Co to jest stan wyjątkowy?
Stan wyjątkowy jest ściśle regulowany przez obowiązujące przepisy. Niekiedy łatwo go pomylić ze stanem epidemicznym, epidemii czy klęski żywiołowej. Każdy stan nadzwyczajny ingeruje w swobody obywatelskie, dlatego też podstawą wprowadzenie któregokolwiek z nich jest zawsze ustawa.
Wprowadzenie stanu nadzwyczajnego, niezależnie od jego formy, a więc tym samym także wyjątkowego, nie upoważnia władzy do działań niczym nie ograniczonych. Zawsze obowiązuje zasada praworządności w kraju oraz wszelkie zasady sprawiedliwości społecznej.
Stan wyjątkowy traktowany jest jako instrument prawny, adekwatny do istniejącego zagrożenia, ale także jego zadaniem musi być możliwie jak najszybsze przywrócenie do stanu prawidłowego funkcjonowania państwa. Dopiero obie te przesłanki, spełnione łącznie, dają gwarancję prawidłowego funkcjonowania tej praworządnej instytucji prawa.
Reklama
Stany nadzwyczajne
Preambuła, czyli wstęp do Konstytucji określa ten dokument jako najważniejszy akt prawny, który jest zbiorem podstawowych praw dla państwa, opartych na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot. Rozdział XI wymienia wszystkie możliwe do wprowadzenia na terytorium RP stany nadzwyczajne.
Zgodnie z art. 228.1 Konstytucji w sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające, może zostać wprowadzony odpowiedni stan nadzwyczajny.
- Stan wojenny - jest wprowadzany w razie zewnętrznego zagrożenia państwa, zbrojnej napaści na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub na skutek zapisów umowy międzynarodowej (art.229 Konstytucji).
- Stan wyjątkowy - wprowadzany jest w sytuacjach zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego (art. 230.1 Konstytucji).
- Stan klęski żywiołowej - wprowadzany jest w celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia (art. 232 Konstytucji).
Stan wyjątkowy może być wprowadzony tylko na podstawie ustawy, w drodze rozporządzenia, które zawsze podlega dodatkowemu podaniu do publicznej wiadomości. Tylko ustawa może określić w tym okresie zasady działania organów władzy publicznej oraz zakres, jakim mogą zostać ograniczone wolności i praw człowieka i obywatela w czasie poszczególnych stanów nadzwyczajnych, a więc także i w czasie stanu wyjątkowego (art. 228.2 i 228.3 konstytucji).
Bardzo ważne znaczenie ma art. 228.6, który wyraźnie wskazuje, iż w czasie żadnego stanu nadzwyczajnego nie mogą być zmienione:
- Konstytucja,
- ordynacja wyborcza do sejmu,
- ordynacja wyborcza do senatu,
- ordynacja wyborcza do organów samorządu terytorialnego,
- ustawa o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej,
- ustawa o stanach nadzwyczajnych.
Zatem wszystkie te zaostrzenia dotyczą także stanu wyjątkowego. Aktualnie w czasie epidemii koronawirusa w Polsce nie został wprowadzony stan wyjątkowy, a na razie tylko stan epidemii.
Reklama
Stan wyjątkowy w Polsce
Co oznacza stan wyjątkowy? Jako jeden z 3 stanów nadzwyczajnych jest przewidziany i określony w Konstytucji. Zgodnie ze wszelkimi prawnymi zapisami najważniejszego aktu prawnego, jakim jest właśnie Konstytucja, ma on zapobiegać zagrożeniom konstytucyjnym ustroju, a także chronić zagrożone bezpieczeństwo obywateli i porządek publiczny.
Wprowadzenie stanu wyjątkowego uniemożliwia zmiany podstawowych aktów normatywnych kraju, takich jak na przykład ordynacje wyborcze czy ustawa o wyborze Prezydenta. Co pociąga za sobą konieczność wprowadzenia stanu wyjątkowego?
W tej sytuacji musi być spełniona jedna z trzech głównych przesłanek (zgodnie z art.230.1 Konstytucji):
- sytuacja szczególnego zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa,
- zagrożenie bezpieczeństwa obywateli,
- zagrożenie porządku publicznego.
Stan wyjątkowy może być wprowadzony na części lub na całym terytorium państwa. Ogłoszenie go leży w gestii Prezydenta, który taką decyzje podejmuje na wniosek Rady Ministrów (art. Art. 230.1 Konstytucji).
Zasadą jest, iż stan wyjątkowy wprowadzany jest zawsze na czas oznaczony, jednak nie dłuższy niż 90 dni. Ale przepisy Konstytucji przewidują możliwość przedłużenia tego okresu. Jednak ustawodawca nie pozostawił swobody w tym zakresie. Aby takie przedłużenie nastąpiło muszą być spełnione określone warunki:
- przedłużenie stanu wyjątkowego może nastąpić tylko raz,
- tylko za zgodą Sejmu,
- na czas nie dłuższy niż 60 dni.
Prezydent jest konstytucyjnie zobowiązany do przedstawienia Sejmowi rozporządzenia o wprowadzeniu stanu wyjątkowego w ciągu 48 godzin od jego podpisania. Sejm niezwłocznie rozpatruje takie rozporządzenie. Może je przyjąć, może odrzucić. Jednak odrzucenie wymaga spełnienia pewnych warunków. Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wyjątkowego może być uchylone tylko bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 231 Konstytucji).
Reklama
Ustawa o stanie wyjątkowym
Tryb wprowadzania i zniesienia stanu wyjątkowego, a także zasady i zakres działania organów władzy publicznej określa ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym (Dz. U 2002 Nr 117 poz. 985). Jednocześnie, zgodnie z art.1 ww. ustawy, tylko ten akt prawny może określić zakres, w jakim mogą być ograniczone wolności i praw człowieka i obywatela w czasie stanu wyjątkowego.
Co musi zawierać rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wyjątkowego, zgodnie z delegacją ustawową? Przepisy ustawy o stanie wyjątkowym w art. 3 ust.2 dość precyzyjnie określają elementy takiego rozporządzenia:
- przyczyny wprowadzenia stanu wyjątkowego,
- czas trwania,
- obszar na jakim wprowadza się stan wyjątkowy,
- rodzaje ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w zakresie, przewidzianym przez ustawę.
Stan wyjątkowy wprowadza możliwości wprowadzania nakazów lub zakazów (art. 18 ust. 2 ww. ustawy). Konstytucja reguluje naczelne zasady ogłaszania stanu wyjątkowego. Natomiast szczegółowe procedury określa ustawa o stanie wyjątkowym. Do takich należą na przykład ograniczenia przebywania lub nakaz opuszczania oznaczonych miejsc, obiektów czy obszarów, a także uzyskanie zezwolenia organów administracji publicznej na zmianę miejsca pobytu stałego lub czasowego. Ustawa szczegółowo określa zasady działania organów władzy publicznej (rozdział 3 ustawy), zakres ograniczeń wolności i praw człowieka (rozdział 3 ustawy).
Ogłoszenie stanu wyjątkowego może ograniczać wolność osobistą, nietykalność mieszkania, tajemnicę korespondencji czy wolność prasy. Mogą być zawieszone prawa do organizowania i przeprowadzania wszelkiego rodzaju zgromadzeń czy imprez masowych, prawa do zrzeszania się. W czasie tego stanu nadzwyczajnego dopuszczalne jest użycie oddziałów wojska, które w szczególnych sytuacjach może być uprawnione do zastosowania broni palnej.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej gwarantuje podstawowe prawa obywatelskie, których nawet stan wyjątkowy nie może ograniczyć (art. 38 do 76 Konstytucji).
Należą do nich przede wszystkim:
- ochrona godności człowieka,
- ochrona obywatelstwa,
- ochrona życia,
- humanitarne traktowanie,
- ponoszenie odpowiedzialności karnej,
- dostęp do sądu,
- dobra osobiste.
