Stres w ciąży - czy i jak wpływa na dziecko? Jak sobie z nim radzić?

Czy często odczuwa się stres w ciąży? Przyczyny

Stres w ciąży jest zjawiskiem powszechnym, dotykającym gros kobiet w tym szczególnym okresie życia. Jest to czas, w którym kobieta doświadcza licznych i wyjątkowo intensywnych emocji, pełen nie tylko radości, ale też różnego typu obaw. Jak wskazały wyniki badań stanowiących podstawę skali ponownego przystosowania społecznego (SRRS - Social Readjustment Rating Scale), ciąża jest dwunastym w kolejności najbardziej stresującym spośród 43 potencjalnie traumatyzujących wydarzeń w życiu człowieka. 

Ponieważ stres sam w sobie nie jest jednostką chorobową, nie ma dostępnych statystyk w tej materii, wiadomo jednak, że w większym lub mniejszym stopniu doświadcza go większość ciężarnych. Z różnych powodów.

Do najczęstszych przyczyn stresu w ciąży należą między innymi:

• zmiany hormonalne prowadzące do wahań nastroju i napięć emocjonalnych o nieustalonym podłożu;
• obawa o prawidłowy rozwój płodu i stan zdrowia dziecka zarówno przed, jak też po rozwiązaniu, lęk odczuwany przed kolejnymi badaniami kontrolnymi, takimi jak pierwsze USG;
• wszelkie faktycznie wykryte nieprawidłowości w przebiegu ciąży, stanowiące realny, namacalny czynnik stresogenny (zagrożenie poronieniem, przedwczesnym porodem lub urodzeniem martwego dziecka, stwierdzone wady rozwojowe u płodu, cukrzyca ciążowa i wiele innych problemów zdrowotnych);
• lęk przed porodem i wiążącym się z tym bólem, potencjalnymi komplikacjami, pobytem w szpitalu;
• tokofobia, czyli lęk przed wszystkim co nieznane, a co wiąże się z ciążą - zaburzenie doświadczane jest przez kobiety, które będą rodzić po raz pierwszy;
• niezadowolenie związane ze zmieniającą się fizycznością w czasie samej ciąży, a także możliwymi deformacjami w podczas porodu oraz w okresie laktacji (przybieranie na wadze, rozstępy, nadmiar skóry na brzuchu, luźność pochwy, zmiana wyglądu piersi etc.);
• obawy związane z czekającymi wyzwaniami i nowymi obowiązkami po porodzie, doświadczane zwłaszcza w sytuacji, gdy kobieta nie czuje oparcia w swoim partnerze;
• lęk związany z oczekiwaniami społecznymi - wiele kobiet odczuwa faktyczną bądź wyimaginowaną presję ze strony swojego najbliższego otoczenia (partner, rodzice, teściowe) na to, by być „dobrą matką”;
• niepewność jutra, w tym zwłaszcza obawy o charakterze finansowo-zawodowym: czy będzie za co utrzymać rodzinę, czy następstwem ciąży nie będzie utrata pracy etc.;
• stres przez partnera i kłótnie w związku - ciąża może być trudnym czasem nie tylko dla przyszłej mamy, ale też taty. Nakładanie się buzujących emocji dwojga ludzi znajdujących się w szczególnej sytuacji życiowej może stanowić prawdziwą mieszankę wybuchową;
• napięcie występujące u kobiet, które są w niechcianej i nieplanowanej ciąży.

Jak więc widać, bodźców, które potencjalnie mają charakter stresogenny jest multum. Ich odczuwanie zależy zarówno od okoliczności obiektywnych, jak też indywidualnej wrażliwości danej kobiety.

Reklama

Stres w ciąży w 1, 2 i 3 trymestrze

Stres w 1. trymestrze ciąży, a więc na jej początku, często wiąże się z bardzo intensywnymi zmianami hormonalnymi zachodzącymi w organizmie kobiety. Mogą one silnie destabilizować system emocjonalny i zmniejszać jego możliwości adaptacyjne. Należy pamiętać, że pod pojęciem stresu kryje się dynamiczna relacja między występującymi bodźcami, a indywidualną zdolnością radzenia sobie z nimi. 

Jeśli zdolność ta jest obniżona (a może być na skutek właśnie zmian hormonalnych), najdrobniejsze nawet bodźce powodują przykre napięcie, lęk, niepokój, drażliwość, agresję, chęć ucieczki etc. A przecież takich bodźców we wstępnym okresie ciąży jest bez liku, zwłaszcza w przypadku pierworódek, dla których każde doświadczenie jest nowe, nieznane, czasem odbierane w kategorii zagrożenia. Tym bardziej, że w pierwszych tygodniach największe jest ryzyko utraty ciąży w wyniku poronienia. 

Przytłaczające dla wielu kobiet jest też uczucie chronicznego zmęczenia. Czynnikiem silnie stresującym jest również niepewność odnośnie rozwoju dziecka - na tak wczesnym etapie nie można jeszcze wyrokować, czy będzie on przebiegać prawidłowo do samego końca. 

Stres w 2. trymestrze teoretycznie powinien być mniejszy. Sytuacja hormonalna stabilizuje się, a zagrożenie utratą ciąży maleje. W tym jednak właśnie czasie ujawnić mogą się różne wady rozwojowe u płodu (serca, układu nerwowego, kości etc.) - często są one obserwowane w czasie tzw. USG połówkowego, które wykonywane jest między 20. a 22. tygodniem. Czynnikiem wywołującym napięcia mogą być też postępujące zmiany w wyglądzie, w tym widocznie rysujący się brzuch i zwiększenie masy ciała, a także różne związane z tym dolegliwości.

Stres w 3. trymestrze ciąży często zwiększa się w związku ze zbliżającą się datą porodu. Wszelkie wcześniejsze rozmyślania na ten temat nabierają bardziej realnego wymiaru, nasilają się obawy dotyczące „tego dnia”, a także wszystkiego, co będzie się dziać później i co wiąże się z macierzyństwem.

W ostatnich tygodniach narasta zmęczenie, coraz trudniejsze jest codzienne funkcjonowanie, fizyczne zmiany dotykające ciało są coraz bardziej uciążliwe. Siłą rzeczy stresogennie działają też wszelkie możliwe w tym czasie komplikacje (odklejenie łożyska, łożysko przodujące, poród przedwczesny, występujące i bezsprzecznie potwierdzone wady rozwojowe u dziecka itd.)

Reklama

Jednorazowy i przewlekły stres w ciąży

Stres w ciąży jest zjawiskiem bardzo niekorzystnym nie tylko dla matki, ale przede wszystkim dla dziecka. Pod jego wpływem dochodzić może do licznych zaburzeń, schorzeń i wad, z których część ujawnia się już w brzuchu mamy, część zaś w późniejszym życiu malucha.

Skutki stresu zwykle rozpatruje się w perspektywie krótko- i długofalowej. W zwykłych realiach incydentalne napięcie nerwowe nie stanowi większego zagrożenia, a często pełni rolę mobilizującą do działania.

W ciąży sytuacja wygląda nieco inaczej. Jednorazowy silny stres w ciąży powodować niebezpieczne skoki ciśnienia tętniczego. Skutkiem może też być wzrost tętna u płodu. W większości sytuacji następstwa te są chwilowe i w pełni odwracalne. Jednak w skrajnych przypadkach niemożność adaptacji do bardzo silnego stresora może wywołać tak dramatyczne skutki, jak poronienie czy poród przedwczesny.

Jednak szczególnym zagrożeniem jest przewlekły stres w ciąży. Taki stan jest niekorzystny dla organizmu zawsze, a w tym okresie życia jego następstwa mogą być wyjątkowo doniosłe. Niekorzystne oddziaływanie uwalniającego się w tym czasie i przenikającego przez łożysko kortyzolu, przedłużające się niedokrwienie i niedotlenienie tkanek i inne tego czynniki powodować mogą takie bezpośrednie skutki, jak:

• poronienie, poród przedwczesny,
• niska masa urodzeniowa dziecka,
• zwiększone ryzyko wad oraz chorób sercowo-naczyniowych u dziecka,
• zwiększone ryzyko nieprawidłowości w budowie i działaniu układu nerwowego u płodu,
• zaburzenia oddechowe występujące w życiu płodowym i po narodzinach.

Do tego należy dodać inne, bardziej odległe w czasie skutki, ujawniające się w późniejszym życiu dziecka (szczegóły w dalszej części artykułu).

Reklama

Jakie są objawy stresu w ciąży?

Objawy stresu w ciąży są zróżnicowane. Występują one na kilku płaszczyznach. Niemożność radzenia sobie z natłokiem bodźców może prowadzić do takich problemów, jak:

• zaburzenia emocjonalne:
  • stany lękowe uogólnione oraz związane z konkretnymi czynnikami (zdrowie dziecka, wygląd ciała, nadmiar obowiązków, presja społeczna etc.);
  • depresja w ciąży, wraz z typowymi jej symptomami, takimi jak obniżenie nastroju, niska samoocena, pesymistyczne spojrzenie w przyszłość, apatia;
  • labilność psychiczna - zaburzenia hormonalne, obniżone zdolności adaptacyjne oraz natłok nowych, przytłaczających bodźców powodują silne wahania nastroju, problemy z kontrolą emocji, skłonność popadania w irytację;
  • pogorszenie koncentracji, obniżenie zdolności realnej oceny sytuacji oraz inne problemy natury poznawczej.
• zaburzenia zachowania:
  • pojawienie się nieprawidłowych wzorców odżywiania - na przykład zajadanie stresu słodyczami czy przekąskami;
  • skłonność do agresji, histerii, płaczu bez wyraźnego powodu, a z drugiej strony apatyczność ospałość;
  • nadmierne unikanie sytuacji stresujących, co może prowadzić między innymi do społecznego izolowania się, czy zaniedbywania podstawowych obowiązków;
  • niebezpieczne i irracjonalne zachowania mające na celu rozładowanie napięcia, takie jak sięganie po alkohol i papierosy czy wykonywanie niedozwolonych aktywności fizycznych.
• zaburzenia fizyczne:
  • podwyższone ciśnienie tętnicze, spłycony oddech, kłucie w klatce piersiowej, drżenie mięśni, uczucie chronicznego zmęczenia ;
  • ból brzucha i podbrzusza, bóle głowy i mięśni, oraz inne dolegliwości psychosomatyczne, a więc odczuwane realnie, choć nie powodowane żadnym konkretnym schorzeniem;
  • bezsenność - problemy z zasypianiem, częste wybudzanie się w nocy, przedwczesne pobudki;
  • podwyższony poziom cukru pod wpływem działania takich hormonów stresu, jak kortyzol, adrenalina i noradrenalina;
  • skurcze, krwawienia i inne nieprawidłowości mogące w określonych sytuacjach świadczyć o komplikacjach ciąży;
  • zaburzenia w obrębie układu trawiennego, w tym na przykład nasilenie refluksu i towarzyszącej mu zgagi oraz częstsze niestrawności, nudności, wymioty, biegunki, zaparcia;
  • pobudzenie apetytu finalnie prowadzące do nadmiernego wzrostu masy ciała lub przeciwnie - niechęć do jedzenia.

Reklama

Do czego może doprowadzić stres w ciąży?

Oprócz wyżej wspomnianych bezpośrednich skutków, takich jak poronienia, należy wspomnieć o licznych dalszych powikłaniach ciągłego stresu w ciąży. Uważa się, że dzieci matek doświadczających silnych napięć częściej przejawiają zaburzenia zachowania oraz emocjonalne. Zwiększone jest między innymi ryzyko nadpobudliwości (w tym ADHD) oraz depresji. Zdarza się też, że dzieci takie w pierwszych latach życia są bardziej płaczliwe, zalęknione i rozdrażnione, niż rówieśnicy.

Choć nie jest to do końca potwierdzone, istnieją doniesienia, że permanentny stres w ciąży może zwiększać zagrożenie takimi zaburzeniami, jak zespół Downa i autyzm. Jedno z badań, o którym pisze A. Lewandowska wykazało, iż matki wielu dzieci autystycznych doświadczały szczególnie silnych napięć nerwowych pomiędzy 21. a 32. tygodniem ciąży, a więc wtedy, kiedy w mózgu powstają nieprawidłowości typowe dla tego zaburzenia.

Coraz więcej mówi się też o zaburzeniach odżywiania i zwiększonym ryzyku nadwagi i otyłości u dziecka, do których może prowadzić częste i silne zdenerwowanie w ciąży. Problemy te mają związek między innymi z procesem kształtowania osi HPA (podwzgórze-przysadka-nadnercza) w czasie życia płodowego, czego następstwem jest nieprawidłowe „programowanie” wzorców zachowań żywieniowych.

Reklama

Co na stres w ciąży? Jak sobie z nim radzić?

Co na stres w ciąży? Jak sobie radzić z uczuciem nieprzyjemnego napięcia, przygnębienia, lęku i frustracji? W zależności od sytuacji pomocne mogą być:

• Leki przeciwdepresyjne, m.in. z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny - wiele z nich może być stosowanych przez ciężarne, zwłaszcza w I trymestrze, należy jednak pamiętać, że są to silne leki psychiatryczne, które są sprzedawane wyłącznie na receptę przepisaną przez lekarza, i które nie są wolne od niepożądanych skutków ubocznych. Literatura naukowa wspomina o takich potencjalnych konsekwencjach, jak choćby przetrwałe nadciśnienie płucne noworodków, wady wrodzone, powikłania okołoporodowe czy, zaburzenia rozwojowe. Ryzyko jest wprawdzie minimalne, ale nie można go całkowicie lekceważyć.
• Leki ziołowe, zioła - działanie antystresowe ma wiele substancji pochodzenia naturalnego, dlatego ich stosowanie należy do najczęstszych domowych sposobów na stres w ciąży. Jednak nie wszystkie one mogą być bezpiecznie wykorzystywane w ciąży, w przypadku zaś innych zaleca się używanie jedynie w niewielkich dawkach. Choć więc na skołatane nerwy często poleca się picie lub suplementację w tabletkach kozłka lekarskiego (waleriany), preparaty te zwykle nie są przeznaczone dla kobiet ciężarnych, karmiących, a także małych dzieci. Nie powinno też być używane w ciąży ziele dziurawca, będące popularnym składnikiem środków na poprawę nastroju, a także między innymi szałwia, tymianek czy piołun. Co zatem można przyjmować? Do najbezpieczniejszych ziół w ciąży należą melisa i mięta, zachowując zdrowy umiar można też pić rumianek.
• Psychoterapia - praca nad własnymi emocjami w gabinecie terapeutycznym jest jedną z najbardziej efektywnych, a przy tym w pełni bezpiecznych metod radzenia sobie ze stresem i jego następstwami.
• Umiarkowana aktywność fizyczna - o ile nie ma przeciwwskazań, ciężarnym zaleca się codzienne spacery na świeżym powietrzu. Korzystnie oddziaływanie może też mieć basen, czy spokojny taniec. Nie należy jednak nadmiernie forsować tempa, nie powinno się podejmować bardziej intensywnego wysiłku.
• Joga - zróżnicowane ćwiczenia na macie przynoszą dużą dawkę ukojenia dla organizmu przeciążonego nadmiarem emocji. Joga to także nauka wydłużonego oddechu, który zwiększa natlenienie organizmu, i który będzie później przydatny także w czasie porodu. Ćwiczenia pozwalają również odciążyć kręgosłup. Należy jednak pamiętać, że konkretne ćwiczenia powinny być dostosowane do wieku i przebiegu ciąży, a także stanu zdrowia i kondycji ciężarnej. Uważa się, że najlepszym okresem do praktykowania jogi jest II trymestr.
• Medytacja, ćwiczenia mindfundless (uważność - skupienie się wyłącznie na wewnętrznych i zewnętrznych bodźcach oddziałujących na człowieka „tu i teraz”), ćwiczenia oddechowe, techniki relaksacyjne. Wielu ciężarnym pomaga odpowiednio dobrana muzyka, przy czy w tej akurat materii wiele zależy od indywidualnych preferencji. Część przyszłych mam najskuteczniej wycisza się przy typowych dźwiękach relaksacyjnych (bardzo spokojne i minimalistyczne utwory, mantry, dzwoneczki, tybetańskie misy, biały szum etc.), inne wolą nagrane dźwięki natury (szum morza, szelest drzew, śpiew ptaków). A czasem najlepiej sprawdzają się po prostu ulubione piosenki.
• Spotkania towarzyskie, kino, teatr, ciekawy serial, realizacja z pasji, seks - w wielu przypadkach najlepszym sposobem na stres w ciąży może być robienie tego, co sprawia przyjemność i pozwala odciągnąć uwagę od negatywnych bodźców i przykrych myśli.
• Unikanie stresorów - choć ucieczka nie zawsze jest najlepszą strategią, a występujące problemy lepiej jest przepracować, w tak szczególnym momencie, jakim jest ciąża należy jednak poważnie rozważyć odcięcie się od niektórych źródeł stresu. W zależności od kontekstu, może to oznaczać na przykład ograniczenie kontaktów z toksycznymi członkami rodziny czy prośbę o to, by ktoś z bliskich zajął się uciążliwymi obowiązkami, takimi jak choćby załatwianie spraw w urzędach.

Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej na temat tego, jak radzić sobie z napięciem emocjonalnym, przeczytaj dostępny na naszej stronie internetowej e-book „Stres w ciąży - czy szkodzi dziecku i jak silnie wpływa na ciążę”. Możesz pobrać go bezpłatnie.

Reklama

Stres a zajście w ciążę

Stres należy także do czynników utrudniających zajście w ciążę, będąc jedną z potencjalnych przyczyn niepłodności żeńskiej i męskiej. Dzieje się tak z różnych powodów.

W stanach napięcia przysadka mózgowa produkuje większe ilości prolaktyny. Występując w nadmiarze, hormon ten może zaburzać cykl miesięczny, a także wpływać na obniżenie syntezy żeńskich i męskich hormonów płciowych (estrogenu i testosteronu). Występują w związku z tym nieprawidłowości w owulacji, spadek libido i wiele innych problemów.

Pod wpływem stresu, podnosi się w organizmie ilość wolnych rodników, czyli szkodliwych reaktywnych form tlenu (stres oksydacyjny). Mają one szereg negatywnych oddziaływań, a jednym z nich jest niszczenie komórek i uszkadzanie materiału genetycznego.

Poza tym stres generalnie nie sprzyja aktywności seksualnej. Napady lęku, złości czy depresji często przyczyniają się do obniżenia częstotliwości zbliżeń, a czasem wręcz do ich zaniechania.

Oczywiście nie można mówić o pełnej zależności. Zajście w ciążę jest możliwe nawet w stanie silnego stresu.