Co oznaczają szmery w sercu?
Szmery serca to dźwięki patologiczne, które są związane z nieprawidłowym przepływem krwi w sercu. Słychać je podczas osłuchiwania stetoskopem. Nie wszystkie szmery na sercu są jednak równoznaczne z chorobą. Niektóre z nich to tzw. szmery niewinne, występujące przypadkowo u zdrowych osób.
W klasyfikacji ICD 10 szmery serca i inne zjawiska osłuchowe w okolicy serca mają oznaczenie R01, natomiast w klasyfikacji ICD 11 można je znaleźć pod numerem MC83.
Do powstania szmerów nad sercem dochodzi wówczas, gdy warstwowy przepływ krwi zmienia się w turbulentny. To efekt cofania się krwi w przypadku niedomykalności zastawkowej, przecieku krwi w wyniku nieprawidłowego połączenia.
Szmery serca to również konsekwencja przepływu krwi przez zwężone ujście albo jej napływu do poszerzonego naczynia, co dzieje się np. w przebiegu tętniaka aorty. Pojawiają się one także wtedy, gdy dochodzi do zwiększonego przepływu krwi przez niezmienione ujście.
Reklama
Rodzaje szmerów w sercu
Szmery można podzielić na:
- wczesnoskurczowe - rozpoczynające się wraz z I tonem serca i kończące w środkowej fazie skurczu; mogą świadczyć o niedomykalności zastawki mitralnej, ale niekiedy są po prostu tzw. szmerem niewinnym, o którym w dalszej części tekstu;
- śródskurczowe - ich początek to czas po I tonie, a koniec to II ton lub przed nim; obserwuje się tu naprzemienne wzrastanie i zmniejszanie się głośności szmeru; mogą wskazywać np. na tętniaka aorty wstępującej;
- późnoskurczowe - początek to późna faza skurczu, a koniec tuż przed II tonem serca albo wraz z nim; mogą świadczyć np. o niedokrwieniu albo zawale mięśnia brodawkowatego zastawki mitralnej;
- holosystoliczne - słychać je przez cały czas trwania skurczu; mogą wskazywać np. na niedomykalność zastawki mitralnej albo trójdzielnej;
- wczesnorozkurczowe - to szmer o wysokiej częstotliwości, o tzw. charakterze decrescendo (więcej o tym typie w dalszej części tekstu); może być objawem np. niedomykalności zastawki tętnicy płucnej;
- śródrozkurczowe - rozpoczynają się zwykle po II tonie; ich przyczyną może być np. zwężenie zastawki mitralnej;
- przedskurczowe - zazwyczaj cichy szmer; może świadczyć o np. zwężeniu zastawki trójdzielnej.
W ocenie głośności szmerów skurczowych stosuje się sześciostopniową tzw. skalę Levine’a, gdzie 1 oznacza szmer bardzo słabo słyszalny, a 6 - szmer bardzo głośny, słyszalny słuchawką poza klatką piersiową.
Co ciekawe, wiele szmerów nie ma związku z chorobą serca czy naczyń krwionośnych. To tzw. szmery niewinne, które powstają przypadkowo u zdrowych osób. Są one ciche i nie przekraczają głośności 3/6 we wskazanej skali. Inna nazwa tego rodzaju szmerów to szmery przygodne.
Szmer skurczowy, który rozpoczyna się we wczesnym okresie skurczu może wskazywać takie patologie układu krwionośnego jak niedomykalność zastawek przedsionkowo-komorowych oraz ubytek przegrody międzykomorowej. Wskazuje się też na szmery śródskurczowe wywołane zwężeniem dróg odpływu komór.
Najczęstsze szmery to:
- skurczowe - o różnego typu przyczynach, które rozpoznaje się zależności od tego, gdzie znajduje się punkt największej głośności, np. jeżeli szmer słychać w punkcie osłuchiwania zastawki aortalnej może to świadczyć o jej zwężeniu. Z kolei, gdy słychać tego rodzaju szmer nad koniuszkiem serca może to wskazywać na niedomykalność zastawki mitralnej;
- szmery rozkurczowe w sercu - warto zaznaczyć, że tego typu szmery nigdy nie występują fizjologicznie. W zależności od miejsca, gdzie są rozpoznane mogą świadczyć np. o zwężeniu zastawki mitralnej czy niedomykalności zastawki aortalnej.
- szmery ciągłe - specjalista słyszy je przez cały cykl pracy serca, nie dostrzegając przerwy pomiędzy skurczem a rozkurczem.
Ciekawym podziałem jest ten uwzględniający głośność szmerów. Wyróżnia się tu:
- szmer stały - który ma jednakową głośność przez cały czas;
- szmer narastający - znany również pod pojęciem szmeru crescendo, to typ szmeru, którego głośność stopniowo narasta;
- szmer malejący - inaczej szmer decrescendo, to rodzaj szmeru, który stopniowo cichnie;
- szmer typu crescendo-decrescendo - to szmer mieszany, który polega na tym, że po początkowym zwiększeniu głośności i osiągnięciu maksimum, taki szmer cichnie.
To tylko kilka propozycji związanych z tym, jak można klasyfikować szmery serca. Inny podział opiera się na przyczynie powstania szmerów serca. Wyróżnia się tu szmery organiczne, wynikające z wady serca, szmery przygodne (niewinne), o których była już mowa, a także szmery czynnościowe, które pojawiają się z powodów niezwiązanych z wadą serca, ale np. wzmożonym wysiłkiem czy infekcją.
Reklama
Przyczyny szmerów w sercu
Nie każdy szmer w sercu powinien być powodem do niepokoju. Szmery nad sercem u dziecka mogą mieć przyczyny w dynamicznym rozwoju organizmu. Zwykle takie problem dotyczą dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Tego rodzaju szmery powinny zaniknąć w okresie dorastania.
Inną grupę szmerów stanowią te będące wynikiem wrodzonej wady serca. Towarzyszyć im mogą takie objawy jak gorsza tolerancja wysiłku (szybsze męczenie się niemowlęcia podczas karmienia czy szybsze męczenie się dziecka podczas aktywności fizycznej), słaby przyrost masy ciała lub nawracające infekcje.
Przyczyną szmerów serca mogą być zmiany patologiczne w układzie naczyniowo-sercowym. Nierzadko czynnikami wpływającymi na wystąpienie szmerów serca są też choroby tarczycy, anemia czy miażdżyca.
Do przyczyn szmerów nad sercem u dorosłych i dzieci można zaliczyć:
- zawał serca,
- wzmożony wysiłek,
- infekcję, chorobę, np. grypę, anginę, przeziębienie czy gorączkę - taki szmer pojawia się przy okazji choroby, a potem zanika.
Co ciekawe, u niektórych pacjentów występują szmery w sercu po COVID-19. Lista powikłań po tej chorobie jest długa i okazuje się, że wirus Sars-Cov-2 może mieć również wpływ na stan serca. Wśród przyczyn szmerów w sercu wymienić można także anemię, choroby tarczycy, a także miażdżycę.
Ryzyko wystąpienia szmerów w sercu u noworodków rośnie w przypadku źle kontrolowanej cukrzycy w ciąży, różyczki matki, stosowania niektórych typów leku, alkoholu czy narkotyków przez matkę.
Reklama
Objawy szmerów w sercu
Poza rozpoznaniem ich u lekarza, szmery na sercu mogą nie dawać żadnych objawów. Czasem jednak symptomami towarzyszącymi są:
- sinienie warg i paznokci,
- duszność,
- przyrost masy ciała,
- zawroty głowy,
- zasłabnięcie,
- kaszel,
- bóle w obrębie klatki piersiowej.
Objawami szmerów nad sercem mogą być problem z oddychaniem nawet przy niewielkim wysiłku fizycznym.
Co ciekawe, symptomami, które mogą wskazywać na szmery na sercu u niemowlaka są:
- spowolnienie rozwoju,
- sinica - pojawienie się zasinienia wokół ust,
- przyśpieszenie oddechu,
- problemy z karmieniem.
Reklama
Jak rozpoznać szmery w sercu? Badania
Rozpoznawanie szmerów opiera się nie tylko na osłuchiwaniu serca, ale także na wywiadzie rodzinnym w kierunku chorób serca. Jeżeli lekarz ma wątpliwości, np. zauważa nieprawidłowości związane z niemiarowością pracy serca, zleca dalsze badania.
Jakie badanie wykonać w przypadku podejrzenia szmerów na sercu u dziecka albo dorosłego? Diagnostyka opiera się na RTG klatki piersiowej oraz badań laboratoryjnych, których zadaniem jest wykluczenie pozasercowych przyczyn szmerów.
Szmery w sercu można analizować również przez EKG. Badanie echokardiologiczne umożliwia zobrazowanie serca, szczegółową ocenę jego anatomii oraz zastawek wraz z analizą przepływu krwi.
Reklama
Szmery w sercu u dziecka
Z uwagi na to, że w organizmie nowo narodzonego dziecka zachodzą intensywne zmiany, bardzo często szmery na sercu u noworodka nie wskazują na żadną wadę i ustępują samoistnie.
Co ciekawe tego rodzaju szmery w sercu u noworodka po porodzie są pozostałościami po życiu płodowym, kiedy to niektóre połączenia - wewnątrzsercowe, jak i pozasercowe pozostają drożne nawet do 1 roku życia.
Nie dziwić więc powinny również szmery w sercu u wcześniaka, którego organizm nie jest jeszcze w pełni dojrzały do życia poza organizmem mamy.
Podobnie u starszych dzieci - niemowląt i kilkulatków - obserwuje się tzw. szmery niewinne, które nie są związane z żadną chorobą, a z dynamicznymi zmianami w organizmie. Zdaniem dra n. med. Piotra Jędrusika, w grupie dzieci ze szmerem, istotne wady rozpoznaje się u około 2-3 na 10 małych pacjentów.
Niekiedy jednak szmery na sercu u dziecka wiążą się z chorobą. Niepokój opiekunów powinien wzbudzić:
- słaby rozwój dziecka,
- sinienie ust,
- świst podczas oddychania,
- męczenie podczas jedzenia, pocenie,
- nieprzybieranie na masie.
Takie szmery mogą wskazywać np. na ubytki w przegrodach międzyprzedsionkowej i międzykomorowej.
Z kolei, jeżeli chodzi o szmery w sercu u nastolatków, to warto wiedzieć, że w okresie nastoletnim mogą ujawniać się wady, które dotychczas pozostały nieme. Bez względu na wiek dziecka, każdy niepokojący objaw warto omówić ze specjalistą.
W razie podejrzenia wady serca, na którą mogą wskazywać szmery nad sercem u dziecka, należy skonsultować się z kardiologiem dziecięcym.
Reklama
Szmery w sercu u dorosłego
Jeżeli chodzi o pojawiające się szmery w sercu u dorosłych to zwykle świadczą one o wadach zastawkowych serca. Ich przyczyną może być niedomykalność zastawki aortalnej albo zastawki tętnicy płucnej.
Oczywiście, nierzadko pojawiający się szmer to tzw. szmer niewinny. Dlatego nie należy zawsze łączyć szmeru z chorobą. Szmer to nie choroba, a ewentualnie jej objaw.
Jak twierdzi dr n.med. Piotr Jędrusik, szmery rozpoznaje się u 15-44% młodych dorosłych i 29-60% osób starszych - są to szmery skurczowe nad sercem u dorosłych. Zwykle jednak w badaniu echokardiologicznym w większości przypadków nie stwierdza się istotnych nieprawidłowości.
Niekiedy rozpoznaje się szmery u osób, które nie cierpią z powodu wrodzonej lub nabytej wady serca. Dzieje się tak np. wtedy, gdy dochodzi do zbyt szybkiego przepływu krwi, co jest przykładowo efektem wzmożonego wysiłku fizycznego.
W przypadku ciąży, gdy dochodzi do wielu zmian adaptacyjnych w organizmie, również mogą pojawić się szmery w sercu. Dlatego tak istotne jest pozostawanie pod opieką lekarza w tym czasie.
Czy szmery w sercu są groźne?
Zapewne wiele rodziców zastanawia się, czy szmery w sercu u dzieci są groźne. Pojawienia się szmerów w sercu nie należy lekceważyć i najlepiej skonsultować je z lekarzem, który przeprowadzi dalszą diagnostykę. Jak jednak już udowodniliśmy, szmery w sercu często nie mają związku z żadną chorobą i to tzw. szmery niewinne.
Szmery same w sobie nie są chorobą, a jedynie np. jej objawem. Przy tej okazji warto również dokonać podziału na rodzaje szmerów uwzględniając ich przyczynę. Wymienić trzeba szmery czynnościowe, które wywołane są powodami pozasercowymi, zwykle ogólnoustrojowymi, takimi jak gorączka, anemia, infekcja.
Tak więc pojawiające się np. lekkie szmery w sercu dziecka mogą mieć tu swoją przyczynę. W tej klasyfikacji wskazać trzeba też na szmery organiczne (związane z wadą serca) i szmery niewinne (przygodne, gdy lekarz słyszy szmer, ale nie stwierdza się choroby serca).
Jeżeli chodzi o zagrożenia związane ze szmerami w sercu, trzeba pamiętać, że mogą one wskazywać na patologię w układzie sercowo-naczyniowym i toczące się choroby. Niebezpieczeństwo stwarza nie sam szmer, ale choroba czy inny stan, który się za nim kryje. Stąd istotna jest dalsza diagnostyka.
Jak leczyć szmery w sercu?
Jeżeli rozpoznany zostanie szmer w sercu wskazane jest pozostawanie pod stałą opieką kardiologiczną. W przypadku, gdy szmery na sercu są wywołane chorobą serca, jej leczenie powinno wyeliminować problem. Czasem konieczna może być operacja, np. korekta przegrody międzykomorowej albo zniwelowanie innej wady serca, aby wyleczyć dolegliwości ze strony serca.
Podobnie jest w przypadku czynnościowych (pozasercowych) szmerów w sercu - leczenie choroby, np. problemów z tarczycą może przynieść pożądaną ulgę.
Gdy mamy do czynienia z niewinnymi szmerami w sercu u dziecka leczenie nie jest konieczne. Istotne jest jednak również korzystanie z konsultacji lekarskich i głębszej diagnostyki w celu wykluczenia szeregu przyczyn chorobowych.
