnicy, czyli w odbycie. Odbytnica to większa struktura.
Nawet klasyfikacja ICD-10 różnicuje raka odbytu i kanału od raka odbytnicy. W tym systemie ta pierwsza choroba oznaczona jest kodem C21, a ta druga - C20. Z kolei w klasyfikacji ICD-11 nowotwór złośliwy odbytu i kanału odbytu posiada oznaczenie 2C00. i definiowany jako: „pierwotny nowotwór złośliwy, który rozwija się w kanale odbytu aż do połączenia z owłosioną skórą okolicy odbytu. Reprezentatywne przykłady obejmują nowotwory i czerniaki. Guzy brzegu odbytu zaliczane są do nowotworów skóry”.
Ciekawą odmianą raka odbytu jest gruczolakorak odbytu, który atakuje tkankę nabłonkową. Według Justyny Szumiło z Uniwersytetu Medycznego w Lublinie taki rodzaj raka odbytu dotyczy 10% raków tej okolicy.
Reklama
Jakie są przyczyny raka odbytu?
Aby lepiej zrozumieć przyczyny nowotworu złośliwego odbytu, przyjrzyjmy się najpierw liczbie zachorowań na tę chorobę. Według danych Krajowego Rejestru Nowotworów w 2020 roku wykryto 279 przypadków nowotworu odbytu w Polsce - u 196 kobiet i 83 mężczyzn.
Warto też wiedzieć, w jakim wieku rak odbytu pojawia się najczęściej. Zgodnie z KRN, szczyt zachorowań przypada na około 60 rok życia, choć z roku na rok chorują coraz młodsze osoby, co może mieć związek z większą zachorowalnością na raka wyższych odcinków jelita grubego, którego powikłaniem nierzadko jest rak odbytu.
Przekonanie, że chorują osoby tylko w 6. czy 7. dekadzie życia może sprawić, że rak odbytu u młodej osoby zostanie wykryty zbyt późno, co przełoży się na szanse wyzdrowienia.
Czy to oznacza, że płeć żeńska i wiek predysponują do rozwoju tej choroby? Niekoniecznie. Takie dane mogą sugerować, że np. kobiety czy seniorzy po prostu częściej się badają. Z drugiej strony u kobiet przyczyną raka odbytu są w niektórych przypadkach przerzuty raka szyjki macicy do odbytu.
Jakie są czynniki ryzyka raka odbytu? Co sprzyja rozwojowi tego nowotworu złośliwego? Wśród możliwych przyczyn tej choroby wymienić można:
- infekcję wirusem HPV - według autorek publikacji na łamach „Po dyplomie”, dr hab. med. Małgorzaty Kołodziejczak, lek. med. Anny Kosim i prof. dr hab. med. Iwony Sudoł-Szopińskiej, u 8. na 10. pacjentów ze stwierdzonym rakiem odbytu rozpoznaje się też infekcję HPV. Co więcej, zmiany przedrakowe w kanale odbytu i w okolicy odbytu wywołane przewlekłym zakażeniem HPV charakteryzują się dużym podobieństwem do zmian zlokalizowanych na skórze krocza oraz na narządach płciowych, np. na mosznie, szyjce macicy czy na sromie;
- sytuacje sprzyjające zakażeniu wirusem HIV, m.in.:
- liczni partnerzy seksualni,
- seks analny,
- choroby przenoszone drogą płciową,
- palenie papierosów,
- niedobory odporności, np. u biorców przeszczepów leczonych lekami immunosupresyjnymi.
Wśród czynników ryzyka raka odbytu wymienia się też:
- wrzodziejące zapalenie jelita grubego,
- chorobę Leśniowskiego-Crohna,
- gruczolaki jelita, w szczególności te większe niż 2 cm,
- polipowatość rodzinną,
- zespół Lyncha I i II,
- zespół Muir-Torre,
- zespół Turcota,
- zespół Gardnera.
Niestety, rozwój raka odbytu można powiązać także z chorobami zapalnymi w obrębie odbytu, np.:
- przewlekła szczelina odbytu,
- przetoka,
- zmiany ropne w obrębie odbytu.
Pojawieniu się choroby sprzyja też przejście radioterapii prostaty, odbytnicy oraz szyjki macicy.
Reklama
Jakie są objawy raka odbytu?
Początkowo choroba nie daje jasnych sygnałów. Wczesne objawy raka odbytu nierzadko są bagatelizowane i kojarzone z innymi chorobami. Dolegliwości, z którymi boryka się pacjent na początku choroby to m.in.:
- świąd i pieczenie, które mogą być błędnie kojarzone z odparzeniami albo z chorobami pasożytniczymi, np. owsicą;
- śluz i krwawienie z odbytu - czy krwawienie z odbytu zawsze oznacza raka? Oczywiście, że nie. Niekiedy taki symptom wskazuje np. na hemoroidy. Zresztą właśnie dlatego pierwsze objawy raka odbytu tak łatwo pomylić z żylakami tej części ciała;
- wyczuwalny guz odbytu - to kolejny mało charakterystyczny objaw, który można pomylić z żylakami odbytu.
Wraz z rozwojem choroby, dołączają kolejne objawy - są to:
- uczucie parcia na stolec,
- niedrożność mechaniczna,
- brak możliwości oddania stolca czy gazów.
Jednym z objawów raka brzegu odbytu może być pojawienie się owrzodzeń. Wymagają one kontroli lekarskiej.
Czy rak odbytu boli? Okazuje się, że tak. Jednocześnie to jeden z tych objawów nowotworu odbytu, który pojawia się dopiero w późniejszej fazie, dlatego trzeba pamiętać o regularnych badaniach. Czy rak odbytu swędzi? To jeden z symptomów, jednak jest na tyle niecharakterystyczny, że można go pomylić np. z hemoroidami.
Te wszystkie dolegliwości to dowód na to, że objawy raka jelita grubego i odbytu są bardzo do siebie podobne.
Reklama
Jakie badania wykonać na raka odbytu?
Gdy pacjent zgłosi się do lekarza, specjalista zbierze od niego wywiad, a następnie obejrzy okolice odbytu i przeprowadzi badanie per rectum, a więc założy rękawiczki i umieści swój palec w odbycie pacjenta. Jednak, zanim stwierdzi, czy guz w odbycie to rak, zleci szereg innych testów. Jakie wykonuje się jeszcze badania?
Czy kolonoskopia wykryje raka odbytu? To badanie jest stosowane przy podejrzeniu raka wyższych odcinków jelita grubego, sprawdzi się także w przypadku diagnostyki raka odbytu. Pamiętaj, że istnieje ścisły związek pomiędzy rakiem odbytu a rakiem jelita grubego. Rak odbytu może stanowić przerzuty po raku wyższych odcinków jelita grubego, dlatego z pewnością sprawdzane jest również całe jelito grube, np. podczas kolonoskopii.
Jak zatem rozpoznać raka odbytu? Oto najważniejsze badania raka odbytu:
- morfologia krwi - odzwierciedla ogólną kondycję organizmu i pozwala wykryć stany zapalne na wczesnym etapie;
- oznaczenie markerów raka odbytu - to dokładne badania krwi w kierunku raka odbytu. Z uwagi na to, że rak odbytu to nowotwór złośliwy końcowej części jelita grubego w jego rozpoznaniu wykorzystuje się markery nowotworowe jelita grubego;
- transrektalne badanie ultrasonograficzne - to inaczej USG przezodbytnicze. W przypadku kobiet wykonuje się też USG przezpochwowe, które pozwala dokładniej ocenić struktury i sprawdzić, czy zmiana nacieka również na narządy rodne;
- u kobiet badanie cytologiczne - ma na celu ustalenie, czy nie doszło do rozwoju np. raka szyjki macicy;
- badanie histopatologiczne zmiany - specjalista, który będzie podejrzewać raka odbytu zleci anoskopię, podczas której zostanie pobrany wycinek do badań histopatologicznych. Aby ostatecznie ustalić, czy określona zmiana, np. czy polip odbytu to rak, potrzebne są badania histopatologiczne zmiany.
Podwyższone stężenie białka CRP również może świadczyć o rozwoju choroby nowotworowej.
Rak może prowadzić do przerzutów. W celu odkrycia przerzutów nowotworu odbytu na inne tkanki wykonuje się takie badania jak:
- tomografia komputerowa lub USG jamy brzusznej,
- TK lub USG klatki piersiowej, aby wykluczyć przerzuty do płuc.
Istotne jest też badanie palpacyjne węzłów chłonnych. Pozwala ono określić ewentualne przerzuty w tym miejscu.
Rak odbytu a hemoroidy
Istnieje podobieństwo pomiędzy objawami raka odbytu a hemoroidami. To sprawia, że wielu pacjentów niemających świadomości na jak poważną chorobę cierpią, nie korzysta z pomocy lekarza, a sięga po preparaty apteczne dostępne bez recepty. Tymczasem skonsultowanie swoich dolegliwości ze specjalistą może być krokiem w kierunku skutecznego leczenia.
Jak odróżnić raka odbytu od hemoroidów? W początkowym stadium sam wygląd nie pozwala na celną diagnozę. Lekarz może ustalić, czy ma do czynienia z hemoroidami czy z rakiem odbytu dzięki obejrzeniu guza.
Jakie symptomy mogą wskazywać na to, że rozwija się nowotwór a nie hemoroidy? Podstawowe różnice między rakiem odbytu a hemoroidami polegają na tym, że tej pierwszej chorobie towarzyszą:
- smoliste wypróżnienia,
- potrzeba ciągłego korzystania z toalety, trwająca nawet po wypróżnieniu,
- powtarzające się na zmianę biegunki i zaparcia,
- utrata masy ciała,
- mdłości,
- powiększenie węzłów chłonnych pachwinowych.
Ponadto w początkowej fazie choroby nowotwór nie daje żadnych objawów, dlatego bardzo istotne, by korzystać z badań przesiewowych.
Reklama
Leczenie raka odbytu
Jaki lekarz leczy raka odbytu? Specjalistą, do którego należy się zgłosić jest onkolog lub proktoonkolog. Forma leczenia raka odbytu zależy od wielu czynników. Wpływ na to ma:
- rodzaj raka,
- ogólny stan chorego,
- stopień zaawansowania choroby.
Rak płaskonabłonkowy kanału odbytu jest leczony przy pomocy jednoczasowej radiochemioterapii. Niekiedy, gdy taka terapia nie przynosi oczekiwanego rezultatu niezbędne okazuje się przeprowadzenie operacji raka odbytu, która polega na amputacji brzuszno-kroczowej. Może ona być wykonana również w ramach działań bezpośrednio ratujących życie.
Z kolei gruczolakorak kanału odbytu jest leczony amputacją brzuszno-kroczową. Stosuje się wówczas także radioterapię na tych samych zasadach jak podczas leczenia raka odbytnicy. Specjaliści mogą zdecydować też o wyłonieniu stomii, czyli innym sposobie odprowadzania kału z organizmu. Może mieć ona charakter czasowy lub stały. Gdy u pacjenta wystąpią przerzuty w węzłach chłonnych umiejscowionych w pachwinach, konieczne będzie także wycięcie układu chłonnego pachwinowego.
W leczeniu stosowana jest też brachyterapia. To miejscowa radioterapia, w której stosuje się promieniotwórczy materiał wkładany do odbytu. Warto wiedzieć, że rak odbytu jest niezwykle radio- i promienioczuły. Z tego względu (inaczej niż to miało miejsce do lat 80.) nie stosuje się od razu amputacji, ale opiera się leczenie na chemioterapii i radioterapii. W wielu przypadkach takie działanie może przynieść wymierne rezultaty.
W trakcie terapii i po jej przejściu istotne jest też spożywanie właściwych pokarmów. Dieta przy raku odbytu opiera się na kilku zasadach. Powinna:
- być lekkostrawna - aby wyeliminować możliwość gazów i innych nieprzyjemnych dolegliwości;
- bazować na zwiększeniu podaży białka, np. dostępnego w chudym mięsie drobiowym, rybach morskich, jajkach oraz produktach nabiałowych. Białka to przeciwciała niezbędne do walki z patogenami;
- ograniczać spożycie błonnika pokarmowego - błonnik pokarmowy zwiększa częstotliwość wypróżniania, co prowadzi do dodatkowych dolegliwości bólowych i biegunek;
- zawierać dużo warzyw i owoców - to źródło cennych antyoksydantów niezbędnych w walce o zdrowie;
- opierać się na ograniczeniu nasion strączkowych - przykładowo fasola może powodować wzdęcia;
- zachęcać do rezygnacji z soli na rzecz ziół - sól podnosi ciśnienie tętnicze, co nie jest korzystne dla pacjentów.
Czy rak odbytu jest uleczalny? Im szybciej choroba zostanie wykryta, tym szanse na to są wyższe. Po przejściu procesu leczenia, niezbędne są wizyty kontrolne, które powinny odbywać się przez pierwsze 3 lata co 3 miesiące. Muszą one obejmować takie badania jak:
- anoskopia,
- badanie per rectum,
- badanie palpacyjne węzłów chłonnych pachwinowych.
Proces pielęgnowania pacjenta z rakiem odbytu opiera się na łagodzeniu objawów leczenia, w tym chemioterapii, a także wsparciu go w dochodzeniu do siebie i powrocie do codziennego życia.
Reklama
Rak odbytu u dziecka
Choroby nowotworowe nie dotyczą tylko dorosłych, ale także dzieci. Jednocześnie nowotwór złośliwy odbytu pojawia się rzadko i dotyczy rocznie około 200-300 przypadków i zdarza się zazwyczaj w starszych grupach wiekowych.
Rak odbytu u dziecka, a także u niemowlaka to choroba, która w Polsce jest bardzo rzadka. Według Krajowego Rejestru Nowotworów od pierwszego roku, kiedy zbierano dane, czyli od 1963 roku aż do 2020 roku, a więc ostatniego roku, z którego pochodzą statystyki, nie wykryto żadnego nowotworu odbytu u dzieci. Oczywiście, mogą to być dane niepełne, jednak pokazują, że ryzyko zachorowania wzrasta wraz z wiekiem i zazwyczaj nie dotyczy dzieci.
Jednocześnie nowotwory złośliwe jelita grubego u dzieci mogą rozwijać się w wyższych odcinkach tego narządu. Objawy wskazujące na rozwój tej choroby są tożsame z dolegliwościami pojawiającymi się u dorosłych. U dzieci rak jelita grubego zazwyczaj występuje w przypadku zespołu polipowatości rodzinnej.
Reklama
Rokowania przy raku odbytu
Jak wskazują dr hab. med. Małgorzata Kołodziejczak, lek. med. Anna Kosim i prof. dr hab. med. Iwona Sudoł-Szopińskiej, rokowania raka odbytu zależą przede wszystkim od wielkości guza i poziomu zajęcia węzłów chłonnych. Jednocześnie w przypadku szybkiego rozpoznania choroby, rokowania raka odbytu są dobre - odsetek przeżyć minimum 5-letnich wynosi 80%. Na wczesnym etapie, gdy guz ma mniej niż 5 cm wyleczalność określa się na poziomie 80-90%.
Z drugiej strony, czasem podjęcie leczenia na czas jest niemożliwe, m.in. z uwagi na trudności diagnostyczne. Raka odbytu wciąż rozpoznaje się zbyt późno, ponieważ jego objawy łatwo pomylić np. z krwawiącymi hemoroidami. Nierzadko pacjenci samodiagnozują się i kupują środki na hemoroidy dostępne bez recepty, nie podejrzewając, że cierpią na tak poważną chorobę. Dopiero brak skuteczności w leczeniu i pogorszenie samopoczucia skłania ich do kontroli lekarskiej.
Niestety mogą wówczas pojawić się już przerzuty raka odbytu, np. do wątroby. W momencie, gdy rak odbytu daje już przerzuty, rokowanie pogarsza się. Jak wskazuje prof. dr hab. n. med. Wojciech Wysocki, w III stadium raka przeżywalność wynosi około 66%, natomiast w IV stadium raka, gdy choroba dała już przerzuty do narządów odległych odsetek przeżyć pięcioletnich wynosi 34%.
Profilaktyka raka odbytu
Czy można zrobić coś, by uniknąć pojawienia się raka odbytu? Profilaktyka raka odbytu powinna opierać się na tych samych zasadach co działania zapobiegawcze raka jelita grubego. Należy pamiętać o:
- lekkostrawnej diecie,
- rzuceniu palenia papierosów,
- ograniczeniu lub rezygnacji z picia alkoholu,
- ograniczeniu jedzenia czerwonego mięsa,
- zwiększeniu porcji warzyw i owoców,
- regularnej aktywności fizycznej.
Czynnikiem sprzyjającym rozwojowi raka odbytu jest zakażenie HPV. Należy więc unikać sytuacji, które zwiększają ryzyko zakażenia, takich jak:
- analne stosunki seksualne,
- duża liczba partnerów seksualnych.
Aby wykryć raka we wczesnym stadium i tym samym zwiększyć swoje szanse na pokonanie tego przeciwnika należy korzystać z regularnych badań, np. w ramach programów organizowanych przez NFZ.
