Skoki rozwojowe u dzieci i niemowląt - czy faktycznie istnieją?
Gdy spędza się z maluchem każdy dzień, pozornie wydaje się, że rozwija się on i rośnie systematycznie, po trochu zdobywając kolejne umiejętności, zarówno fizyczne, jak i intelektualne.
Gdyby jednak dokładniej przeanalizować ten temat, okazałoby się, że rozwój ten wcale nie jest jednostajny, ale odbywa się skokowo. Skoki rozwojowe dziecka (również niemowlaka) to właśnie te momenty przyspieszonego rozwoju, w których maluch opanowuje nowe zachowania i nowe umiejętności. Warto wiedzieć, że one rzeczywiście istnieją, ponieważ mogą tłumaczyć nagłe zmiany w funkcjonowaniu dziecka, jego nastrojach itd.
Skoki rozwojowe u niemowląt oraz u dzieci starszych wiążą się z intensywnym rozwojem układu nerwowego, co niekiedy rzutuje na wiele sfer samopoczucia malucha. Warto jednak pamiętać, że przeskok taki to tylko jedna z potencjalnych przyczyn zmian zachowania dziecka.
Wszelkie niepokoje należy więc konsultować z pediatrą, szczególnie, kiedy objawy utrzymują się przez dłuższy czas. U dzieci najmłodszych skok rozwojowy trwa zwykle kilka dni, jednak z wiekiem momenty takie mogą się znacząco wydłużać.
Reklama
Objawy skoków rozwojowych
Jak rozpoznać, że dziecko przechodzi skok rozwojowy? Objawy mogą być różne w zależności choćby od wieku malucha. Inne będą u noworodka, a inne u dziecka rocznego. Wszelkie wahania nastrojów czy też zmienność fizycznego samopoczucia najtrudniej jest zarejestrować u najmłodszych, którzy nie potrafią jeszcze zwerbalizować swoich potrzeb.
Każdy dyskomfort sygnalizują właściwie jedynie wzmożoną płaczliwością, a rola rodzica polega wówczas na „odgadnięciu”, co też maluchowi dolega.
Skok rozwojowy u niemowląt może zatem objawiać się przede wszystkim:
- nadmierną płaczliwością,
- zaburzeniami rytmu snu, przy czym jedno dziecko przy skoku rozwojowym śpi dużo, a sen innego będzie krótszy i bardziej niespokojny niż przed skokiem,
- zaburzenia apetytu - tu również symptomy mogą być biegunowo różne - od braku apetytu po apetyt wzmożony.
Symptomy skoków rozwojowych są zatem u niemowląt podobne do objawów ząbkowania czy choćby rozwijającej się infekcji. Ich wystąpienie powinno spotęgować czujność opiekunów, by jak najszybciej odnaleźli ich podłoże lub wątpliwości skonsultowali z lekarzem.
Reklama
Kalendarz skoków rozwojowych
Aby odpowiednio przygotować się na opisane zmiany i wiedzieć, kiedy mogą one nadejść, warto zapoznać się z kalendarzem skoków rozwojowych. Jest to tabela pokazująca, kiedy skoki rozwojowe są najbardziej prawdopodobne i w których tygodniach życia przeważnie one występują.
Pierwszy rok życia dziecka obejmuje przeważnie siedem skoków rozwojowych, przy czym nieco inaczej umiejscawiają się one w czasie u wcześniaka, a inaczej u malucha urodzonego w prawidłowym terminie.
Na podstawie ogólnego kalendarza lub grafiki przedstawiającej skoki rozwojowe, można stworzyć dla swojego dziecka kalendarz indywidualny lub - co łatwiejsze - skorzystać ze specjalnego kalkulatora. Kalkulator skoków rozwojowych oblicza na podstawie podanej daty urodzenia, kiedy nagłe zmiany są najbardziej prawdopodobne.
Źródło: Opracowanie własne
Pierwszy skok rozwojowy
Już około 4-5 tygodnia życia u noworodka następuje pierwszy skok rozwojowy. Ile trwa i jakie daje objawy? Skoki rozwojowe w 1 roku życia w dużej mierze mają związek z rozwijaniem się zmysłów i odbieraniem bodźców z zewnątrz.
1 skok to właśnie intensywny rozwój narządów zmysłu. Maluch zaczyna wyraźniej widzieć, co najpierw może wywoływać u niego pewien niepokój. Często dziecko dopiero po oswojeniu się z nową sytuacją odzyskuje spokój i w pozytywny sposób zaczyna reagować na bodźce, które dopiero zaczynają do niego docierać.
Nagłemu rozwojowi ulega nie tylko wzrok, ale też słuch i węch. Skoki rozwojowe w pierwszym roku życia przystosowują malucha do funkcjonowania w nowym dla niego środowisku. W pierwszym momencie dziecko może źle reagować na nadmiar nowych bodźców, jednak z czasem zaczyna się do nich przyzwyczajać.
Objawy pierwszego skoku zwykle ustępują samoistnie w ciągu kilku dni.
Drugi skok rozwojowy
Pomiędzy pierwszymi skokami odległości czasowe nie są duże, jednak zwiększają się wraz z wiekiem dziecka.
Drugi skok rozwojowy przypada z reguły na 8 tydzień życia. Jak już zostało wspomniane, skoki rozwojowe u niemowląt są trudne do „zdiagnozowania”, ponieważ maluch nie umie jeszcze w konkretny sposób sygnalizować zmian swojego samopoczucia.
U kilkutygodniowego niemowlaka pojawiają się tylko takie objawy, jak:
- częsta płaczliwość,
- zwiększona lub zmniejszona ilość snu,
- ogólny niepokój,
- zmienność nastroju.
2 skok rozwojowy to dalsze doskonalenie funkcji narządów zmysłu, ale też polepszenie motoryki. Dziecko zaczyna bawić się własnymi rękami, ponieważ jest w stanie coraz lepiej kontrolować ich ruchy.
Ten skok rozwojowy dziecka wzmaga jego ciekawość świata i własnego ciała, a także ulepsza jego odbieranie bodźców - np. emocji najbliższych rozpoznawanych po tonie głosu.
Trzeci skok rozwojowy
Kolejny - trzeci skok rozwojowy ma miejsce zwykle w 12 tygodniu życia niemowlaka.
Pojawiające się w tym czasie objawy świadczące o rozwoju to przede wszystkim:
- wodzenie wzrokiem za osobami i przedmiotami,
- wkładanie zabawek i innych przedmiotów do buzi,
- reagowanie na głosy bliskich osób,
- odpychanie się nogami i próby zmiany pozycji.
Po 3 skoku rozwojowym dziecko jeszcze lepiej rozróżnia głosy otaczających je osób, a także zawarte w tych głosach emocje. Niemowlę zaczyna także samo wydawać coraz więcej dźwięków i wciąż rozwija się motorycznie.
Podejmuje np. pierwsze próby podpierania się na przedramionach podczas leżenia na brzuchu. Coraz lepiej nawiązuje kontakt wzrokowy i okazuje własne emocje - uśmiecha się, złości itd.
Czwarty krok rozwojowy
Nieco trudniej jest już przewidzieć, kiedy nastąpi u dziecka czwarty skok rozwojowy. Z czasem skoki są od siebie coraz bardziej oddalone, coraz dłużej trwają i coraz szersze są czasowe „widełki” ich pojawiania się.
4 skok rozwojowy najczęściej przypada na 4 lub 5 miesiąc życia, czyli występuje między 14 a 19 tygodniem.
Ile trwa? Zwykle kilka dni, do tygodnia. 4-miesięczne dziecko zaczyna coraz lepiej rozumieć zależności między swoim zachowaniem a jego konsekwencjami (np. płaczę - dostaję jeść, wyciągam ręce - ktoś mnie podnosi itd.).
Znacząco poprawia się motoryka - maluch zaczyna samodzielnie zmieniać pozycję, np. przekręcać się z brzucha na plecy i odwrotnie. Niekiedy podejmuje już pierwsze próby raczkowania, wspierając się na rękach.
Coraz lepiej chwyta zabawki i przekłada z jednej ręki do drugiej. Jego ruchy nabierają precyzji. Zaczyna także łączyć dźwięki, wypowiadając pierwsze sylaby.
Skok rozwojowy 4-miesięcznego dziecka poprzedzony bywa trudnym dla niego okresem wzmożonej płaczliwości i niepokoju.
Piąty skok rozwojowy
Na 6 miesiąc życia dziecka przypada 5 skok rozwojowy. Zwykle pojawia się on między 22 a 26 tygodniem i trwa około tygodnia.
Objawy poprzedzające go mogą być podobne, jak przy poprzednich skokach, choć maluch coraz lepiej pokazuje swoje emocje i sygnalizuje potrzeby, dzięki czemu nie każdy dyskomfort wyraża jedynie płaczem.
Piąty skok rozwojowy to moment, w którym u dziecka pojawiają się nowe umiejętności:
- klaskanie - polepszenie motoryki i zwiększona precyzja i koordynacja ruchowa,
- ocenianie odległości między przedmiotami,
- umieszczanie przedmiotów w pudełku,
- wzrost mobilności,
- mogą pojawiać się pierwsze próby siadania.
Dziecko niemal półroczne zaczyna także reagować na obce osoby - często płaczem i niepokojem. Niekiedy się ich wstydzi.
To także moment, kiedy mogą pojawić pierwsze lęki separacyjne (strach przed rozdzieleniem z najbliższymi osobami).
Szósty skok rozwojowy
Między 8 a 10 miesiącem życia (zwykle jednak około 37 tygodnia) następuje 6 skok rozwojowy. Objawy jego zbliżania się mogą wystąpić nieco wcześniej, stąd niekiedy pojawiające się w 8 miesiącu wahania nastrojów, zaburzenia rytmu snu czy zmienność apetytu.
Szósty skok rozwojowy ma związek przede wszystkim z emocjami i umiejętnościami poznawczymi. Pojawiają się pierwsze odruchy empatyczne (np. przytulanie osoby płaczącej lub smutnej). Lęk separacyjny zmniejsza się lub zanika.
Dziecko zdobywa umiejętności naśladowcze, rozwija się u niego poczucie humoru (np. robienie śmiesznych min). Skok rozwojowy następujący przeważnie pod koniec 9 miesiąca życia to dobrze widocznie zmiany intelektualne i ruchowe.
Maluch staje się coraz bardziej mobilny, często już raczkuje. Zwiększa się również ciekawość świata i chęć jego doświadczania wszystkimi zmysłami.
Siódmy skok rozwojowy
Ostatnim w pierwszym roku życia dziecka jest 7 skok rozwojowy. Następuje on z reguły w 11 miesiącu (41-48 tydzień), ale pierwsze objawy mogą być zauważalne już wcześniej.
Niespełna roczne dziecko szybko rozwija się intelektualnie. Zaczyna tworzyć pewne całości, np. budować z klocków, rysować „bazgrołki”. Zauważa, że pewne czynności przynoszą konkretne rezultaty i coraz bardziej zainteresowane jest procesami twórczymi.
Nadal rozwija swoje umiejętności naśladowcze, np. naśladując odgłosy zwierząt. Niekiedy już na tym etapie maluch świadomie używa słów „tak” i „nie”, wypowiada sylaby lub nawet proste słowa („mama”, „tata”, „baba”).
Dziecko pionizuje się i stawia pierwsze kroki, przytrzymując się mebli i innych przedmiotów.
Siódmy krok rozwojowy to także moment, w którym dziecko zapamiętuje całe sekwencje pewnych zachowań i czynności, np. - po jedzeniu należy umyć ręce i buzię, po kąpieli wytrzeć się itd.
Reklama
Skoki rozwojowe po roku
O ile skok rozwojowy u niemowlaka jest zwykle łatwo zauważalny, o tyle po roczku zmiany tego rodzaju występują już rzadziej i nie powodują tak widocznych objawów. Nie oznacza to jednak, że w ogóle one nie występują.
Maluch nadal nie rozwija się zupełnie równomiernie, tyle że skoki rozwojowe po 12 miesiącu życia nie powodują u niego takiego dyskomfortu. Dziecko roczne jest już bardziej świadome zachodzących w nim zmian i oswojone z otaczającym je światem.
Skoki rozwojowe u dziecka po roku są więc niejako łagodniejsze i łatwiejsze do przejścia. Nie powodują takiego dyskomfortu i niepokoju. Zmiany pojawiające się po 1 roku (np. w 15 czy 18 miesiącu życia) są swego rodzaju kontynuacją tego, co działo się już wcześniej - dalszym rozwojem ruchowym i intelektualnym. Nic zatem dziwnego, że łatwiej się z nimi oswoić niż np. z pierwszymi bodźcami wzrokowymi.
Skoki rozwojowe w 2. roku
Pierwszym skokiem rozwojowym następującym w drugim roku życia jest ósmy skok rozwojowy. Przypada on na 13 miesiąc, czyli niemal tuż pierwszych urodzinach. Ile trwa? Zwykle około tygodnia, choć nieraz może wydawać się dłuższy niż przeskoki z okresu niemowlęctwa.
8 skok rozwojowy nazywany bywa etapem programów, ponieważ dziecko zaczyna wówczas dostrzegać schematy przyczynowo - skutkowe i uczy się planowania. Zauważa, że musi podjąć pewne konkretne działania, by osiągnąć zamierzony cel. Np. po jedzeniu muszę umyć ręce, by nie pobrudzić nimi zabawek.
Skoki rozwojowe w 2 roku obejmują również rozwój ruchowy dziecka, które staje się coraz bardziej samodzielne. Zaczyna chodzić, wspinać się na meble itd. Doskonali precyzję ruchów poprzez zabawę i codzienne czynności.
9 i 10 skok rozwojowy następujące w drugim roku są kontynuacją doskonalenia umiejętności ruchowych i intelektualnych. Dziecko zaczyna dostosowywać swoje zachowanie do wyciąganych wcześniej wniosków i konsekwencji.
2-latek orientuje się już, co cieszy, a co denerwuje jego najbliższych - jakie jego zachowania są pozytywnie, a jakie negatywnie odbierane przez otoczenie.
Skoki rozwojowe w 3. roku życia
Skoki rozwojowe u dwulatka nie są ostatnimi w życiu malucha. W 3 roku życia następują kolejne zmiany, zarówno na płaszczyźnie ruchowej, jak i intelektualnej. Procesy myślowe stają się coraz bardziej skomplikowane, a także rozwija się zdolność myślenia abstrakcyjnego.
Dziecko doskonali mówienie - często, gdy kończy 3 lata, potrafi już budować proste zdania. To właśnie komunikowanie się ze światem i możliwość werbalizowania swoich potrzeb jest największym skokiem rozwojowym u dzieci w tym wieku.
Maluchy 2- czy 3-letnie doskonalą także swoje procesy twórcze, np. rysują już konkretne kształty, próbując odwzorować fragmenty otaczającej ich rzeczywistości (zwierzęta, bliskie im osoby itd.). Poznają także coraz więcej nazw i wzbogacają swoje słownictwo.
Trudno jednoznacznie wskazać, w których tygodniach następują skoki rozwojowe w 3 roku, jednak dziecko nadal rozwija się skokowo, opanowując wiele nowych umiejętności „z dnia na dzień”.
Skok rozwojowy 4-latka
U dzieci w wieku przedszkolnym, czyli u 4-latków i 5-latków trudno wskazać konkretnie, kiedy występują skoki rozwojowe, niemniej jednak można zaobserwować momenty przyspieszonego rozwoju, kiedy to dziecko w sposób nagły zdobywa nowe umiejętności.
4 lata to wiek, w którym maluch nie tylko rozwija swój umysł i robi kolejne postępy ruchowe. To także moment znaczących zmian w sferze jego emocji. Nie bez przyczyny mówi się o „kryzysie” lub też „buncie 4-latka”.
Na tym etapie u dziecka następuje spore nagromadzenie emocji o różnym zabarwieniu - pozytywnym i negatywnym, jednak nie potrafi ono ich jeszcze kontrolować ani sobie z nimi radzić.
W chwilach złości czy smutku młody człowiek szczególnie potrzebuje wsparcia psychicznego bliskich - ich zrozumienia, akceptacji i bliskości.
Skok rozwojowy 5-latka
Po kolejnym roku życia dziecko nabiera dużej sprawności ruchowej. Można powiedzieć, że w sferze ruchowej następuje wówczas skok rozwojowy. 5-latek doskonali chodzenie i bieganie i przewraca się już znacznie rzadziej niż młodsze dzieci.
Jest to również moment, w którym potrzeba ruchu zwiększa się i dzieci chętnie zaczynają uprawiać różnego rodzaju sporty. Rzadko zdarza się, że dziecko już wtedy wie, jakiego rodzaju ruch sprawi mu przyjemność, jednak zaczyna poszukiwania i podejmuje pierwsze próby konkretnych fizycznych aktywności.
Niektóre 5-latki dokonują także znaczących postępów intelektualnych. Skokiem rozwojowym nazwać można wzmożoną chęć poznawania liter, pierwsze próby czytania, naukę liczenia.
Jeśli dziecko nie wykazuje jeszcze takich zainteresowań, nie ma powodu do niepokoju, jeśli jednak ich ciekawość jest widoczna, warto ją zaspokajać i podsycać. Mózg dziecka jest w tym okresie bardzo chłonny, a maluch szybko uczy się nowych rzeczy.
Ostatni skok rozwojowy
Ponieważ u starszych dzieci skoki rozwojowe nie są już tak wyraźne, jak u niemowląt, trudno jest konkretnie wskazać, kiedy następuje ostatni z nich.
Wraz z wiekiem dziecka zmiany fizyczne i intelektualne są coraz bardziej „rozmyte” i rozciągnięte w czasie.
Niektórzy jednak wskazują, jakoby ostatni skok rozwojowy następował u 6-latków, kiedy to dziecko:
- liczy (przeważnie w zakresie 20),
- wykonuje proste zadania matematyczne (np. dodawanie i odejmowanie w zakresie 10),
- rysuje postacie złożone z kilkunastu elementów,
- zaczyna odczytywać pierwsze słowa,
- odróżnia świat realny od fantazji,
- nawiązuje pierwsze przyjaźnie,
- szuka akceptacji w grupie rówieśniczej,
- poznaje znaczenia coraz większej ilości słów i potrafi je ze sobą wiązać,
- rozwija słownictwo,
- uczy się opowiadać.
Reklama
Ile trwa skok rozwojowy? Który najgorszy?
Jak już zostało wspomniane - skok rozwojowy u dziecka zależy przede wszystkim od wieku, w którym występuje, jednak nie tylko. Na jego przebieg mają również wpływ czynniki zewnętrzne, a przede wszystkim - postawa otaczających malucha bliskich osób.
To, ile trwa skok rozwojowy również w dużej mierze zależy od wsparcia opiekunów. Kiedy dziecko spotka się ze zrozumieniem i bliskością, trudny okres przeminie szybciej i niemowlę szybciej przyzwyczai się do docierających do niego, nowych bodźców.
Zwykle sam skok trwa kilka dni, ale jak długo dziecko będzie odczuwać dyskomfort, zależy również od atmosfery panującej wokół. Który skok rozwojowy jest najgorszy? Przeżywanie skoków rozwojowych jest kwestią indywidualną i dzieci mogą znosić trudy w różny sposób.
Na ogół mówi się jednak, że najgorszy jest piąty skok rozwojowy, zwany również „kryzysem ósmego miesiąca”. Przed jego nadejściem należy nastawić się na wystąpienie u dziecka takich objawów jak nadmierna płaczliwość, zaburzenia apetytu, nieprzespane noce i ogólny niepokój.
Reklama
Jak przetrwać skok rozwojowy?
Jak ułatwić maluszkowi zbliżający się skok rozwojowy i jak przetrwać go samemu? Warto zacząć od zapoznania się z definicją skoków rozwojowych i dowiedzieć się, jakie objawy każdy z nich może powodować oraz jakich zmian w zachowaniu dziecka można się spodziewać?
Wystąpienie symptomów przy braku świadomości rodzica może wprowadzić niepotrzebnie nerwową atmosferę, która dodatkowo udzieli się dziecku. Należy tymczasem pamiętać, że skoki rozwojowe są momentami, w których dziecko potrzebuje wsparcia bliskich.
Odpowiednia postawa opiekunów sprawia, że skoki są dla dziecka mniej uciążliwe, szybciej mijają, a z czasem nawet (szczególnie u dzieci starszych) sprawiają maluchowi radość i przynoszą satysfakcję ze zdobywania nowych umiejętności.
Właściwe nastawienie psychiczne pomaga dorosłym uzbroić się w cierpliwość i tym samym łatwiej przebrnąć przez trudny czas i ułatwić zadanie maleństwu.
W przypadku jakichkolwiek wątpliwości co do występujących objawów należy skonsultować się z lekarzem, by uniknąć dodatkowego niepokoju.
