Co to jest szczeć pospolita i jak wygląda?
Szczeć pospolita to roślina z rodziny przewiertniowatych, należącej do rzędu szczecinowatych. Jej nazwa rodzajowa to „dipsacus” ma pochodzenie greckie i oznacza „spragniony”. Nazywana jest też szczotką, ogrodną szczotką, drapaczem czy gręplą. XVIII-wieczni autorzy porównują ją wręcz do „ostu wielkiego ze szczotkami”.
Jak wygląda szczeć pospolita? Charakteryzuje się kolczastą, sztywną łodygą, która osiąga zwykle do 2 metrów wysokości. W niezwykle sprzyjających warunkach może urosnąć dodatkowo 0,5 m. Roślina ma ułożone w rozetę liście o jajowatym kształcie i ząbkowanych brzegach. Kwiaty mają formę główki, która jest otoczona kolczastymi liśćmi. Najważniejszym surowcem pozyskiwanym z tego gatunku jest jego palowy, mocno rozgałęziony korzeń, działający wzmacniająco i oczyszczająco.
Już w XVI wieku szczeć wykorzystywano do leczenia dolegliwości bólowych w przebiegu reumatyzmu czy też dny moczanowej, o czym dowiadujemy się, sięgając do zielników z tamtych czasów.
Nasiona szczeci to wartościowy pokarm dla ptaków. Z drugiej strony, to roślina niezwykle inwazyjna, która może zagrażać innym gatunkom flory. Jej przekwitłe łodygi są na tyle trwałe, że nierzadko ograniczają też dostęp do słońca niższym roślinom.
Ojczystymi terenami, z których pochodzi są: Europa, Afryka Północna i Azja Północna. Jako niezbyt często występujący gatunek, znajdziemy ją również w naszym kraju, poza miejscami położonymi wyżej i północno-wschodnią częścią. Porasta łąki, pastwiska, brzegi lasów i nieużytki.
W przeszłości przekwitłe kwiatostany wykorzystywano do wytwarzania przędzy z włókien wełny.
Gatunki szczeci
Szczeć pospolita, inaczej leśna to tylko jeden z gatunków z rodziny przewiertniowatych. Do tej rodziny należy również występująca w Polsce szczeć:
- barwierska, inaczej szczeć sukiennicza - potocznie określana jako szczeć draperska. W przeszłości wykorzystywano ją do wypychania tkanin, a także do czesania wełny. Dziś pełni raczej funkcje ozdobne;
- owłosiona - można ją spotkać na brzegach rzek, a także na wilgotnych skrajach lasów i dróg. W Polsce występuje rzadko i właśnie z tego powodu znajduje się na polskiej czerwonej liście w kategorii NT, czyli bliski wyginięcia;
- wykrawana - to roślina dwuletnia. Ma białe kwiaty i pierzasto-sieczne, ząbkowane liście. Osiąga nawet do 2 metrów wysokości.
Szczeć pospolita, owłosiona i wykrywana to gatunki rodzime. Natomiast sukiennicza jest uprawiana
Uprawa szczeci pospolitej
Współcześnie uprawa szczeci pospolitej nie jest już tak powszechna, jak w przeszłości, gdy wykorzystywano ją w przemyśle włókienniczym.
Aby uprawiać szczeć wystarczy pamiętać o kilku kwestiach:
- w pełni lub częściowo nasłonecznionym stanowisku,
- glebie wilgotnej i gliniastej,
- odchwaszczaniu.
Roślina rozmnaża się przez samosiew albo przez wysiew nasion na jesień lub wiosnę. Zwłaszcza na początku siewki mogą być tłamszone przez chwasty. Jednak z czasem to ona potrafi zdominować inne rośliny. Z tego też powodu sadzenie szczeci powinno odbywać się z dala od innych roślin. Aby populacja się nie rozrastała nadmiernie, warto od czasu do czasu ścinać pędy.
Okres kwitnienia przypada na lipiec i sierpień. Wówczas najlepiej zbierać jej liście. Natomiast termin zbioru korzenia szczeci przypada na wiosnę lub jesień.
Reklama
Właściwości lecznicze szczeci pospolitej
Podstawowym surowcem zielarskim szczeci jest jej korzeń. Czasem wykorzystuje się również liście tej rośliny. Właściwości lecznicze szczeci pospolitej wynikają z jej składu. Jest on jednak jak dotąd stosunkowo słabo znany.
Jak twierdzą Justyna Kukuła i Ewa Witkowska-Banaszczak z Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu w roślinach z tej rodziny rozpoznano m.in.:
- flawonoidy - mogą chronić przed wpływem bakterii, grzybów i wirusów. Odgrywają rolę w zwalczaniu miażdżycy;
- kwasy fenolowe - to związki, które odpowiadają za kwaśny smak. Wykazują działanie przeciwzapalne i kardioprotekcyjne;
- irydoidy - działają przeciwzapalnie, uspokajająco i pobudzają apetyt. Ponadto najwięcej irydoidów - jak pisze Jan Oszmiański z Uniwersytetu Wrocławskiego w swojej publikacji „Roots and Leaf Extracts of Dipsacus fullonum L. and Their Biological Activities” - znajduje się w liściach i korzeniach zebranych w pierwszym roku uprawy. Z czasem ta zawartość spada;
- saponozydy - mają właściwości przeciwzapalne i moczopędne. Działają wykrztuśnie;
- karotenoidy - działają antyoksydacyjnie. Odpowiadają za nadanie barw roślinom;
- witaminy A, E, C - wzmacniają naturalną odporność organizmu;
- selen - zabezpiecza komórki nerwowe przed wpływem stresu oksydacyjnego. Selen pozytywnie wpływa na plemniki, a także na kondycję włosów i paznokci.
Z uwagi na obecność tych związków, domniemane właściwości szczeci to m.in. działanie:
- przeciwbólowe,
- przeciwreumatyczne,
- przeciwpasożytnicze.
Korzeń szczeci wspomaga także właściwą pracę układu odpornościowego oraz układu krążenia.
Autor opisał też wpływ ekstraktu z korzenia na bakterie E.Coli. Okazuje się, że w jego badaniach były jedynymi szczepami, dla których po zastosowaniu ekstraktu z korzenia, zaobserwowano strefę zahamowania wzrostu bakterii.
Ponadto inne właściwości korzenia szczeci, na które zwraca uwagę Jan Oszmiański wraz z innymi autorami, to te cytoprotekcyjne.
Reklama
Na co działa szczeć pospolita? Zastosowanie
Rzekomo po szczeć sięgać miała już święta Hildegarda z Bingen, jednak szersze zastosowanie roślina znalazła dopiero w XVI wieku. W medycynie ludowej wykorzystuje się ją do łagodzenia bólu wynikającego z dny moczanowej albo reumatyzmu i dolegliwości związanych ze stawami.
Na co jeszcze działa szczeć? Roślina zabezpiecza wątrobę, a dodatkowo wykazuje działanie zmniejszające stany zapalne, np. w przebiegu grzybicy. Znajduje też zastosowanie jako wsparcie układu odpornościowego. Działa przeciwpasożytniczo.
Czy szczeć pospolita to zioło na boreliozę? Roślina ta jest wykorzystywana w badaniach nad zwalczaniem i leczeniem tej choroby. Według J. Oszmiańskiego, roślina nie jest w stanie poradzić sobie z boreliozą, jednak może wesprzeć organizm i jego naturalne siły obronne w walce z bakterią Borrelia burgdorferi, która wywołuje tę chorobę.
Reklama
Dawkowanie szczeci pospolitej. Jak ją stosować?
Szczeć pospolita dostępna jest w różnych formach. Liście i korzenie można wykorzystywać do zaparzania i tworzenia wywarów. To również dobra podstawa do przygotowywania nalewek.
Ponadto substancje z wyciągu z korzenia szczeci zamykane są w:
- kapsułki,
- tabletki,
- krople.
W aptece można zakupić je w formie suplementów diety.
Jak stosować taką roślinę? Dawkowanie szczeci powinno być dokładnie opisane na opakowaniu preparatu. Zwykle suplementy doustne są przeznaczone dla dorosłych. Producenci polecają przyjmować po 1 tabletce 2 razy dziennie i popijać taką porcję dużą ilością wody. Natomiast ekstrakt w formie kropli przyjmuje się 3 razy dziennie do 20 kropelek bezpośrednio lub z niewielką ilością wody.
Nalewka ze szczeci - przepisy i dawkowanie
Na własne potrzeby można przygotować również nalewkę ze szczeci. Przyrządza się ją z korzenia tej rośliny. Jak ją zrobić? Czy proces ten jest skomplikowany? Okazuje się, że nie.
Klasyczny przepis na nalewkę ze szczeci zakłada wykorzystanie takich składników jak: 10 dag suchego korzenia na każde 60 dag wódki o zawartości 40% alkoholu.
Wystarczy suszony korzeń umieścić w słoiku albo w butelce wykonanej z ciemnego szkła i zalać alkoholem. Następnie całość należy odstawić na 2 tygodnie np. do spiżarni lub w inne ciemne miejsce.
Od czasu do czasu w trakcie tych 2 tygodni wstrząśnij zawartość słoika. Po tym czasie korzeń powinien już się zmacerować. Wówczas przecedź nalewkę ze szczeci przez gazę.
Domową nalewkę można przyjmować 3 razy dziennie na pół godziny przed posiłkiem albo 30 minut po nim. Optymalna dawka to 10 ml na pół szklanki wody. Taka nalewka zmniejsza stany zapalne, może być też stosowana zewnętrznie w formie okładów, w celu łagodzenia np. bólu stawów czy też mięśni.
Reklama
Objawy uboczne stosowania szczeci i przeciwwskazania
Nadwrażliwość na jakikolwiek składnik szczeci powinna wykluczać ją z diety. Ponadto roślina może wchodzić w interakcje z lekami, dlatego przyjmując lekarstwa skonsultuj chęć jej suplementacji z lekarzem prowadzącym Twoje leczenie.
Ze stosowania szczeci pospolitej należy zrezygnować w okresie ciąży i karmienia piersią. Nie sięgaj po preparaty z tą rośliną, jeżeli przeciwwskazania na opakowaniu z takim środkiem dotyczą również Ciebie. Wywarów ze szczeci nie należy podawać również dzieciom. Nie został jeszcze zbadany wpływ tego zioła na wskazane tu osoby.
Pamiętaj, że przyjmowanie większych niż zalecanych dawek tej rośliny wywołuje działania niepożądane. Skutki uboczne stosowania korzenia szczeci to m.in.:
- gorsze samopoczucie;
- bóle głowy;
- bóle mięśniowo-stawowe;
- nadmierne zmęczenie.
Obserwuj swój organizm po przyjęciu każdej dawki szczeci i w razie pogorszenia stanu zdrowia, natychmiast przerwij kurację i skontaktuj się z lekarzem.
Reklama
Ile kosztuje szczeć pospolita i gdzie ją kupić?
Roślinę bez przeszkód zakupisz w różnych formach: począwszy od ziaren, poprzez suszone korzenie, a na produktach, które powstały na jej bazie, np. nalewce w kroplach, skończywszy. W sklepach zielarskich i aptekach zaopatrzysz się w suplementy diety ze szczecią.
Przyjrzyjmy się lepiej temu, ile kosztują wyroby na bazie szczeci. Cena nalewki ze szczeci w kroplach to około 60-72 zł za 100 ml. Zwykle jednak buteleczki na ten preparat mają pojemność 50 ml lub 250 ml. Z kolei za 10 dag suszu z korzenia tej rośliny zapłacisz kilkanaście złotych. Aby zdobyć nasionka szczeci trzeba wydać około 3 zł za małą paczkę.
Szczeć pospolita to wciąż nieodkryta roślina, która jednak jest nadzieją dla świata medycyny. Niektórzy upatrują w niej sposób na leczenie wielu dolegliwości. Jednak jej wpływ na organizm człowieka nadal w sporym stopniu jest osnuty tajemnicą.
