Co to jest szczepionka HPV?
Szczepienie HPV jest najskuteczniejszą metodą zabezpieczającą przed chorobami wywoływanymi przez wirus brodawczaka ludzkiego (Human papillomavirus). Należący do rodziny papillomawirusów patogen powoduje zmiany w obrębie błon śluzowych oraz skóry narządów płciowych i odbytu, a także kończyn, głowy i szyi.
Przenosi się przede wszystkim podczas kontaktów seksualnych, a także drogą wertykalną z matki na dziecko w czasie życia płodowego oraz w wyniku zakażeń okołoporodowych. Problem ten jest powszechny.
Szacuje się, że w ciągu całego życia, w populacji osób, które miały przynajmniej jednego partnera, wirusem HPV zaraża się 85 procent kobiet i 91 procent mężczyzn (dane: E. Kuchar).
Co istotne, zakażenie przebiega na początku bezobjawowo, nie sposób zatem stwierdzić, że do niego doszło bez wykonania badań molekularnych.
Wirus często bytuje nawet przez wiele lat w warstwie przypodstawnej nabłonka, nie zdradzając w żaden sposób swojej obecności. W dłuższej perspektywie może jednak powodować bardzo poważne choroby, w tym przede wszystkim onkologiczne (szczegóły poniżej).
Szczepionka na HPV zabezpiecza organizm przed najgroźniejszymi typami tego wirusa (łącznie jest ich około ponad sto, ale tylko kilka generuje poważne ryzyko).
Obecnie do szczepienia na wirusa HPV stosuje się następujące preparaty:
- szczepionka 2-walentna - zapewnia ochronę przeciwko dwóm odmianom HPV uchodzącym za najbardziej onkogenne, oznaczonym symbolami 16 i 18;
- szczepionka 4-walentna - chroni przed HPV typu 16 i 18, a także dodatkowo 6 i 11;
- szczepionka 9-walentna - zabezpiecza przed HPV16 i HPV18, a ponadto również przed typami 6, 11, 31, 33, 45, 52, 58.
Ile dawek należy przyjąć? Wszystko zależy od wieku. Pacjenci w przedziale od 9 do 14 lat są szczepieni dwukrotnie w odstępie 5-13 miesięcy.
W przypadku osób starszych podaje się 3 dawki w schemacie 0,1,6 lub 0,2,6 miesięcy w zależności od konkretnego preparatu.
Szczepionki nie zawierają całych żywych wirusów, lecz jedynie białka z ich otoczki. Nie ma ich składzie także DNA patogenu, czyli jego materiału genetycznego.
Dlatego podanie preparatu nie prowadzi do zakażenia HPV i rozwoju jakiejkolwiek choroby. Wytwarzane są natomiast przeciwciała, które zapewniają długotrwałą ochronę przez zachorowaniem. Mając w przyszłości kontakt z wirusami brodawczaka ludzkiego, „opłaszcząją” one patogeny i nie pozwalają im wniknąć do komórek nabłonka.
Ze względu na skalę potencjalnych zagrożeń, w czerwcu 2023 roku został w Polsce uruchomiony program powszechnych i darmowych szczepień nastolatków przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego, będący elementem szerzej zakrojonej Narodowej Strategii Onkologicznej (NSO).
Zaznaczyć przy tym trzeba, że program ten obejmuje wyłącznie dzieci w wieku 12-13 lat i zapewnia do wyboru dwa rodzaje szczepionek HPV: 2-walentną lub 9-walentną.
Dodatkowo jednak od 2 września 2023 pierwsza z nich jest dostępna za darmo dla dzieci i młodzieży w wieku 9-18 lat.
Reklama
Czy szczepić się na HPV?
HPV - szczepić czy nie? To pytanie pada nader często, wymaga zatem rzetelnej odpowiedzi. Zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego zwiększa ryzyko zachorowania na potencjalnie śmiertelne choroby nowotworowe.
Szczepienie jest skutecznym elementem profilaktyki onkologicznej, zalecanym dzieciom i młodzieży, a także osobom dorosłym jeszcze przed inicjacją seksualną.
Zadaniem przyjmowanych preparatów jest zapobieganie wystąpieniu dysplazji szyjki macicy dużego i średniego stopnia (CIN2/3), zmian dysplastycznych sromu dużego i średniego stopnia (VIN 2/3), brodawek zewnętrznych narządów płciowych (kłykcin kończystych) oraz rakowi szyjki macicy oraz innym nowotworom.
O tym, jak duże jest zagrożenie, świadczą dane liczbowe. E. Kuchar podaje, że z onkogennymi odmianami HPV związanych jest:
- ponad 90 procent przypadków raka szyjki macicy;
- do 70 procent przypadków raka pochwy i sromu;
- do 60 procent przypadków raka prącia;
- do 90 procent przypadków raka odbytu;
- około 30 procent przypadków raka gardła, nasady języka, krtani.
Ze względu na skalę zachorowań oraz ich potencjalne następstwa, najwięcej mówi się o raku szyjki macicy, będącym obecnie drugim pod względem częstotliwości występowania nowotworem dotykającym kobiety w Polsce i na świecie.
Jak wynika z danych Państwowego Zakładu Higieny, co roku w Polsce na tę chorobę zapada 3 tysiące kobiet, a na świecie - 230 tysięcy. Co gorsza, Polska należy do europejskiej czołówki w tej materii, na co wpływ ma między innymi niskie upowszechnienie szczepień.
Dlatego właśnie specjaliści rekomendują: każda kobieta powinna dla swojego bezpieczeństwa przyjąć szczepionkę HPV zanim rozpocznie współżycie seksualne. Przyjęcie dwóch albo trzech zastrzyków wiąże się z chwilowym, lekkim dyskomfortem, ale w dłuższej perspektywie może być działaniem ratującym życie.
Należy pamiętać, że stosowanie prezerwatyw zmniejsza ryzyko zakażenia, ale go nie eliminuje tak skutecznie, jak szczepienie.
Zwłaszcza, że do przenoszenia zarazków często dochodzi w czasie kontaktów oralno-genitalnych. Natomiast druga najskuteczniejsza - oprócz szczepionki HPV - metoda profilaktyki, czyli całkowita abstynencja seksualna, z oczywistych względów nie wydaje się opcją atrakcyjną dla większości osób.
Jak długo działa szczepionka na HPV? Specjaliści unikają podawania konkretnych terminów. Najczęściej można się spotkać z twierdzeniem, że zapewniona ochrona jest „długotrwała” lub „wieloletnia”.
Czy szczepić dziewczynki na HPV?
Czy szczepić dziewczynki na HPV? Zdecydowanie tak. Preparat najlepiej jest przyjąć właśnie okresie wczesno młodzieńczym, nie czekając na wejście w dorosłość.
Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia powinno się to zrobić w przedziale 9-13 lat, aczkolwiek bardziej szczegółowe rekomendacje podają optymalny zakres 11-12 lat (więcej szczegółów w dalszej części artykułu).
Wiele osób zastanawia się, czy naprawdę warto jest zaszczepić córkę na HPV w tak młodym wieku zważywszy, że wirus ten przenosi się drogą płciową.
Specjaliści odpowiadają - tak. Należy pamiętać, że wiek inicjacji w Polsce stale się obniża - najczęściej do utraty dziewictwa dochodzi w przedziale 15-18 lat, a 80 procent dziewcząt wchodzących w dorosłość jest już aktywnych seksualnie (dane: I. Jąderek).
Co więcej, nie są bynajmniej incydentalne przypadki inicjacji przed ukończeniem 15 lat. A przecież dodatkowo wiele nastolatek przed podjęciem pełnoprawnego współżycia praktykuje inne formy zbliżeń intymnych (na przykład seks oralny albo wspólna masturbacja), które również grożą zakażeniem.
Dlatego właśnie szczepienia HPV dla dziewczynek zaleca się przyjmować już u progu dojrzałości płciowej.
Szczepienie HPV dla chłopców
Szczepienie HPV dla chłopców jest obecnie silnie rekomendowane, dlatego nastolatkowie płci męskiej również są włączeni do wspomnianego wyżej programu na dokładnie takich samych zasadach, jak dziewczęta.
Szczepionka HPV dla chłopców niczym nie różni się od tej, która otrzymują dziewczynki, identyczny jest też zalecany wiek jej podania oraz liczba dawek. Dlaczego warto ją przyjąć?
Z dwóch powodów:
- choć liczba przypadków nie jest tak duża, jak w przypadku raka szyjki macicy, HPV powoduje też poważne choroby u mężczyzn, takie jak rak prącia, odbytu, kłykcin kończystych;
- zaszczepiony chłopiec w przyszłości nie będzie stanowił zagrożenia dla swoich partnerek seksualnych, a spotykając na swojej drodze osobę zakażoną, sam nie przyjmie wirusa, przerywając w ten sposób jego transmisję. W ten sposób można dodatkowo zmniejszyć zachorowalność raka szyjki macicy w populacji kobiet.
Szczepionka HPV dla dorosłych
Szczepienie HPV dla dorosłych jest zalecane wszystkim osobom, które nie ukończyły 26 roku życia i wcześniej nie przyjmowały tego zabezpieczenia. Z oczywistych względów procedura ta ma największy sens w przypadku pacjentów, którzy nie byli jeszcze aktywni seksualnie, zatem najprawdopodobniej są zdrowi.
W przypadku współżyjących szczepionka również będzie skuteczna, ale tylko wtedy, jeśli dotychczasowe kontakty nie spowodowały przekazania wirusa.
Teoretycznie można przyjąć szczepionkę na HPV w wieku 30 lat, a nawet później. Do jakiego wieku? W naukowych opracowaniach zwykle mówi się o górnej granicy na poziomie 45, a nawet 55 lat. Wynika to wprost z badań nad bezpieczeństwem stosowania konkretnych preparatów.
Należy jednak pamiętać, że dla zdecydowanej większości osób jest już wtedy za późno - w późniejszych dekadach życia prawdopodobieństwo tego, że nie zostało się wcześniej zakażonym jest znikome. Dlatego dla starszych grup wiekowych nie ma powszechnych rekomendacji, decyzje podejmuje się indywidualnie.
Jeśli chodzi o kwestie techniczne, dorośli przyjmują te same preparaty co dzieci i nastolatki, tyle że w schemacie 3-dawkowym.
Opracowanie własne
Reklama
Czy szczepionka HPV jest obowiązkowa?
Czy szczepionka HPV jest obowiązkowa w Polsce? Przez lata mówiono, że taką się stanie, a wprowadzenie w życie wspomnianego programu dla 12-13 latków może powodować złudzenie, iż zapowiedzi te zmaterializowały się w 2023 roku. Nic jednak bardziej mylnego.
Szczepionka HPV obowiązkowa nie jest dla nikogo, nawet dla młodzieży objętej programem.
Jest on powszechny (skierowany dla całej populacji danego rocznika) i całkowicie darmowy (nie płaci się ani za same preparaty, ani za ich podanie, ani za kwalifikację), ale dobrowolny. Mechanizm ten przypomina zatem procedury związane z masowymi i bezpłatnymi, ale nieobowiązkowymi szczepieniami na Covid-19.
Warto wiedzieć, że Polska jest ostatnim z krajów Unii Europejskiej, który wprowadził powszechne szczepienia przeciw HPV dla dziewcząt i jednym z kilkunastu, które objęły nim także chłopców.
Wszędzie programy te są dobrowolne, ale zazwyczaj wiążą się z większą lub mniejszą refundacją.
Reklama
Kiedy szczepienie na HPV?
Główny Inspektorat Sanitarny umieszcza szczepionkę HPV w kalendarzu szczepień ochronnych, jednak nie w spisie tych obowiązkowych, a jedynie zalecanych.
W jakim wieku warto przyjąć zabezpieczenie? Co wynika z zaleceń GIS oraz innych rekomendacji?
- Szczepienie przeciw HPV można podać pacjentkom, które ukończyły 9 rok życia. Nie wcześniej.
- Za najbardziej efektywne szczepienia HPV dla dziewczynek uważa się te zrealizowane w przedziale wiekowym 11-12 (ewentualnie 12-13, tak jak to przyjęto w polskim programie realizowanym w ramach NSO). Wykazują one najwyższą skuteczność, są relatywnie najmniej obciążające (m.in. ze względu na mniejszą liczbę iniekcji), w zdecydowanej większości przypadków przyjmuje się je przed inicjacją seksualną.
- Zaleca się, by szczepienie zrealizować nie później niż przed ukończeniem 14 roku życia. To ostatni moment, kiedy można podać dwie, a nie trzy dawki. W wielu przypadkach to też ostatni moment, przed rozpoczęciem aktywności seksualnej.
Co, jeśli nie uda się „wpisać” w powyższy schemat? Nastolatki, które nie zostały zabezpieczone wcześniej, mogą a nawet powinny przyjąć preparat ochronny po ukończeniu 15 lat, aczkolwiek należy się liczyć z tym, że konieczne będzie wykonanie trzech zastrzyków. Dobrze, by stało się to przed inicjacją seksualną.
Czy jest możliwe szczepienie po rozpoczęciu współżycia? Tak, aczkolwiek będzie ono skuteczne tylko wtedy, jeśli nie doszło jeszcze przekazania wirusa. Po zakażeniu preparat jest nieskuteczny, nie wpływa na ewentualny przebieg chorób wywołanych HPV.
Reklama
Skuteczność szczepionki na HPV
Rozliczne badania i analizy porównawcze przeprowadzone w wielu krajach stwierdzają bardzo wysoką skuteczność szczepionek HPV. Zarówno liczba infekcji powodowanych wirusem HPV, jak i nowotworów będących tego konsekwencją spada w populacji osób zabezpieczonych jednym z preparatów.
Dlatego opinie na temat szczepienia na HPV, w także wśród lekarzy i naukowców są bardzo dobre - są one powszechnie polecane przez autorytety medyczne, w tym także instytucje zarządzające zdrowiem publicznym w dziesiątkach krajów na całym świecie.
Ponieważ na rynku są trzy preparaty o zróżnicowanym działaniu, w naturalny sposób nasuwa się pytanie, która szczepionka na HPV jest najlepsza? Eksperci unikają jednoznacznego przekazu w tej materii nie tylko dlatego, by nie być posądzanymi o faworyzowanie jednego wybranego konkurenta, ale też z uwagi na fakt, że poszczególne preparaty wykazują nieco odmienną skuteczność względem różnych zagrożeń.
W dodatku ich efektywność była badana w różnym czasie od podania szczepionki.
Generalnie jednak w poszczególnych kategoriach notuje się u osób zaszczepionych spadki zachorowań na poziomie od 80 do nawet 100 procent. Bardzo wysokie wartości dotyczą między innymi zapadalności na raka szyjki macicy. Wskazać natomiast można, że szczepionka 9-walentna ma siłą rzeczy szerszy zakres oddziaływania niż 4-walentna, ta zaś chroni przed większą ilością typów HPV, niż 2-walentna.
Z drugiej strony szczepienie ma bardzo niską efektywność w przypadku kobiet z aktualnym lub przetrwałym zakażeniem wirusami HPV. Szczepionki nie mają wpływu na istniejące choroby i nie chronią przed wszystkimi typami wirusów onkogennych HPV.
Opracowanie własne
Reklama
Skutki uboczne szczepienia na HPV i przeciwwskazania
Tak jak w przypadku wszystkich tego typu preparatów, należy się liczyć z tym, że mogą wystąpić po podaniu szczepionki HPV skutki uboczne.
Jak podaje między innymi Narodowy Fundusz Zdrowia oraz wielu ekspertów, do potencjalnych niepożądanych odczynów należą:
- miejscowe zaczerwienienie, ból i obrzęk w miejscu szczepienia;
- gorączka, bóle głowy i mięśni, uczucie zmęczenia;
- bóle brzucha, nudności, wymioty;
- omdlenia, które jednak w przypadku dzieci i młodzieży wiąże się raczej z reakcjami emocjonalnymi związanymi z przyjmowaniem zastrzyku.
W większości przypadków skutki uboczne z reguły nie są niebezpieczne i szybko przemijają. Jedynym poważniejszym problemem, na który zwracają uwagę specjaliści, jest ryzyko reakcji anafilaktycznej. Nie jest ono jednak duże - wynosi 1,7 na 1 milion dawek (dane: M. Ściubisz) i nie różni się od zagrożenia występującego w przypadku innych szczepionek.
Profil bezpieczeństwa preparatów jest określany jako wysoki, co potwierdziły badania przedrejestracyjne każdego z nich oraz dalszy nadzór prowadzony przez Europejską Agencję Leków oraz lokalne agencje w poszczególnych krajach.
Analiza wykonana przez Global Advisory Committee for Vaccine Safety (GACVS) przy Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) nie potwierdziła związków przyczynowo-skutkowych pomiędzy przyjęciem szczepionki HPV, a takimi odległymi w czasie problemami zdrowotnymi, jak:
- stwardnienie rozsiane;
- zespół guillaina i barrégo;
- żylna choroba zakrzepowo-zatorowa;
- udaru mózgu;
- zespołu bólu regionalnego;
- zespołu posturalnej tachykardii ortostatycznej;
- przedwczesna niewydolność jajników.
W szczególności warto zwrócić uwagę na ostatni z wymienionych problemów. Pojawiały się bowiem pojedyncze doniesienia naukowe wykazujące związek między szczepieniem, a wystąpieniem zaburzenia polegającego na wygaszeniu funkcji jajników przed 40 rokiem życia i powodującego bezpłodność u kobiet. Argument ten jest często wykorzystywany przez przeciwników szczepień. Z drugiej jednak strony liczne są też badania, które takiej zależności nie wykazują.
W 2023 roku wiele wątpliwości i podejrzeń wzbudziła zapowiedź producenta szczepionki 2-walentnej dotyczącej wycofania tego produktu z rynku francuskiego. Również i ten fakt jest szeroko przytaczany przez środowiska antyszczepionkowe, należy jednak zwrócić uwagę, że zaniechanie sprzedaży podyktowane było wprowadzonymi we Francji regulacjami, w myśl których każde nowe szczepienie ma być realizowane szczepionką 9-walentną mającą szersze spektrum działania.
Oprócz skutków ubocznych należy też wspomnieć o przeciwwskazaniach do przyjmowania szczepionek na HPV.
Jedynym trwałym, na stałe wyłączającym możliwość przyjęcia zabezpieczenia jest wystąpienie w przeszłości ciężkiej reakcji alergicznej, w tym anafilaktycznej po poprzedniej dawce tej szczepionki lub w odpowiedzi na jakikolwiek składnik każdego innego preparatu tego typu.
Oprócz tego wymienia się też przeciwwskazania czasowe. Przede wszystkim nie powinno się szczepić na HPV w czasie ciąży. Nie jest wprawdzie znane negatywne oddziaływanie na płód, ale profilaktycznie odradza się wykonywanie tej procedury w tak szczególnym okresie życia kobiety.
Przełożyć też należy szczepienie, jeśli pacjent zmaga się z infekcją. Jej objawy mogą być bowiem trudne do odróżnienia z ewentualnymi niepożądanymi odczynami.
Reklama
Cena szczepionki na HPV. Gdzie można się zaszczepić?
Cena szczepionki na HPV jest wysoka, ale w wielu przypadkach preparat zabezpieczający przed wirusem brodawczaka ludzkiego można kupić za darmo lub 50 procent taniej.
Szczepionka 2-walentna kosztuje obecnie (grudzień 2023) 278 złotych lub 139,39 z 50-procentową refundacją dla osób posiadających receptę. Natomiast 9-walentna, która nie podlega refundacji NFZ, kosztuje w różnych aptekach od 400 do blisko 700 złotych.
Koszty te trzeba pomnożyć przez 2 albo 3 w zależności od liczby dawek. Dla niektórych osób wydatek ten może być czynnikiem istotnie obniżającym dostępność. Ale należy pamiętać, że w ostatnim czasie dużo się w tej materii zmieniło.
O ile kilka lat temu możliwość dofinansowania zapewniały jedynie niektóre samorządy, o tyle obecnie duża grupa pacjentek i pacjentów zyskała możliwość zaszczepienia się za darmo dzięki rozwiązaniom wdrożonym na szczeblu centralnym.
Tak, jak zostało powiedziane wyżej, od 2023 roku:
- dzieci w wieku 12-13 lat mogą się szczepić za darmo szczepionką 2- i 9-walentną;
- szczepionka 9-walentna jest darmowa dla dzieci i młodzieży od 9 do 18 roku życia.
W praktyce wysokie koszty generuje obecnie jedynie zakup szczepionki HPV dla dorosłych, cena którego może w skrajnym przypadku przekraczać łącznie 1,5 tysiąca złotych.
Gdzie można się zaszczepić na HPV? Praktycznie w każdej przychodni podstawowej opieki zdrowotnej. Można się umówić bezpośrednio w przychodni, ale też korzystając z infolinii NFZ lub poprzez Internetowe Konto Pacjenta.
