Co to jest rozdwojenie jaźni?
Rozdwojenie jaźni jest schorzeniem psychicznym polegającym na współwystępowaniu dwóch lub więcej odmiennych, całkowicie od siebie oderwanych osobowości u jednej osoby.
W profesjonalnej nomenklaturze psychiatrycznej problem ten częściej określany jest jako „osobowość mnoga” lub „zaburzenie dysocjacyjne tożsamości”, co dobrze oddaje jego istotę. Samo pojęcie jaźni oznacza świadomość siebie, tego kim się jest, czasem też w ten sposób określa się ogół zjawisk psychicznych zachodzących w danym człowieku.
Natomiast dysocjacja, drugi z trudnych terminów, które pojawiły się na wstępie, to oddzielenie, rozszczepienie, rozdział. Dawniej rozdwojenie jaźni było uznawane za bardzo rzadkie, prawdopodobniej jednak jest bardziej powszechne, niż dotąd sądzono – szacuje się, że może występować nawet u 1 procenta populacji (dane W. Orlof i inni).
Mimo to, problem ten wciąż jest bardzo słabo rozpoznany, a odpowiedź na pytanie, co to jest rozdwojenie jaźni, nie do końca precyzyjna.
Z danych epidemiologicznych wynika, że grupą, w której osobowość mnoga jest diagnozowana najczęściej, są kobiety zażywające narkotyki oraz mające na koncie przestępstwa kryminalne.
Oprócz tego stwierdza się współwystępowanie rozdwojenia jaźni z takimi problemami, jak:
- zespół stresu pourazowego;
- depresja;
- zaburzenia psychosomatyczne;
- osobowość graniczna (borderline);
Nie mówi się jednak o bezpośrednim związku przyczynowo-skutkowym między nimi, lecz co najwyżej o koincydencji i podobnym podłożu. Badania wykazują, że większość osób cierpiących na osobowość mnogą, w młodości doznała traumatycznego doświadczenia, najczęściej przemocy seksualnej lub fizycznej.
I właśnie lęk z tym związany uważany jest za prawdopodobną przyczynę rozdwojenia jaźni. Pewne znaczenie mogą też mieć predyspozycje genetyczne.
Reklama
Objawy rozdwojenia jaźni
Objawy rozdwojenia jaźni zostały precyzyjnie opisane między innymi w kryteriach rozpoznania DSM-5 (The Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, do których często odwołują się specjaliści z całego świata.
Według nich osobowość mnoga występuje, gdy:
- pojawiają się przynajmniej dwie odrębne (może być więcej) osobowości, czyli wewnętrzne systemy psychiczne, regulujące i integrujące odczucia, myśli, reakcje, zachowania;
- powstają luki pamięciowe – zapominane są fakty zarówno z niedalekiej, jak też odległej przeszłości, będące doświadczeniem „tej drugiej” osobowości. Co charakterystyczne, poszczególne jaźni nie wiedzą o swoim wzajemnym istnieniu, chory nie zdaje sobie sprawy z rozdwojenia.
Wszystko to może wpływać negatywnie na zachowania pacjenta, jego afektywność, czucie, poznanie, postrzeganie świata zewnętrznego. Częstą tego konsekwencją są problemy z funkcjonowaniem społecznym, wykraczanie poza ogólnie przyjęte normy moralne czy prawne etc.
Ważne przy tym jest odróżnienie zachowań spowodowanych rozdwojeniem jaźni od tych, które są związane np. ze działaniem alkoholu czy narkotyków.
Reklama
Rozdwojenie jaźni a choroba dwubiegunowa
Rozdwojona jaźń jest schorzeniem często mylonym z innymi problemami natury psychicznej, nie mającymi z osobowością mnogą nic wspólnego.
Dobrym tego przykładem jest choroba afektywna dwubiegunowa, dawniej nazywana psychozą maniakalno-depresyjną. Jest to bardzo poważne zaburzenie, polegające na powtarzających się cyklicznie wahaniach nastroju – od głębokiej depresji, po euforię (manię), zazwyczaj przedzielonych okresami względnego spokoju.
W fazie depresji dominują takie objawy, jak:
- obniżenie nastroju, niemożność odczuwania przyjemności (anhedonia);
- zaniżona samoocena, postrzeganie przyszłości w czarnych barwach;
- problemy z koncentracją i podejmowaniem decyzji, bezsenność;
- obniżenie tak zwanego napędu życiowego, brak energii, apatia;
- wycofanie z aktywności społecznej, rodzinnej, zawodowej;
- myśli samobójcze;
Dla odmiany, w fazie manii pojawić się mogą:
- napady euforii, przesadnie dobrego nastroju;
- przeszacowywanie własnych możliwości, zawyżona samoocena, zaniżony krytycyzm, zniesiona prawidłowa ocena ryzyka;
- nadmierne pobudzenie psychoruchowe - gonitwa myśli, słowotok, ruchliwość;
- zwiększenie napędu życiowego, uczucie niespożytej energii, chęć do działania, pobudzenie seksualne.
Jak więc widać, psychoza maniakalno-depresyjna wiąże się z bardzo silnymi zmianami nastroju i zachowania, wszystko to jednak dzieje się w ramach jednej osobowości. Pacjent ma niezaburzoną świadomość swojego jestestwa. Tym samym związek między rozdwojeniem jaźni a chorobą dwubiegunową nie istnieje, a pojęć tych nie wolno ze sobą mylić.
Reklama
Rozdwojenie jaźni a schizofrenia
Synonimiczne nie są też pojęcia rozdwojenia jaźni i schizofrenii. Termin schizofrenia pochodzi od greckich słów schizein (rozszczepiać) i phren (umysł) i pierwotnie odnoszony był do niespójności procesów psychicznych.
Współcześnie podkreśla się, że choroba ta ma bardzo zróżnicowany obraz kliniczny, a jej istotą jest zmienione, nieprawidłowe, niespójne postrzeganie i ocena rzeczywistości oraz siebie samego.
U osób cierpiących na schizofrenię występuje wyraźny rozdźwięk między nieadekwatnymi względem siebie zachowaniami, emocjami, motywacjami. Wszystko to jednak dzieje się w ramach jednej osobowości, brak jest więc znaku równości między schizofrenią, a rozdwojeniem jaźni.
Objawy schizofrenii dzieli się na:
- pozytywne, czyli wytwórcze, do których zaliczają się:
- urojenia - fałszywe przekonania o niewzruszalnej mocy, w tym głównie o charakterze prześladowczym (poczucie bycia śledzonym, gnębionym, wyśmiewanym) oraz ksobnym (stawiające siebie w centrum wydarzeń);
- omamy słuchowe, wzrokowe, węchowe. Chory może np. słyszeć głosy wzywające go do określonych działań, komentujące rzeczywistość itd.
- negatywne, takie jak:
- zaburzenia depresyjne i lękowe;
- zobojętnienie, wycofanie, apatia, alienacja społeczna;
- spowolnienie ruchowe, zubożenie wypowiedzi;
- pogorszenie kondycji intelektualnej, problemy z koncentracją i pamięcią.
Reklama
Leczenie rozdwojenia jaźni
Rozdwojenie jaźni jest schorzeniem, które leczy się bardzo trudno, niemniej zastosowanie odpowiednich środków przynosi zauważalną poprawę u większości pacjentów.
Jak leczyć rozdwojenie jaźni? Podstawą jest zaawansowana psychoterapia, której celem jest możliwie szerokie zintegrowanie osobowości alternatywnych z pierwotną. Zazwyczaj psychologowie dużą uwagę w czasie zajęć przywiązują do wydarzeń z przeszłości, które mogą stanowić podłoże choroby (molestowanie, gwałt, pobicie, śmierć bliskiej osoby itd.). Często też stosuje się hipnozę.
Leczenie farmakologiczne rozdwojenia jaźni ma zastosowanie pomocnicze i jest wskazane w sytuacjach, kiedy chorobie towarzyszą zaburzenia depresyjne.
Z przepisu psychiatry pacjent może wówczas przyjmować leki zaliczane do takich grup, jak:
- selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI);
- nieselektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SNRI);
- trójcykliczne leki antydepresyjne;
- czy inhibitory monoaminooksydazy;
Jeśli w przebiegu choroby występują silne zaburzenia lękowe, lekarz może wypisać receptę na benzodiazepiny, mogą one jednak pogłębić problem podstawowy, jakim jest dysocjacja.
Reklama
Przykłady rozdwojenia jaźni
Jak zachowuje się osoba cierpiąca na zaburzenie dysocjacyjne tożsamości? Udokumentowane i opisane w literaturze naukowej przykłady rozdwojenia jaźni przytaczają W.Orlof i współpracownicy (patrz bibliografia).
W pierwszym przypadku mowa jest o 27-letnim mężczyźnie, który został przyjęty do szpitala w związku z poważnymi lukami pamięci. W czasie tych epizodów był on agresywny wobec otoczenia. Ustalono, że poszczególne osobowości niejako przejmowały kontrolę nad jego ciałem, powodując różnice w takich nawet parametrach, jak wrażliwość na ból, czy odmienna czynność mózgu w badaniu EEG.
Z kolei dokładna diagnostyka 45-letniej pacjentki wykazała, że od 5 roku życia miała ona aż 22 osobowości, z czego trzy były męskie i trzy leworęczne. Inna pacjentka, 19-latka na oczach lekarzy w szpitalu „przełączała się” między czterema osobowościami, w okresach przejściowych intensywnie się pocąc, drżąc i nie pamiętając otaczających ją osób.
W tym czasie była między innymi 5-letnią dziewczyną, jak też 30-letnią, dojrzałą kobietą, świadomą istnienia pozostałych osobowości. To nietypowe, zazwyczaj bowiem tego typu świadomość nie występuje, a samo stwierdzenie „mam rozdwojenie jaźni” świadczyć może o czymś zgoła przeciwnym – pacjenci cierpiący na to zaburzenie nie mówią o sobie w ten sposób.
Reklama
Rozdwojenie jaźni u dzieci
Czy jest możliwe rozdwojenie jaźni u dzieci? Teoretycznie tak, o czym świadczy choćby jeden z przytoczonych wyżej przypadków. Należy przypomnieć, że podłożem zaburzenia w większości przypadków są traumatyczne przeżycia z pierwszych lat życia, które mogą owocować tak w życiu dorosłym, jak też znacznie wcześniej.
Brak jest jednak szerszych opracowań naukowych na ten temat, wiadomym jest też powszechnie, że diagnozowanie wszelkich zaburzeń osobowości u dzieci jest trudne. Zwłaszcza, że w tym czasie osobowość dopiero kształtuje się i podlegać może częstym, naturalnym zmianom.
Problemem jest też niewystarczająca precyzja w komunikacji z najmłodszymi pacjentami, przy jednoczesnej możliwości występowania innych schorzeń i zaburzeń psychicznych, fizycznych, społecznych, dających podobne, mylące objawy.
Rozdwojenie jaźni po alkoholu
Potocznie często mówi się o rozdwojeniu jaźni po alkoholu. W rzeczywistości kwestia ta jest nieco bardziej skomplikowana. Jeśli chodzi o jednostkę chorobową, jaką jest osobowość mnoga, faktycznie często współwystępuje ona z alkoholizmem czy narkomanią, jak jednak wynika z definicji – do jej objawów nie są zaliczane te, które są spowodowane piciem czy przyjmowaniem innych używek.
Istnieje natomiast problem, który znany jest terapeutom uzależnień, nie będący zaburzeniem dysocjacyjnym tożsamości, ale również charakteryzujący się swego rodzaju rozdźwiękiem miedzy dwiema osobowościami. Będąc pod wpływem substancji uzależniającej, wielu alkoholików odczuwa potężny przypływ mocy i siły sprawczej, po ustaniu zaś jej działania pojawia się myślenie o sobie w kategoriach skrajnie negatywnych, jako o kimś słabym i pozbawionym wpływu na swoje życie.
Z czasem powoduje to znaczną dezorganizację, alkoholik nie wie kim jest, nakładające się na siebie wyobrażenia nie łączą się w jedną całość. Efektem tego jest uczucie wewnętrznej pustki, bezsensu życia, osamotnienia.
