Czym są riketsje?
Riketsje to organizmy zaliczane do bakterii, a dokładniej - bakterii Gram-ujemnych (G-), wewnątrzkomórkowych, z rzędu Rickettsiales.
Co to oznacza? Bakterie G- to takie, w budowie których wyodrębnia się zewnętrzną błonę komórkową, nieobecną u bakterii Gram-dodatnich. To natomiast, że są one wewnątrzkomórkowe, mówi o ich pasożytniczym charakterze.
Bytując w komórkach żywiciela, namnażają się i wywołują choroby. Różne gatunki riketsji atakują różne gatunki zwierząt.
Wektorami, czyli nośnikami tych pasożytów są głównie owady, a najwięcej gatunków przenoszonych jest przez kleszcze. Ich rezerwuarem najczęściej są ssaki, a człowiek przeważnie zostaje żywicielem w sposób przypadkowy, z jednym właściwie wyjątkiem - durem epidemicznym.
Riketsje namnażają się w krwiobiegu, powodując zapalenie naczyń i przyczyniając się do ich niedrożności, z czego wynika większość powikłań zakażenia.
Jakie są gatunki riketsji?
Istnieje wiele gatunków bakterii zwanych riketsjami, a różnią się one m. in. ich wektorami i rezerwuarami. Wektory to organizmy, które przenoszą bakterie, rezerwuary - organizmy, na których one pasożytują, namnażają się i u których wywołują zakażenia.
Gatunkami riketsji, które mogą wywoływać choroby u ludzi są:
- Rickettsia prowazekii - przenoszona przez wesz ludzką, jej żywicielem jest człowiek.
- Rickettsia felis - przenoszona przez pchły.
- Rickettsia typhi - rezerwuarami tej bakterii są głównie myszy, szczury i koty. To gatunek przenoszony przez pchły.
- Rickettsia akari - przenoszona jest przez roztocza na gryzonie.
- Rickettsia conori - jej wektorem są niektóre gatunki kleszczy, a rezerwuarem - różne ssaki.
- Rickettsia rickettsii - również przenoszona przez kleszcze, jednak głównie na gryzonie i ssaki kopytne.
- Rickettsia slovaca - jej wektory i rezerwuary są takie, jak w przypadku R. rickettsii.
- Anaplasma phagocytophilum - wektory i rezerwuary jak w dwóch poprzednich.
- Rickettsia japonica - przenoszona przez kleszcze, podobnie jak pozostałe wymienione gatunki:
- Ricketssia africae
- Rickettsia sibirica
- Rickettsia australis
Jakie choroby wywołują riketsje?
Choroby wywoływane przez riketsje, czyli tzw. riketsjozy to m. in. różne odmiany duru.
- Tyfus plamisty, nazywany również durem epidemicznym lub wysypkowym. Przenoszony jest przez wesz ludzką, a do zakażenia dochodzi poprzez wtarcie kału wszy w uszkodzoną ludzką skórę. Bezpośrednią przyczyną jego powstawania są drobnoustroje Rickettsia prowazekii lub Rickettsia felis.
- Dur kleszczowy. Wywoływany jest przez Rickettsia conori przenoszoną właśnie przez niektóre gatunki kleszczy. Choroby rozwijające się na skutek zakażenia tą bakterią to dokładnie: gorączka guzkowa śródziemnomorska, gorączka astrachańska, izraelski dur kleszczowy, indyjski dur kleszczowy, kenijski dur kleszczowy.
- Dur mysi (inaczej dur endemiczny). Nazwę zawdzięcza głównym rezerwuarom wywołującej go bakterii Rickettsia typhi. Są to głównie myszy i szczury, ale niekiedy też koty.
Riketsjozy to także różne odmiany gorączek:
- gorączka plamista. Wywoływana przez gatunek Rickettsia japonica, przenoszony przez kleszcze;
- gorączka śródziemnomorska guzkowa. Powodowana przez Rickettsia conori;
- gorączka plamista Gór Skalistych. Wywoływana przez bakterie Rickettsia rickettsii przenoszona przez kleszcze, głównie na gryzonie i zwierzęta kopytne.
Inne choroby wywoływane zakażeniem riketsjami to:
- Ospa riketsjowa. Powodowana przez Rickettsia akari - gatunek przenoszony przez roztocza.
- Anaplazmoza granulocytarna. Wywoływana jest przez gatunek Anaplasma phagocytophilum przenoszony przez kleszcze, głównie na gryzonie.
- TIBOLA, czyli limfadenopatia odkleszczowa. Choroba przenoszona przez kleszcze, głównie na gryzonie i ssaki kopytne.
- Erlichioza - choroba odkleszczowa, na która zapadają zwierzęta i ludzie. Wektorem będących jej przyczyną riketsji jest kleszcz psi brązowy, spotykany przede wszystkim w rejonie Morza Śródziemnego.
Reklama
Jak można zarazić się riketsjami? Sposoby transmisji
Riketsje przenikają do krwiobiegu żywiciela poprzez kontakt tkanki o przerwanej ciągłości z wydzielinami zakażonego stawonoga (np. kleszcza) - jego śliną lub kałem. Co ciekawe, cechą tych bakterii jest to, że mogą przenikać również drogą oddechową, wraz z maleńkimi fragmentami zakażonych stawonogów oraz drogą pokarmową - poprzez połknięcie tych fragmentów wektorów. Jak poszczególne wektory transmitują riketsje?
- Kleszcze - wkłuwają się w skórę żywiciela i wpuszczają do jej wnętrza swoją ślinę wraz z zawartymi w niej chorobotwórczymi drobnoustrojami. Należy pamiętać, że choroby przenoszone przez kleszcze to nie tylko riketsjozy, ale też takie schorzenia jak borelioza czy kleszczowe zapalenia mózgu.
- Wszy - do choroby przenoszonej przez wszy dochodzi, gdy kał owada przeniknie do uszkodzonej skóry człowieka. Dzieje się tak najczęściej podczas drapania skóry, kiedy wszy wywołują uporczywy świąd. Drapanie powoduje urazy i odchody pasożytów w łatwy sposób dostają się do krwiobiegu.
- Pchły - podobnie, jak w przypadku wszy, choroby przenoszone przez pchły wywoływane są często na skutek drapania skóry i wcierania w nią pchlich odchodów.
- Roztocza - wnikają do organizmu człowieka drogą wziewną - wraz z wdychanym powietrzem.
Reklama
Jak objawiają się riketsjozy?
Mimo, że istnieje wiele chorób określanych wspólnym mianem riketsjoz, niektóre z nich dają pewne objawy wspólne.
Dury objawią się przede wszystkim:
- wysoką gorączką,
- dreszczami,
- silnymi dolegliwościami bólowymi (głównie bólami głowy i mięśni),
- wysypką skórną - plamistą, a następnie grudkową,
- kaszlem,
- dolegliwościami żołądkowymi, takimi jak nudności,
- szumem w uszach,
- zaburzeniami świadomości.
Dla gorączek guzkowych najbardziej charakterystyczne są: znacząco podwyższona temperatura ciała i zmiany skórne. Początkowo mają one postać plamistej wysypki, z czasem jednak przechodzą w zmiany martwicze.
Mało charakterystyczne symptomy daje anaplazmoza granutocylarna. Pojawiają się przy niej objawy grypopodobne: gorączka, dreszcze, osłabienie, spadek apetytu, a później także wymioty i zaburzenia świadomości. Objawy wielu chorób wywoływanych przez riketsje pojawiają się po 7-14 dniach od kontaktu z patogenem.
Reklama
Diagnostyka i leczenie riketsjoz
W przypadku zaobserwowania niepokojących objawów i podejrzeń obecności którejkolwiek z riketsjoz, należy natychmiast zgłosić się do poradni chorób zakaźnych lub chorób tropikalnych lub na odpowiednim oddziale szpitalnym.
Ponieważ badania wykrywające przeciwciała przeciw konkretnym gatunkom riketsjoz w ostrej fazie zakażenia nie zawsze dają wiarygodne wyniki, leczenie często rozpoczyna się na podstawie wywiadu z pacjentem (i uzyskaniu od niego informacji np. o przebytych podróżach) oraz objawów klinicznych - gorączki, bólu głowy i zmian skórnych.
Niekiedy przeprowadza się tzw. szybką diagnostykę polegającą na badaniu wycinków zmienionej skóry pod kątem obecności riketsji. Leczenie polega z reguły na stosowaniu antybiotykoterapii, lekami aktywnymi wobec bakterii atypowych.
Czas trwania terapii zależy od stopnia zaawansowania choroby i ewentualnych powikłań, jednak przeważnie trwa około 10 dni.
Reklama
Profilaktyka riketsjoz. Jak uniknąć zarażenia?
W Polsce na szczęście zachorowanie na riketsjozy ma charakter sporadyczny. Co roku diagnozuje się ich zaledwie kilka na terenie całego kraju. Pacjenci zakażeni to głównie osoby powracające z tropikalnych wyjazdów, w czasie których zostali ukąszeni przez kleszcze. Jak się nie zarazić?
Profilaktyka chorób zakaźnych wywoływanych przez riketsje polega głównie na unikaniu kontaktu z wektorami przenoszącymi tego rodzaju drobnoustroje.
Osoby spędzające urlop w kierunkach, w których ryzyko zapadania na choroby bakteryjne zwane riketsjozami jest większe (np. w rejon Morza Śródziemnego), powinny zachować szczególną ostrożność i stronić od miejsc, gdzie aktywność kleszczy jest wzmożona (lasów, łąk).
Metodą na zapobieganie chorobom zakaźnym przenoszonym przez owady jest także stosowanie odstraszających je repelentów. Pacjent, który zauważy u siebie kleszcza, powinien jak najszybciej usunąć go w bezpieczny sposób i monitorować swój stan zdrowia, a w razie pojawienia się jakichkolwiek objawów - zgłosić się od razu do lekarza.
W przypadku zaobserwowania u siebie wszy, należy powstrzymać się od drapania zasiedlonej przez nie skóry. Uszkodzenie tkanki ułatwia drobnoustrojom przenikanie do krwiobiegu i zwiększa ryzyko zakażenia.
