Co to jest stres oksydacyjny?
Definicja stresu oksydacyjnego wskazuje na to, że jest to stan braku równowagi pomiędzy ilością antyoksydantów a wolnych rodników w organizmie. Nadmiar produkcji tych drugich związany jest z niezdrowym trybem życia.
Stres oksydacyjny to zanieczyszczenie organizmu, które pojawia się w komórkach. To konsekwencja działań wolnych rodników, czyli takich cząsteczek, które nie posiadają na swojej orbicie elektronu. Chcąc ją uzupełnić, potrafią utlenić sąsiednie cząsteczki. Fizjologiczna ilość wolnych rodników zapewnia prawidłowe funkcjonowanie organizmowi, jednak ich nadmiar uszkadza komórki i zaburza pracę całego organizmu.
Wolne rodniki określane są też jako reaktywne formy tlenu (RFT). W sytuacjach nazywanych „stresem oksydacyjnym” dochodzi do zachwiania równowagi pomiędzy tempem namnażania się RTF a potencjałem antyoksydacyjnym organizmu i jego wydolnością w reagowaniu na tego typu problemy.
Przykładowe reaktywne formy tlenu to:
- rodnik hydroksylowy,
- rodnik nadtlenkowy,
- anionorodnik ponadtlenkowy.
Jak wskazuje Julita Kulbacka z Akademii Medycznej we Wrocławiu, stan równowagi jest możliwy do utrzymania w organizmie dzięki enzymom antyoksydacyjnym, czyli przeciwutleniającym, takim jak:
- dysmutaza ponadtlenkowa,
- katalaza,
- transferaza S-glutationowa,
- peroksydaza glutationowa (GSH - Px),
- witaminy E, C i A.
Na ciekawy podział antyoksydantów zwraca uwagę, Adam Łuszczewski wraz z kilkoma innymi specjalistami z Akademii Medycznej w Warszawie. Wskazują oni na antyoksydanty:
- enzymatyczne - dysmutaza, białka hemowei katalaza;
- nieenzymatyczne - glutation, witamina C, witamina E, cysteina, flawonoidy, koenzym Q i kwas moczowy.
Stres oksydacyjny powstaje więc wtedy, gdy organizm wyczerpie już rezerwy antyoksydacyjne w walce z nadmiarem wolnych rodników. Warto jednak wspomnieć, że nie dzieje się to od razu, gdy tylko organizm zmierzy się z wolnymi rodnikami. W komórkach istnieje wiele skutecznych mechanizmów, które mogą ochronić przed działaniem nadmiaru RFT.
Gdy w konkretnym miejscu w organizmie pojawi się zbyt dużo wolnych rodników, organizm uruchamia mechanizmy obronne. To, z którego antyoksydantu z bogatego arsenału środków skorzysta, zależy od m.in. budowy potencjalnego wolnego rodnika.
Kwas askorbinowy dobrze radzi sobie z rodnikami rozpuszczalnymi w wodzie, a transferyna i ceruloplazmina to środki wykorzystywane w walce z żelazozależną peroksydacją lipidów.
Dodatkowo antyoksydanty nie działają w pojedynkę, lecz do działania mobilizowane są większe grupy tworząc kilka linii obrony przed wpływem negatywnych związków. Pierwszą linię obrony przed stresem oksydacyjnym stanowi ślina. Niestety, palenie papierosów niszczy zawartą w niej barierę antyoksydacyjną.
W momencie, gdy antyoksydanty nie są w stanie „przełamać oporu”, prowadzi to do szkodliwego stanu stresu oksydacyjnego.
Stres oksydacyjny a stres nitrozacyjny
Obecnie bardzo dużo mówi się o stresie oksydacyjnym. Określenie to chyba już na stałe wpisało się w wiele reklam kosmetyków i żywności. Niektórzy przede wszystkim z tego źródła czerpią wiedzę o tym zjawisku.
Natomiast znacznie rzadziej wskazuje się na inny mechanizm, a mianowicie: stres nitrozacyjny. W tym przypadku w przebiegu nitronizacji organizm produkuje reaktywne formy azotu, a nie tak jak w stresie tlenowym - reaktywne formy tlenu.
Stres nitronizacyjny to silne obciążenie organizmu. Główne objawy stresu nitrozacyjnego to:
- uszkodzenie układu nerwowego - w jego przebiegu dochodzi do uszkodzenia bariery krew-mózg i rozwoju zaburzeń neurologicznych;
- osłabienie tkanki łącznej;
- stany zapalne układu pokarmowego, m.in. zespół jelita drażliwego, refluks;
- podwyższony poziom cholesterolu;
- ospałość;
- łamliwość dysków kręgosłupa.
Reklama
Przyczyny stresu oksydacyjnego. Co go wywołuje?
Bezpośrednią przyczyną stresu oksydacyjnego jest nierównowaga pomiędzy wolnymi rodnikami a antyoksydantami. Na tworzenie się w nadmiarze wolnych rodników wpływ mają różnorodne czynniki: zarówno związane z naszymi nawykami, jak i środowiskiem, w jakim żyjemy.
Co powoduje stres oksydacyjny? Do przyczyn stresu oksydacyjnego zalicza się:
- nadużywanie alkoholu,
- palenie papierosów,
- dietę bogatą w utlenione tłuszcze, pestycydy i inne związki chemiczne zawarte w żywności,
- spożywanie zbyt dużej ilości cukrów,
- zanieczyszczenia powietrza,
- nadmierny wysiłek fizyczny,
- długotrwały stres emocjonalny,
- promieniowanie UV.
Zdaniem Gawron-Skarbek istotne znaczenie w zachwianiu równowagi w organizmie ma także obecność wysokiego poziomu kwasu moczowego. Sprzyjają mu produkty bogate w purynę, stres, alkohol i wysokie BMI.
Co ciekawe, wysoki cholesterol to kolejny czynnik ryzyka rozwoju stresu oksydacyjnego. Nadmiar cholesterolu może uszkadzać komórki chrząstek i prowadzić do choroby zwyrodnieniowej stawów.
Przewlekły stan zapalny w zmianach łuszczycowych również sprzyja pojawianiu się stresu oksydacyjnego. Dlatego pacjenci z łuszczycą muszą w szczególny sposób podchodzić do swojej dolegliwości, by uniknąć dodatkowych nieprzyjemnych objawów.
Reklama
Jakie są objawy stresu oksydacyjnego?
Po czym można rozpoznać, że problemem w naszym organizmie jest nierównowaga między wolnymi rodnikami a antyoksydantami? Oto pierwsze objawy stresu oksydacyjnego:
- bóle głowy,
- bóle mięśni i stawów,
- zaparcia,
- problemy trawienne,
- wysypka i zmiany skórne.
Z czasem pojawiają się takie dolegliwości jak:
- stany zapalne,
- niedobór witamin,
- osłabienie,
- problemy z koncentracją,
- wypadanie włosów,
- poirytowanie, a nawet agresja,
- utrudnione gojenie ran.
Wolne rodniki mają też istotny wpływ na procesy starzenia. Ich nadmiar przyczynia się do powstawania zmarszczek.
Reklama
Stres oksydacyjny a badanie krwi
Jak zbadać stres oksydacyjny? W tym celu warto oznaczyć markery stresu oksydacyjnego z surowicy. Aby określić konkretne uszkodzenie, należy wybrać konkretny wskaźnik do sprawdzenia. Do oceny uszkodzenia:
- lipidów - wykorzystuje się badanie poziomu MDA, czyli dialdehydu malonowego;
- DNA - bada się 8-OHdG;
- białek - grupy karbonylowe białek.
Z kolei na stan zapalny z udziałem reaktywnych form tlenu wskazuje podwyższone stężenie jonów żelaza w płynów ustrojowych.
Pomiar stresu oksydacyjnego można wykonać poprzez proste testy. Warto m.in. wykonać takie badania krwi, jak badanie:
- poziomu glutationu zredukowanego,
- 4-HNE, to silnie toksyczny związek, podwyższony szkodzi organizmowi,
- aktywności dysmutazy ponadtlenkowej SOD-1.
Badania tego rodzaju nie są refundowane w ramach NFZ. Cena badania krwi na stres oksydacyjny zależy od tego, w jakim laboratorium ją wykonujesz, a także ile markerów lub innych wskaźników sprawdzasz. Przykładowo cena badania poziomu MDA waha się od około 150 zł do 250 zł.
Co ciekawe, na stronach internetowych wielu placówek nie jest określony cennik dla badania powyższych wskaźników, a potencjalny pacjent proszony jest o bezpośredni kontakt z placówką nim skorzysta z takiego badania. Może to świadczyć o tym, że tego typu testy wykonywane są rzadko.
Reklama
Jak leczyć stres oksydacyjny?
Stres oksydacyjny sam w sobie nie jest chorobą, dlatego do jego zwalczania nie stosuje się leków. Terapii poddaje się raczej dolegliwości, jakie wywołuje, a także dostarcza się antyoksydanty, które stanowią wsparcie w walce z wolnymi rodnikami w organizmie.
Sposób leczenia stresu oksydacyjnego nie opiera się na przyjmowaniu określonych leków, lecz na wprowadzeniu właściwych nawyków, które zmniejszają stany zapalne w organizmie. W pierwszej kolejności pacjent powinien zrezygnować z używek, w tym z picia alkoholu i palenia papierosów.
Pacjent powinien też zadbać o umiarkowany ruch, tak, by się nie przetrenować. Nadmierna aktywność fizyczna też jest szkodliwa.
Kolejnym krokiem jest zmiana diety. To jednocześnie jeden z najważniejszych czynników wpływających na poprawę samopoczucia. Pożywienie powinno być źródłem antyoksydantów, w tym:
- polifenoli,
- karotenoidów,
- witaminy E, C oraz A.
Wskazane substancje można przyjmować jako suplementy w tabletkach na stres oksydacyjny.
Cennym związkiem chemicznym, który można znaleźć m.in. w łososiu, krewetkach czy pstrągu różowym, jest astaksantyna. Związek ten ma zdolność do pozbywania się wolnych rodników, nie tylko reaktywnych form tlenu, ale też azotu. To jednak nie wszystko! Astaksantyna wpływa na zwiększenie aktywności enzymów antyoksydacyjnych. Naukowcy wciąż badają ją pod kątem zastosowania w terapii, m.in. chorób układu sercowo-naczyniowego czy przy chorobach neurodegeneracyjnych.
Reklama
Co na stres oksydacyjny? Suplementy i zioła
Jak zmniejszyć stres oksydacyjny? Możesz to zrobić sięgając po dostępne suplementy diety oraz różnego rodzaju zioła, zawierające antyoksydanty. Pamiętaj, że zanim sięgniesz po tego rodzaju rozwiązania, upewnij się, czy konkretny preparat, np. ziołowy, nie wchodzi w interakcje z przyjmowanymi przez Ciebie lekami.
Stres oksydacyjny u ludzi można równoważyć poprzez suplementy diety z takimi antyoksydantami jak:
- witamina C,
- witamina A,
- witamina E,
- kwas alfa-liponowy,
- cynk,
- selen.
Preparaty z tymi składnikami mogą łagodzić stres oksydacyjny, ale pamiętaj, że podstawą zdrowia jest odpowiednio dobrana dieta, bogata w przeciwutleniacze. Suplementy diety na stres oksydacyjny to jedynie dodatkowe wsparcie.
Aby zniwelować opisywany tu problem można też sięgnąć po zioła dostępne w formie:
- kapsułek,
- naparów,
- kosmetyków do stosowania na twarz, gdyż konsekwencje stresu oksydacyjnego widać także na skórze.
Klasyczne zioła na stres oksydacyjny są bogate w wymienione powyżej witaminy i minerały. To także źródło polifenoli, równie istotnych w walce z tą nierównowagą w organizmie. Polecane ziołowe rozwiązania to m.in.:
- zielona herbata,
- czarnuszka,
- wierzbnica,
- czystek.
Mnóstwo antyoksydantów znajdziesz też w przyprawach, które możesz dodać do posiłków. Wśród tych działających najsilniej wymienić można:
- kurkumę,
- bazylię,
- oregano,
- mielone goździki,
- imbir,
- cynamon.
W celu zniwelowania wpływu stresu oksydacyjnego na cerę, kosmetologia proponuje wiele ampułek, kremów i innych preparatów zawierających cenne antyoksydanty. Środki do pielęgnacji twarzy z witaminą C, witaminą A czy witaminą E to popularne metody ochrony skóry przed działaniem wolnych rodników.
Reklama
Stres oksydacyjny plemników. Jak wpływa na jakość nasienia?
Stres oksydacyjny w istotny sposób wpływa na jakość nasienia u mężczyzn. Pod wpływem stresu oksydacyjnego plemniki:
- są mniej ruchliwe i jest ich mniej,
- są nośnikami zaburzeń genetycznych,
- mają nieprawidłową budowę.
Dlatego pary, które mają trudności z poczęciem dziecka, są informowane przez specjalistów o wpływie tego zjawiska na plemniki. Aby ocenić oddziaływanie stresu oksydacyjnego na nasienie przeprowadza się specjalne testy. Wykonuje się m.in. badanie stresu oksydacyjnego w nasieniu, czyli analizę tego, czy w męskim układzie płciowym jest równowaga pomiędzy wolnymi rodnikami a antyoksydantami. Do badania wykorzystuje się próbkę nasienia.
Niestety, problem stresu oksydacyjnego przydarza się nawet 3-8 na 10 mężczyzn borykających się z zaburzeniami płodności - wynika z badań opublikowanych przez A. Gudeloglu, J. Brahmbhatt i S. Parekattil w 2015 roku.
Leczenie stresu oksydacyjnego plemników polega przede wszystkim na wprowadzeniu właściwych nawyków żywieniowych, umiarkowanej aktywności fizycznej i przyjmowaniu antyoksydantów. Na poprawę ruchliwości plemników i ich morfologii ma wpływ m.in. suplementowanie przez mężczyznę witaminy C i witaminy E.
Stres oksydacyjny u dziecka i kobiet w ciąży
Jak wskazuje Joanna Wojsiat wraz z innymi specjalistami z Instytutu Biologii Doświadczalnej PAN oraz z Uniwersytetu Łódzkiego, aż około 30-50% ciąż u kobiet ze stresem oksydacyjnym kończy się samoistnym poronieniem przed końcem pierwszego trymestru. Zasadnicza większość z nich przerywana jest jeszcze przed implantacją zarodka.
Ponadto nadmiar wolnych rodników może w ogóle utrudnić zajście w ciążę, poprzez np. nasilenie zespołu policystycznych jajników. Dlatego coraz częściej lekarze, już u kobiet, które planują ciążę, zwracają uwagę na znaczenie stresu oksydacyjnego w procesie zapłodnienia i utrzymania ciąży. Kobieta planująca ciążę i ta, która jest w ciąży powinna pod kontrolą lekarską włączyć antyoksydanty.
Niekorzystnym stanem jest również stres oksydacyjny u dziecka, który prowadzi do przewlekłego zmęczenia, trudności z koncentracją czy ospałości. Takie zjawisko może być wywołane:
- nieprawidłową dietą, np. wysoko przetworzoną czy fast foodami,
- przetrenowaniem,
- zanieczyszczeniem środowiska, w jakim żyje dziecko.
Chcąc chronić pociechę, warto dbać o kontrolne badania i stosowanie witamin i minerałów w jego diecie.
Skutki stresu oksydacyjnego. Do czego może prowadzić?
Konsekwencje stresu oksydacyjnego mogą wpływać na wiele aspektów codziennego funkcjonowania. Przede wszystkim to zjawisko przyśpiesza procesy starzenia się organizmu, co m.in. widać w postaci zmarszczek na twarzy, ale także odbija się w stanie narządów wewnętrznych.
To także bardzo często czynnik predysponujący do rozwoju wielu chorób cywilizacyjnych, w tym:
- cukrzycy,
- nadciśnienia tętniczego,
- otyłości,
- nowotworów i raka,
- miażdżycy,
- udaru mózgu.
Co jeszcze powoduje stres oksydacyjny? Nadmiar wolnych rodników prowadzi do uszkodzenia DNA, czyli materiału genetycznego komórki, co sprzyja powstawaniu dowolnego typu nowotworu. Co ciekawe, skutkiem stresu oksydacyjnego może być też wystąpienie chorób neurodegeneracyjnych, m.in. choroby Alzheimera czy choroby Parkinsona.
Uszkodzenie oksydacyjne może też wpłynąć na rozwój chorób psychicznych, m.in. choroby afektywnej dwubiegunowej albo depresji. Co więcej, stres oksydacyjny przyczynia się do rozwoju:
- dolegliwości skórnych, np. bielactwa,
- degeneracji plamki żółtej w oku, co przekłada się na pogorszenie ostrości widzenia i zaburzenia związane z oceną kolorów,
- infekcji, z którym organizm nie potrafi sobie poradzić,
- chorób tarczycy - stres oksydacyjny przyczynia się do zwiększonej produkcji TSH.
Jak uniknąć stresu oksydacyjnego?
Współcześnie, gdy trudno o dostęp do naturalnej żywności bez dodatków, a zanieczyszczenie powietrza jest bardzo wysokie bardzo trudno jest chronić się w pełni przed wystąpieniem stresu oksydacyjnego i jego skutkami.
Zapobieganie stresowi oksydacyjnemu powinno opierać się przede wszystkim na podejmowaniu takich aktywności, na jakie mamy wpływ. Co można zrobić dla siebie, by zminimalizować ryzyko wystąpienia tego zjawiska?
Jak uniknąć stresu oksydacyjnego? Przede wszystkim, zadbaj o to, by przebywać w miejscach, gdzie powietrze jest czystsze. Być może dobrym rozwiązaniem będzie przeprowadzka na wieś? Dla wielu osób jednak decyzja o przeprowadzce jest zbyt radykalna. Znacznie łatwiej jest natomiast zrezygnować z używek, m.in. alkoholu i papierosów.
Warto też dopasować do siebie taki rodzaj wysiłku fizycznego, który będzie zdrowy, czyli nie obciąży nas zanadto. Zbyt intensywne ćwiczenia też są szkodliwe i to właśnie one sprzyjają stresowi oksydacyjnemu.
Swoją dietę możesz wzbogacić o suplementy diety, bogate w antyoksydanty.
Kawa a stres oksydacyjny. Co warto jeść i pić?
Aby zniwelować i skutki stresu oksydacyjnego, bardzo ważne jest wprowadzenie diety pełnej przeciwutleniaczy. Dieta oksydacyjna, czyli pełna cukrów prostych oraz tłuszczów trans wzmaga zjawisko stresu oksydacyjnego. Rozwiązaniem jest jadłospis pełen antyoksydantów.
Co najlepiej zjadać na stres oksydacyjny? Na tej liście znajdą się produkty zawierające witaminę C, A i E, a także selen, magnez i szereg innych antyoksydantów. Warto zatem sięgać po:
- owoce i warzywa, tj: papryka, pomidory, buraki, marchewka, jabłka, cytryny, pomarańcze, jagody czy truskawki,
- orzechy,
- ziarna,
- nasiona,
- ryby,
- drób.
Taka dieta chroni przed wolnymi rodnikami i przyczynia się do ogólnej poprawy zdrowia. Decydując się na konkretne produkty, należy zadbać o to, by pochodziły ze sprawdzonych źródeł i nie były np. faszerowane nadmiarem hormonów wzrostu czy innych leków. Wówczas np. takie mięso drobiowe może działać w negatywny sposób na organizm.
Polecanym napojem zawierającym wartościowe antyoksydanty, czyli polifenole, jest kawa. Te substancje wspierają zmniejszanie stresu oksydacyjnego w organizmie i chronią przed zapaleniem.
Śledząc różne medialne doniesienia nierzadko spotykamy się ze stwierdzeniami, że osoby długowieczne, które żyją około 100 i więcej lat od czasu do czasu piją czerwone wino. Co ciekawe, wiele antyoksydantów znajduje się właśnie w tym napoju, jednak nie znaczy to, że należy nadużywać jego picia, by zahamować rozwój wolnych rodników.
