Szczepionka na kleszcze a kleszczowe zapalenie mózgu
U wielu osób ukłucie przez kleszcza wzbudza spory niepokój, a niekiedy nawet strach, głównie z uwagi na coraz bardziej powszechne i groźne dla zdrowia odkleszczowe choroby. Obawy te niestety mają swoje uzasadnienie, jednak aby uniknąć niepotrzebnej paniki, warto wiedzieć jak zapobiegać zakażeniom przenoszonym przez kleszcze.
I chociaż nie istnieje złoty środek profilaktyczny na wszystkie odkleszczowe schorzenia, to przeciw jednemu z nich można się zaszczepić.
Mowa o kleszczowym zapaleniu mózgu (łac. encephalitis ixodica, w skrócie KZM), znanym również jako odkleszczowe zapalenie mózgu, czyli chorobie ośrodkowego układu nerwowego wywoływanej przez wirusy z rodziny Flaviviridae.
Zakażenie przenoszone jest podczas ukąszenia przez zakażonego kleszcza, w Polsce najczęściej przez osobnika dorosłego lub nimfę z rodzaju Ixodes. W mniejszym stopniu zakazić można się drogą pokarmową, czy poprzez transfuzję krwi lub przeszczep narządów.
Reklama
Objawy kleszczowego zapalenia mózgu
Choroba ujawnia się zazwyczaj po około 7-14 dniach od kontaktu z zainfekowanym kleszczem, chociaż proces intubacji może trwać od 4 do 28 dni. Początkowo wirusy namnażają się w komórkach skóry i okolicznych węzłach chłonnych, po czym dostają się do naczyń krwionośnych i zakażają różne komórki organizmu. Ten etap zakażenia przebiega w większości przypadków bezobjawowo lub przyjmuje charakter grypopodobny.
Może się wówczas pojawić:
- ogólne złe samopoczucie,
- bóle głowy, karku, mięśni i stawów,
- gorączka,
- nieżyt górnych dróg oddechowych,
- rzadziej nudności, wymioty i bóle brzucha, którym może towarzyszyć biegunka.
Symptomy zwiastunowe KZM utrzymują się najczęściej około tygodnia i ustępują samoistnie, dlatego w wielu przypadkach mylone są z objawami przeziębienia. U części osób, dochodzi w tym czasie do eliminacji infekcji.
Jednak u pozostałych ujawnia się wtórna wiremia, podczas której zakażeniu ulegają komórki śródbłonkowe naczyń mózgowych, a następnie również komórki nerwowe mózgu.
Na tym etapie KZM zwykle ujawniają się objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, a w przypadku dalszego rozprzestrzeniania się zakażenia również oznaki zapalenia mózgu.
Osoba zakażona może skarżyć się na:
- bardzo wysoką gorączkę, dochodzącą do ok. 40°C,
- zawroty i bóle głowy,
- nudności i wymioty,
- problemy z pamięcią i koncentracją,
- oczopląs,
- światłowstręt,
- zaburzenia świadomości i orientacji,
- niekiedy podwójne widzenie, niedosłuch, czy sztywność karku oraz drżenie kończyn.
Jeśli wirus wywoła zapalenie mózgu, rdzenia kręgowego i korzeni nerwowych, może dojść do trwałych uszkodzeń w organizmie, a w najgorszym wypadku do nagłej śmierci.
Ryzyka związanego z zakażeniem nie należy bagatelizować, gdyż na odkleszczowe zapalenie mózgu nie ma skutecznego lekarstwa. Najlepszą i najbardziej efektywną formą profilaktyki KZM są szczepienia przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu.
Reklama
Dla kogo szczepionka na kleszczowe zapalenie mózgu?
Szczepionka przeciw kleszczom to tak naprawdę potoczne określenie szczepionki przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu. Znajduje się ona w oficjalnym polskim Programie Szczepień Ochronnych, na liście szczepień zalecanych, niefinansowanych z budżetu Ministra Zdrowia.
Szczepienie na kleszczowe zapalenie mózgu rekomendowane jest wszystkim osobom, zarówno dzieciom, jak i dorosłym, które często przebywają na łonie natury, spędzają aktywnie czas w parkach, ogrodach, lasach, na łąkach, polach, czy nad jeziorami.
Jest szczególnie zalecane:
- leśnikom,
- turystom preferującym spacery i piesze wycieczki,
- osobom spędzającym czas na działkach i w ogrodach,
- biegaczom i innym sportowcom korzystającym z parków i terenów leśnych,
- pracownikom wojskowym na poligonach,
- funkcjonariuszom straży pożarnej i granicznej,
- rolnikom,
- uczestnikom wakacyjnych kolonii i obozów,
- opiekunom psów często spacerujących po parkach, czy lasach,
- osobom podróżującym do obszarów endemicznego występowania kleszczowego zapalenia mózgu.
Chociaż największa aktywność kleszczy przypada na okres od początku maja do końca listopada, to po szczepionkę warto sięgnąć o każdej porze roku, gdyż w perspektywie coraz cieplejszych jesiennych i zimowych dni, Ixodes potrafią atakować przez okrągły rok.
Przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu mogą się szczepić wszyscy dorośli oraz dzieci, które ukończyły 1. rok życia.
Reklama
Jak działa szczepionka na kleszczowe zapalenie mózgu i czy jest skuteczna?
Skuteczność szczepionki przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu jest bardzo wysoka, szczególnie u osób poniżej 60. roku życia. Mechanizm jej działania polega na pobudzaniu wytwarzania swoistych przeciwciał przeciwko wirusowi kleszczowego zapalenia mózgu.
Po podaniu drugiej dawki szczepionki na kleszcze ochrona przed skutkami KZM sięga 88-96%, a po przyjęciu trzech dawek preparatu, może osiągnąć nawet 100% efektywności. Oznacza to, że pełne podstawowe szczepienie na kleszczowe zapalenie mózgu gwarantuje niemalże stuprocentową ochronę przed objawami zakażenia flawiwirusem.
Odporność na KZM u osób, którym podawane są kolejne dawki przypominające może być sprawdzona poprzez badanie poziomu przeciwciał ochronnych w surowicy krwi. W przypadku wysokiego stężenia przeciwciał lekarz może zadecydować o odłożeniu w czasie szczepienia przypominającego.
Należy również pamiętać, że szczepionka na odkleszczowe zapalenie mózgu nie chroni przed zakażeniem, jeśli ukłucie przez kleszcza nastąpiło przed podaniem pierwszej dawki szczepionki lub do 2 tygodni po iniekcji. Podobnie, jak w przypadku innych szczepień ochronnych, szczepionka na KZM nie zapewnia odporności wszystkim zaszczepionym oraz nie chroni przed infekcjami wywoływanymi przez inne patogeny przenoszone przez kleszcze.
Reklama
Kiedy wykonać szczepionkę na kleszcze?
Szczepienie przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu można wykonać o każdej porze roku, ale chcąc uzyskać ochronę na czas największej aktywności kleszczy, warto rozpocząć szczepienia zimą. Schemat szczepienia na KZM uzależniony jest od konkretnego preparatu.
Podstawowe szczepienie przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu składa się z trzech dawek:
- pierwszej dawki w wybranym terminie (najlepiej luty lub marzec),
- drugiej dawki w odstępie 1-3 miesięcy od pierwszej dawki,
- trzeciej dawki po 5-12 miesiącach od drugiej dawki.
Jeżeli konieczne jest szybkie uodpornienie można zastosować schemat przyspieszony, który umożliwia uzyskanie odporności szybciej, z reguły po 2 dawkach podawanych w odstępie 14 dni.
Należy również pamiętać, że podstawowe szczepienie na kleszcze nie gwarantuje ciągłej ochrony, dlatego w konkretnych odstępach czasu podaje się szczepionkę przypominającą.
Szczepienie przypominające na odkleszczowe zapalenie mózgu zakłada:
- pierwszą dawkę po 3 latach od szczepienia podstawowego,
- kolejne dawki co 3-5 lat w zależności od wieku, rodzaju preparatu i liczby przeciwciał w surowicy.
Jak szybko działa szczepionka na kleszczowe zapalenie mózgu? Odporność poszczepienna pojawia się już po podaniu dwóch dawek szczepionki. Jednak dopiero podanie trzeciej dawki zapewnia utrzymanie ochrony na okres kolejnych 3 lat. Po tym czasie należy przyjąć wspomnianą dawkę przypominającą. Szczepionki przypominające można podawać w dowolnym miesiącu.
Szczepionkę na kleszcze podaje się zazwyczaj w mięsień naramienny. U dzieci poniżej 18. miesiąca życia oraz u dzieci starszych, w zależności od masy mięśniowej i stopnia rozwoju, preparat można wstrzyknąć w mięsień obszerny boczny uda. Ważne, aby unikać przypadkowej iniekcji do naczynia krwionośnego.
Reklama
Cena szczepienia przeciw kleszczom
Szczepionka na kleszcze należy aktualnie do grupy szczepień zalecanych i chociaż istnieje w wykazie oficjalnego kalendarza szczepień ochronnych to nie jest dostępna bezpłatnie. Cena szczepienia na kleszczowe zapalenie mózgu uzależniona jest od konkretnego preparatu, dawki oraz producenta.
Ile kosztuje szczepionka przeciw kleszczom? Koszt jednej dawki szczepionki na kleszcze dla dzieci oscyluje wokół 90-130 zł, a cena pojedynczej szczepionki dla dorosłych to koszt około 100-115 zł.
Do szczepienia na kleszczowe zapalenie mózgu kwalifikuje lekarz. Jeśli nie będzie widział żadnych przeciwwskazań, wypisze receptę na szczepionkę. Można ją zakupić w aptece, jak również w niektórych placówkach medycznych, które mają w ofercie szczepienia na KZM.
Reklama
Jaka szczepionka na kleszcze?
Na polskim rynku dostępne są obecnie dwie szczepionki na kleszczowe zapalenie mózgu. Oba preparaty zawierają szczepy wirusa kleszczowego zapalenia mózgu odmiany centralnoeuropejskiej i wykazują podobny mechanizm i skuteczność działania. Szczepionki te są inaktywowane, czyli zabite, co oznacza, że można je stosować nawet w stanach upośledzenia odporności.
Występują w postaci zawiesiny do wstrzykiwań domięśniowych w ampułko-strzykawce, w dawkach odpowiednich dla poszczególnych grup wiekowych. Można więc wybierać spośród szczepionek przeciw kleszczom dla dorosłych i szczepionek na kleszcze dla dzieci.
Nazwy szczepionek przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu zarejestrowanych w Polsce:
- Encepur K – inaktywowana szczepionka przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu dla dzieci;
- Encepur Adults – inaktywowana szczepionka przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu dla dorosłych;
- FSME-IMMUN 0,25 ml Junior - inaktywowana szczepionka przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu dla dzieci;
- FSME-IMMUN 0,5 ml - inaktywowana szczepionka przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu dla dorosłych.
Skutki uboczne szczepionki na kleszcze
Szczepionki na kleszczowe zapalenie mózgu spełniają wszelkie normy bezpieczeństwa oraz standardy jakości, dzięki czemu można mieć pewność, że charakteryzują się nie tylko wysokim poziomem skuteczności, ale również bezpieczeństwem stosowania. Preparaty na kleszcze zawierają inaktywowany wirus KZM, dzięki czemu nie istnieje ryzyko wywołania ewentualnego zakażenia.
Należy jednak pamiętać, że podobnie jak w przypadku każdej szczepionki, podanie szczepionki przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu wiąże się z możliwością wystąpienia miejscowych odczynów poszczepiennych w postaci obrzęku, bolesności, wrażliwości na dotyk, czy zaczerwienia w miejscu wstrzyknięcia.
Objawom skórnym mogą niekiedy towarzyszyć: podwyższenie temperatury ciała, ogólne osłabienie, bóle głowy, nudności i wymioty, symptomy przypominające przeziębienie, a niekiedy ból karku, czy bóle mięśniowo-stawowe. Wymienione dolegliwości przyjmują zazwyczaj postać łagodną i są przejściowe. Najczęściej pojawiają się po podaniu pierwszej dawki szczepionki.
Skutki uboczne szczepionki na kleszcze mogą wystąpić u osób, u których podawanie preparatu nie jest wskazane. Decyzję o zakwalifikowaniu konkretnej osoby do szczepienia na KZM zawsze podejmuje lekarz.
Wśród znanych przeciwwskazań do szczepienia przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu wymienia się:
- reakcję anafilaktyczną po pierwszej dawce szczepionki,
- wystąpienie uczulenia po podaniu innej szczepionki,
- ostrą chorobę przebiegająca z gorączką,
- nasiloną reakcję alergiczną na substancje pomocnicze obecne w składzie preparatu.
