Czy szantaż emocjonalny jest karalny i czy jest na niego paragraf? Ogólnie pojęty szantaż oznacza zmuszanie osoby do zamierzonego działania. Każdy szantażysta wykorzystuje różnego rodzaju techniki, aby osiągnąć swój cel. Polski Kodeks karny przewiduje karę pozbawienia wolności za czyny, spełniające znamiona szantażu. Szantaż emocjonalny nie podlega uregulowaniom prawnym i nie jest obarczony karą. Jest to jednak jedna z najbardziej niebezpiecznych form szantażu, opierająca się na wykorzystywaniu uczuć.
Co to jest szantaż emocjonalny?
Najprostsza definicja określa szantaż emocjonalny jako działanie, które ma na celu wpędzanie przez szantażystę konkretnej osoby w poczucie winy, aby osiągać swoje zamierzone cele. Z reguły pojawia się między osobami, których łączą bliskie relacje.
Szantażysta tak manipuluje emocjami swojej ofiary, aż ta ulegnie w poczuciu winy i zrobi dokładnie to, czego domaga się sprawca szantażu. Takie sytuacje emocjonalnego nacisku pojawiają się nie tylko między dorosłymi, ale także pomiędzy dorosłymi a dziećmi. Każdy zna przypadki takiego zachowania u dziecka, które delikatnie wymusza na rodzicu określone działanie. Często taka postawa określana jest jako „postawienie na swoim”, ale ma ona znacznie poważniejszy i niebezpieczny aspekt – szantażysta może uznać, iż taki sposób jest idealną formą osiągania zamierzonych korzyści.
Reklama
Jak reagować na szantaż emocjonalny?
Każdemu zależy na bliskich osobach, każdemu zależy na ich uczuciach, a wizja zrobienia przykrości tak bliskiej osobie i świadomość jej cierpienia jest dla wielu nie do zniesienia. Jest to jeden z głównych powodów ulegania szantażowi emocjonalnemu. Jak reagować na szantaż emocjonalny?
W odpowiedzi na to pytanie pomoże znajomość typów szantażysty:
- szantażysta-prokurator, który dokładnie wie, czego chce i jakie wynikną konsekwencje z niepodporządkowania się jego oczekiwaniom. Ten osobnik jasno formułuje swoje wymagania i zapowiada spełnienie gróźb. U osoby szantażowanej często pojawia się strach i napięcie, a bliska relacja naraża ofiarę szantażu na manipulacje jej emocjami,
- szantażysta-biczownik, który wmawia swojej ofierze, iż tylko od niej zależy szczęście biczownika. Często podkreśla, iż zrobi sobie krzywdę, jeśli nie będą spełniane jego oczekiwania. Taka osoba potrafi wywołać poczucie winy u bliskiej osoby, jeśli cokolwiek złego przydarzy się szantażyście. Ten typ odznacza się dużymi umiejętnościami aktorskimi. Według ich opinii życie powinno toczyć się tylko wokół ich spraw,
- szantażysta-cierpiętnik, który obwinia bliską osobę za swoje niepowodzenia czy cierpienia. Te osoby są skupione tylko i wyłącznie na sobie. Wymagają od bliskich odgadywania swoich potrzeb i spełniania wszelkich oczekiwań. Jako dobrzy aktorzy skutecznie odwołują się do uczuć osób bliskich, a w sobie widzą tylko ofiarę, przepełnioną bólem i cierpieniem,
- szantażysta-kusiciel, który obiecując bliskiej osobie określone przywileje, jak miłość, pieniądze czy spadek - żąda zawsze zachowania, zgodnego z jego oczekiwaniami. Kusiciel nigdy nie przyjmuje odmowy, nie toleruje własnego zdania u innych i nigdy nie daje nic za darmo.
Ofiarą któregokolwiek typu szantażysty może stać się każdy, ale pewne kategorie osób są szczególnie narażone na takie manipulacje.
Szantażyści emocjonalni najskuteczniej wywierają presję na osoby:
- posiadające trudności w samodzielnym podejmowaniu decyzji,
- potrzebujące akceptacji ze strony innych,
- charakteryzujące się brakiem asertywności,
- posiadające niską samoocenę,
- z problemami przy wytyczaniu granic w kontaktach z innymi ludźmi.
Reklama
Szantaż emocjonalny w małżeństwie
Szantaż emocjonalny w związku polega na wpływaniu na decyzje partnera, przy jednoczesnym wywoływaniu w nim poczucia winy za niespełnienie oczekiwań. Małżeństwo tworzą dwie osoby, które posiadają swoją historię i łączy je uczucie. To właśnie miłość jest idealnym podłożem do każdego szantażu. Często okazywanie uczucia i słabości do partnera tworzy dobry grunt, aby osiągać swoje cele, powołując się na to uczucie. Szantażysta stosuje manipulację emocjonalną w związku. W jego ocenie osoba, która go kocha powinna robić wszystko tak, jak tego sobie życzy.
Szantaż emocjonalny w małżeństwie jest często bardzo subtelny. Z pozoru przybiera formę prośby. Jednak pod tym „pobożnym życzeniem” kryje się pewność szantażysty, iż jego prośba nie może być niespełniona.
Nauka wyróżnia kilka sygnałów, które świadczą już o szantażu emocjonalnym w związku:
- manipulowanie decyzjami partnera,
- obrażanie się i nieodzywanie, dopóki partner nie zmieni zdania,
- okazywanie cierpienia, często w sposób dramatyczny,
- oskarżanie partnera o niespełnianie oczekiwań w celu wzmocnienia w nim poczucia winy,
- kierowanie gróźb na siebie lub partnera w sytuacji braku poparcia.
Najczęściej szantażystami w związku są to partnerzy o skłonnościach egocentrycznych. Uważają, iż tylko ich emocje i potrzeby mają znaczenie, a każda inna osoba musi spełniać prośby. Małżonkowie dobrze znają swoje czułe punkty i wady, a to pozwala poczuć się pewnie w związku i wykorzystać taką wiedzę do szantażu emocjonalnego. Manipulacja emocjonalna w związku ma za zadanie wywołać u drugiej strony poczucie, iż źle postępuje.
Strona, która stosuje szantaż opiera swoje działanie na:
- uczuciu („Proszę spełnij moje oczekiwania, jeśli mnie tak kochasz”),
- karze („Jeśli nie zrobisz tak, jak chce, nie wychodzę z Tobą”),
- zależności („Bez ciebie nic nie znaczę, dlatego zrób szybko to, czego pragnę”),
- celach („Musisz mi pomóc w mojej sprawie, która jest teraz najważniejsza”).
Reklama
Szantaż emocjonalny rodziców wobec dorosłych dzieci
Rodzicom niekiedy trudno jest pogodzić się z faktem, iż dzieci dorastają. Szantaż emocjonalny rodziców najczęściej dotyczy 3 sfer z życia ich dzieci – wyprowadzka z domu, wybór partnera, wybór drogi zawodowej. Często taki szantaż polega na silnym oddziaływaniu na uczucia dorosłego dziecka, które wpada w poczucie winy wobec opiekunów i spełnia ich wolę, rezygnując ze swoich planów. Główną przyczyną rezygnacji jest chęć oszczędzenia rodzicom bólu i rozczarowania.
Stosowanie szantażu i manipulowanie emocjami dzieci najczęściej jest podyktowane lękiem przed samotnością i obawą o utratę kontaktu. Rodzice twierdzą, iż „wiedzą lepiej”, stąd częste narzucanie wyboru drogi życiowej córki czy syna. Rodzic-szantażysta emocjonalny w tym przypadku wie, iż jego manipulacja spotka się z odzewem. A zatem stroną szantażowaną może być tylko ta, która nie pozostaje obojętna i liczy się ze zdaniem „sprawcy”. Doprowadza to do powolnego niszczenia właściwych relacji – dzieci zostają w domu z poczucia winy i jednocześnie odczuwają złość, frustrację i niezadowolenie.
Nie tylko rodzice szantażują dzieci. W wielu rodzinach dzieje się na odwrót – to dzieci manipulują rodzicami. Szantaż emocjonalny dziecka stosują najczęściej małe dzieci lub nastolatki. Dziecko żąda określonego zachowania od rodziców, a gdy tego nie dostaje zwiększa presję, płacze, jest nieszczęśliwe, pogubione i wielokrotnie teatralnie pokazuje krzywdę i cierpienie.
Reklama
Szantaż emocjonalny – jak się bronić?
Jak sobie radzić z szantażem emocjonalnym? Podstawową zasadą walki z szantażem emocjonalnym jest wyraźnie przeciwstawianie się takim działaniom. To trudne zadanie, gdyż odmowa dotyczy osoby bliskiej, a często najbliższej. Warto jednak podjąć starania, gdyż uległość przynosi w perspektywie wręcz odwrotne skutki – niszczy relacje i doprowadza do licznych frustracji.
Oto kilka zasad walki z emocjonalną manipulacją:
- stawianie wyraźnych granic w relacji, które ułatwiają ustalenie reguł wzajemnego funkcjonowania,
- wyrażanie emocji przez osobę szantażowaną,
- wyrabianie umiejętności odmawiania naciskom,
- niepodejmowanie decyzji w pośpiechu, a zastanowienie się nad powodem presji ze strony szantażysty,
- rozmowy na tematy, które są przyczyną manipulacji,
- próby wspólnego szukania rozwiązań, które usatysfakcjonują obie strony,
- podkreślanie swojego przekonania o stosowaniu szantażu emocjonalnego przez drugą stronę,
- zrozumienie własnych lęków i przekonań, aby utrudniać szantażyście ich używanie w trakcie manipulacji emocjonalnej,
- wyrabianie postawy asertywnej, pozwalającej skutecznie bronić swoich praw i uczuć,
- rozpoznawanie sygnałów ostrzegawczych, wysyłanych przez szantażystę,
- korzystanie z pomocy psychoterapeutycznej, jeśli proces szantażowania jest mocno obciążający relacje między stronami lub staje się niebezpieczny.
Warunkiem koniecznym skutecznej walki z szantażem jest rozpoznanie rodzaju manipulacji. Jeśli bliska osoba wpędza swojego partnera czy dziecko w ciągłe poczucie winy to z pewnością ta druga strona jest ofiarą szantażu. Jeżeli szantaż emocjonalny połączony jest z groźbami lub stwarza zagrożenie warto rozważyć skorzystanie z pomocy prawnej.
Kodeks karny pojęcia szantażu emocjonalnego nie przewiduje. Szantażowanie należy jednak do kategorii czynów zabronionych. Art. 191§1 Kodeksu karnego wyraźnie stanowi, iż kto stosuje przemoc wobec osoby lub groźbę bezprawną w celu zmuszenia innej osoby do określonego działania, zaniechania lub znoszenia podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Szantaż emocjonalny musi mieć charakter przemocy, której towarzyszy strach, stres i poczucie winy. Ocena takich przypadków należy jednak do sądu.
Czytaj też:
