Co to jest sok żołądkowy i jak powstaje?
Sok żołądkowy jest płynem wydzielanym przez komórki błony śluzowej tego narządu. Pełni kluczową rolę w procesie trawienia składników pokarmowych, zwłaszcza białek, neutralizuje też część bakterii przedostających się do organizmu w pożywieniu. Wydzielany jest w ilości około 2,5 - 3 litrów na dobę.
Jak powstaje sok żołądkowy? Jest to niezwykle złożony proces, w który zaangażowane są komórki okładzinowe, główne i śluzowe. Jednym z najważniejszych mechanizmów jest produkcja kwasu solnego w komórkach okładzinowych.
Uczestniczą w nim tak zwane pompy protonowe. Są to integralne białka błonowe posiadające zdolność transportu dodatnich jonów wodorowych H+ (protonów) na zewnątrz komórek, gdzie cząstki te łączą się z jednocześnie wytwarzanymi ujemnymi jonami chlorkowymi Cl-.
Z połączenia tego powstaje związek chemiczny o wzorze HCl, zwany kwasem chlorowodorowym lub bardziej potocznie - solnym. Zjawisko to zachodzi pod wpływem hormonu histaminy, działającego na receptory H2.
Istnieją 3 fazy wydzielania soku żołądkowego, w praktyce często przebiegające niemal równolegle.
- Głowowa - kwas solny i inne składniki są wydzielane na samą myśl o jedzeniu, tudzież przez bodźce zmysłowe, takie jak zapach i widok, a także w czasie procesów wstępnej „obróbki” pożywienia w jamie ustnej (gryzienie, żucie). Mechanizm ten zachodzi za pośrednictwem tzw. nerwów błędnych.
- Żołądkowa - sok produkowany jest w wyniku bezpośredniego drażnienia błon śluzowych żołądka przez pokarm. W efekcie tzw. komórki G produkują gastrynę, hormon pobudzający funkcje wydzielnicze.
- Jelitowa – następuje w czasie przemieszczania się pokarmu z żołądka do pierwszego odcinka jelita cienkiego, jakim jest dwunastnica. Jest to faza finalna. Gastryna oraz cholecystokinina nadal stymulują wytwarzanie soku, jednocześnie jednak pod wpływem sekretyny aktywność ta jest wygaszana.
Reklama
Skład soku żołądkowego. Co zawiera?
Sok żołądkowy zawiera kwas solny oraz inne składniki kluczowe dla procesu trawienia oraz pełniące funkcje ochronne, w tym enzymy i śluz. Tworzą one mieszankę zapewniającą prawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego i całego organizmu.
Kwas solny zakwasza środowisko żołądka. Tworzy w ten sposób warunki skrajnie nieprzyjazne dla bakterii przedostających się do organizmu wraz z pożywieniem.
Przede wszystkim jednak umożliwia aktywację pepsynogenu, czyli proenzymu, który pod wpływem kwaśnego pH przeistacza się w główny enzym soku żołądkowego zwany pepsyną, odpowiedzialny za rozkładanie białek.
Inne enzymy znajdujące się w soku, to podpuszczka (chymozyna), wydzielana zwłaszcza u małych dzieci i odpowiadająca za ścinanie białek znajdujących się mleku, a także lipaza żołądkowa uczestnicząca we wstępnym trawieniu tłuszczów.
Oprócz tego w skład soku żołądkowego wchodzi też śluz, który pełni funkcję ochronną dla żołądka, zabezpieczając go zarówno przed składnikami pokarmów, jak też przed działaniem kwasu solnego i tzw. samotrawieniem.
Składnikami są również elektrolity, w tym jony wodorowe, chlorkowe, potasowe, a także woda.
Reklama
Właściwości soku żołądkowego. Jaki ma odczyn?
Jak wygląda sok żołądkowy? Jest to bezbarwna i przeźroczysta ciecz, niekiedy tylko jej kolor można określić jako jasnożółty. Ma charakterystyczną, silną woń.
Jego najważniejszą właściwością jest kwaśny odczyn. W większości przypadków pH soku żołądkowego mieści się w przedziale 1-3, przy czym u zdrowego człowieka jest to 1,5 – 2,5.
Wiąże się to z obecnością silnie zakwaszającego swoje środowisko HCl – im większa jego ilość jest wydzielana przez błony śluzowe, tym współczynnik ten bliższy jest wartości 1.
Gdyby nie ochronny śluz, sok żołądkowy o tak niskim pH notorycznie uszkadzałby błonę śluzową.
Uszkodzenia takie są możliwe, dzieje się tak jednak głównie w przypadku, gdy kwaśna wydzielina jest produkowana w nadmiarze i jej stężenie w układzie pokarmowym jest bardzo duże.
Reklama
Funkcje soku żołądkowego
Tak jak zostało wspomniane wyżej, sok żołądkowy zawiera enzymy które rozkładają składniki pokarmowe, w tym zwłaszcza białka, przekształcając je do postaci aminokwasów i ułatwiając późniejsze wchłonięcie do organizmu.
Ma to fundamentalne znaczenie w procesie odżywiania. Kwas solny nie tylko wstępnie rozdrabnia składniki pokarmowe i aktywuje enzymy, ale też pełni ważną rolę w działaniu szeroko rozumianego układu odpornościowego.
Zabija bowiem bakterie, które mogą się znajdować w pożywieniu. Ma również znaczenie dla zachowania korzystnej równowagi mikroflory układu pokarmowego.
Część pożytecznych bakterii probiotycznych preferuje bowiem kwaśne środowisko, w odróżnieniu od większości patogenów, dla których jest ono zabójcze.
Reklama
Co pobudza wydzielanie soku żołądkowego?
Pobudza wydzielanie kwasu żołądkowego w pewnym stopniu każdy niemal pokarm, w szczególności jednak tłuste i smażone mięsa, produkty wzdymające, wyroby kwaśne, w tym owoce cytrusowe, ostre przyprawy, mocna kawa i herbata.
Wydzielanie soku żołądkowego jest procesem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu, pod warunkiem, że jest on produkowany w odpowiedniej ilości - nie za małej i nie za dużej.
Produktami spożywczymi, które mogą intensyfikować ten proces, są między innymi:
- tłuste mięsa, takie jak wieprzowina, baranina, kaczka, gęś;
- tłuste wędliny, pasztety, podroby;
- tłuste oraz wędzone ryby;
- konserwy mięsne i rybne;
- wszelkie potrawy smażone i duszone;
- twarde margaryny, smalec, słonina, kwaśna śmietana;
- smażone ziemniaki, placki ziemniaczane, frytki;
- każde świeże pieczywo, a w szczególności razowe żytnie i pszenne;
- kasza gryczana, pęczak, grube makarony;
- kefiry, jogurty, sery pleśniowe;
- jajka na twardo, zwłaszcza z majonezem;
- kapusta, papryka, ogórek, rzodkiewka, szczypiorek;
- rośliny strączkowe – groch, fasola, soczewica, soja;
- wszystkie surowe owoce;
- czekolada, ciasta, pączki, desery;
- ostre dodatki: pieprz, papryka, chrzan, ocet, musztarda;
- zioła: koper włoski, pokrzywa, mięta pieprzowa, imbir, goździki, kozieradka, anyż, bazylia, cząber, kminek, kolendra i czarnuszka, piołun;
- mocna kawa i herbata;
- napoje gazowane, alkohol.
Należy w tym miejscu wspomnieć jeszcze, że wydzielanie soku żołądkowego może być wzmożone w stanach napięcia nerwowego - substancją, która pobudza jego produkcję jest kortyzol, obrazowo nazywany hormonem stresu.
Reklama
Nadkwaśność i niedokwaśność. Co oznaczają?
Nadmierne wydzielanie soku żołądkowego może doprowadzić do stanu chorobowego, jakim jest nadkwasota. Odczyn pH żołądka może się wówczas zbliżać do skrajnych wartości na skali 0-14.
Przyczyniać się do tego może konsumpcja dużych ilości wskazanych wyżej produktów żywnościowych oraz stres, ale też istnieje wiele innych czynników, takich jak choćby aktywność bakterii Helicobacter Pylori, zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka, czy Zespół Zollingera i Ellisona (guz nowotworowy wytwarzający gastrynę).
Do typowych objawów powodowanej przez sok żołądkowy nadkwasoty należą:
- Silny, gniotący ból brzucha, będący efektem podrażnienia błon śluzowych.
- Zgaga, czyli uczucie palenie w przełyku – symptom ten występuje u osób cierpiących dodatkowo na refluks żołądkowo-przełykowy, czyli zaburzenie, którego istotą jest cofanie się zakwaszonych treści pokarmowych z żołądka w górę układu pokarmowego (przyczyną tego zwykle jest niesprawne działanie dolnego zwieracza przełyku).
- Nudności, biegunki, zaparcia.
- Uczucie zmęczenia, apatii, rozdrażnienia.
Stanem przeciwnym jest niedokwaśność żołądka. Pod tą potoczną nazwą kryje się zaburzenie znane w medycznej terminologii medycznej jako hipochlorydia.
W takim przypadku pH żołądka przekracza 3, a niekiedy zbliża się do wartości obojętnych (6-7). Przyczyną tego typu problemów może być m.in. zapalenie żołądka, niedoczynność tarczycy, czy niedobory cynku.
W sytuacji, gdy jest za mało soku żołądkowego, objawy przypominają symptomy ciężkiego przejedzenia. Wystąpić mogą wzdęcia, gazy, odbijanie, uczucie pełności utrzymujące się przez wiele godzin.
Wszystko to jest efektem nieefektywnego trawienia.
Reklama
Leki zobojętniające sok żołądkowy. Jak zmniejszyć jego nadmiar?
Nadkwasota jest schorzeniem, które w dłuższej mierze może być niebezpieczne, prowadzi bowiem do zapalenia błony śluzowej żołądka czy do wrzodów żołądka.
Jej objawy są jeszcze bardziej uciążliwe, jeśli pacjent dodatkowo cierpi na wspomniany wcześniej refluks żołądkowo-przełykowy.
Dlatego tak ważne jest w takich sytuacjach neutralizowanie kwasu solnego, po to by zobojętnić nieco pH tej części układu trawiennego. Służą do tego celu leki hamujące wydzielanie soku żołądkowego.
Są to tak zwane inhibitory pompy protonowej (PPI – proton pump inhibitor). Blokują one opisany wyżej mechanizm transportu jonów wodorowych przez błony komórkowe.
W ten sposób ograniczona zostaje możliwość ich łączenia się z jonami chloru i tworzenia kwasu solnego. Wykazują one dużą skuteczność, aczkolwiek nie zaleca się ich przyjmowania w zbyt długiej perspektywie czasowej.
Inne leki neutralizujące sok żołądkowy to tzw. antagoniści receptora H2. Środki te blokują działanie histaminy na owe receptory, znajdujące się w komórkach okładzinowych. Hamowany jest więc inny z podstawowych mechanizmów tworzenia kwasu solnego.
Oprócz tego stosuje się też tzw. alkalia, czyli substancje o odczynie zasadowym, zobojętniające sok żołądkowy.
Do tego należy dodać sprawdzone domowe sposoby. W tym przypadku chodzi przede wszystkim o właściwą dietę.
Zaleca się unikanie wymienionych wyżej produktów ciężkostrawnych, wzdymających, drażniących oraz zastąpienie ich innymi, które nie stymulują w tak dużym stopniu produkcji kwasu solnego.
Co zobojętnia sok żołądkowy? Warto spożywać w tym celu między innymi takie wyroby, jak:
- chude mięso (cielęcina, drób, wołowina);
- chude wędliny drobiowe i wieprzowe;
- chude ryby (pstrąg, szczupak, dorsz, mintaj, sola);
- delikatne oleje roślinne (słonecznikowy, rzepakowy, słonecznikowy, oliwa z oliwek);
- miękkie margaryny, masło;
- pieczywo pszenne i czerstwe;
- drobne kasze: manna, jęczmienna;
- ryż i drobne makarony;
- mleko słodkie i zsiadłe, świeży biały ser (najlepiej chudy lub półtłusty);
- ziemniaki gotowane bez dodatku tłuszczu;
- marchew, kalafior, szpinak, buraki, dynia;
- dojrzałe, gotowane lub starte jabłka, truskawki;
- jajka na miękko, jajecznica na parze;
- zupy mleczne i jarzynowe;
- kisiele, musy, galaretki z niektórych owoców;
- woda niegazowana, słaba herbata, kawa zbożowa.
