Co to jest szpik kostny?
Szpik kostny jest podstawowym narządem układu krwiotwórczego człowieka, którego głównym zadaniem jest produkcja krwi.
Oprócz szpiku w skład tego układu wchodzą także:
- grasica;
- śledziona;
- węzły chłonne;
- grudki chłonne błon śluzowych.
Krew stanowi około 7 procent całkowitej masy ciała człowieka. W jej skład wchodzą osocze oraz komórki krwi, które dzieli się na krwinki (erytrocyty i leukocyty) i płytki (trombocyty).
Wymienione komórki krwi powstają w procesie nazywanym hemopoezą, który zachodzi w szpiku kostnym.
Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje szpiku kostnego: czerwony oraz żółty. To właśnie w szpiku czerwonym powstają oraz różnicują się komórki krwi.
Reklama
Gdzie jest szpik kostny?
Jak wygląda i gdzie się znajduje szpik kostny? Jest to tkanka krwiotwórcza, która występuje w kościach płaskich i nasadach kości długich. Wymienione kości posiadają tak zwane jamy szpikowe, które wypełnia tkanka odpowiedzialna za powstawanie i różnicowanie elementów morfotycznych krwi.
Tkanka krwiotwórcza zbudowana jest z:
- makrofagów – komórek, które niszczą między innymi drobnoustroje, mikroorganizmy oraz obumierające komórki,
- włókien siateczkowatych, tworzących sieci podtrzymujące komórki,
- niewyspecjalizowanych komórek siateczki, które tworzą sieć połączeń wewnątrzkomórkowych i biorą udział w transporcie komórkowym.
Reklama
Funkcje szpiku kostnego
Podstawową funkcją szpiku kostnego jest wspomniana hemopoeza, czyli proces tworzenia się komórek krwi. W tkance krwiotwórczej, nazywanej szpikiem kostnym, nie krwinki nie tylko powstają, ale także dojrzewają by następnie trafić do krwioobiegu.
Szpik składa się z dwóch przedziałów:
- zewnątrznaczyniowego, który jest miejscem powstawania i dojrzewania krwinek
- śródnaczyniowego (zatokowego), który jest miejscem odbioru dojrzałych krwinek.
Pomiędzy przedziałami znajdują się komórki śródbłonka, które decydują o tym, czy dojrzałe krwinki powinny trafić do krwioobiegu. Poza hemopoezą szpik kostny pełni jeszcze jedną funkcję - zachodzi w nim proces nazywany endocytozą, który polega na usuwaniu z układu krążenia materiału cząstkowego za pomocą wspomnianych komórek śródbłonka, wyściełających naczynia zatokowe.
Reklama
Szpik kostny czerwony
Szpik kostny dzieli się na czerwony i żółty. Szpik kostny czerwony jest aktywny krwiotwórczo. Znajduje się w kościach płaskich i nasadach kości długich. Swoją nazwę zawdzięcza erytrocytom, czyli krwinkom czerwonym, które stanowią 99 procent komórek krwi (pozostały 1 procent to leukocyty, czyli krwinki białe).
Podstawowym zadaniem krwinek czerwonych jest transport tlenu z płuc do tkanek obwodowych. Szacuje się, że w każdym milimetrze sześciennym krwi człowieka znajduje się od 4,5 do 6 milionów erytrocytów.
To właśnie w szpiku czerwonym odbywa się erytropoeza, czyli proces powstawania i różnicowania się krwinek czerwonych z komórek macierzystych szpiku kostnego.
U noworodków szpik kostny czerwony wypełnia niemal wszystkie kości. Jednak z czasem zaczyna on zanikać. U dorosłych występuje tylko w nasadach kości długich oraz w kościach płaskich, czyli w mostku, trzonach kręgów, żebrach, kościach czaszki, kościach miednicy i łopatkach.
Reklama
Szpik kostny żółty
Szpik czerwony z biegiem lat przekształca się w szpik kostny żółty, który swoją nazwę zawdzięcza komórkom tłuszczowym. Jego ilość zwiększa się wraz z wiekiem, dlatego występuje przede wszystkim u osób starszych.
Szpik kostny żółty nie pełni funkcji krwiotwórczej. Staję się nieaktywną tkanką krwiotwórczą. Jednakże w stanach zwiększonego zapotrzebowania organizmu na tworzenie komórek krwi, na przykład przy dużym krwawieniu lub w stanach niedokrwistości, szpik żółty może się przekształcić ponownie w czerwony. Innymi słowy może się stać aktywny krwiotwórczo.
Reklama
Pobieranie szpiku kostnego
W przypadku podejrzenia choroby związanej z patologią szpiku kostnego może zajść konieczność wykonania badań diagnostycznych, które polegają na pobraniu tkanki krwiotwórczej. Jak pobiera się szpik kostny? Pobieranie materiału do badań odbywa się poprzez biopsję szpiku. Metoda polega na pobraniu szpiku przy pomocy specjalnej igły (biopsja aspiracyjna) w znieczuleniu miejscowym. Niekiedy zachodzi konieczność pobrania szpiku wraz z fragmentem kości (trepanobiopsja) w znieczuleniu ogólnym.
Wielu pacjentów przed badaniem zastanawia się skąd pobiera się szpik kostny. Najczęściej jest on pobierany z talerza kości biodrowej, a konkretnie z kolca biodrowego górnego tylnego lub przedniego. Ta część kości biodrowej jest najlepiej wyczuwalna pod skórą. Wśród pacjentów pojawiają się także pytania dotyczące bezpieczeństwa pobierania szpiku i możliwego ryzyka dla zdrowia.
Należy jednak podkreślić, że szpik najczęściej pobiera się metodą biopsji aspiracyjnej, a ryzyko wystąpienia jakichkolwiek działań niepożądanych jest znikome. W przypadku konieczności pobrania szpiku wraz z fragmentem kości, pacjent będzie musiał zostać poddany znieczuleniu ogólnemu, jednakże komplikacje związane z tą procedurą medyczną także są rzadkie.
Po pobraniu szpiku mogą występować przejściowe dolegliwości takie jak ból w miejscu wkłucia, zmęczenie, mniejsza tolerancja wysiłku, a także zawroty głowy oraz mdłości związane ze znieczuleniem.
Reklama
Badanie szpiku kostnego
Pobranie szpiku to pierwszy etap procesu diagnostycznego. Na czym polega badanie szpiku kostnego? Po wykonaniu nakłucia, pobrany materiał trafia do laboratorium, gdzie jest poddawany badaniom mikroskopowym.
Krew szpikowa pobierana w czasie biopsji aspiracyjnej jest poddawana badaniom cytologicznym. W przypadku trepanobiopsji wykonuje się ponadto badania histopatologiczne i immunohistochemiczne, które pozwalają na dokładniejszą ocenę stanu pacjenta.
Badanie szpiku kostnego z oceną mikroskopową udzieli odpowiedzi na pytanie, czy pacjent cierpi na chorobę układu krwiotwórczego.
Choroby szpiku kostnego
Badanie szpiku kostnego najczęściej zleca się w diagnostyce takich chorób jak:
- skazy krwotoczne – objawiające się przedłużającymi się okresami regeneracji tkanek po urazach, tworzeniem się krwiaków i sińców oraz zwiększoną skłonnością do krwawień; przyczyną ich występowania jest zaburzenie procesów krzepnięcia krwi o różnym podłożu;
- białaczka szpiku kostnego - zaburzenie namnażania i dojrzewania krwinek, które skutkuje tym, że niedojrzałe krwinki gromadzą się w szpiku i zaczynają naciekać na narządy i tkanki; choroba występuje w postaci ostrej lub przewlekłej;
- szpiczak mnogi (zwany też plazmocytowym lub chorobą Kahlera) – rozsiany nowotwór szpiku kostnego występujący w formie nacieków w kilku kościach jednocześnie, zwłaszcza tak zwanych płaskich;
- mielofibroza, czyli zwłóknienie szpiku kostnego - rzadka choroba nowotworowa, powodująca zaburzenie procesów produkcji krwi;
- hipoplazja lub aplazja szpiku kostnego – niewydolność szpiku spowodowana jego niedorozwojem lub zanikiem;
- podejrzenie przerzutów nowotworowych do szpiku.
Lekarz może podejrzewać chorobę szpiku kostnego przy obecności takich objawów jak:
- gorączka o nieustalonej przyczynie,
- powiększenie węzłów chłonnych,
- powiększenie śledziony lub wątroby,
- częste krwawienia z nosa,
- łatwa męczliwość,
- bladość powłok skórnych,
- nocne poty,
- zaburzenia świadomości,
- bóle kostne,
- obniżenie odporności.
Dawstwo szpiku kostnego
Leczenie wielu z wymienionych wyżej chorób szpiku kostnego polega na przeszczepieniu krwiotwórczych komórek macierzystych od dawcy. Przeszczep jest dla wielu pacjentów jedyną szansą na uratowanie życia.
Co istotne, jedynie 25 procent potrzebujących pacjentów znajduje dawcę w swojej rodzinie. Pozostali natomiast mają nadzieję, że znajdą swojego bliźniaka genetycznego, który zapragnął uratować komuś życie i zostać dawcą szpiku kostnego. Na dawstwo szpiku zdecydowało się w Polsce już 1,7 miliona osób, ale to wciąż za mało. Ze statystyk Fundacji DKMS wynika, że w Polsce co 40 minut ktoś dowiaduje się, że cierpi na białaczkę.
Jak oddać szpik kostny? Wystarczy zarejestrować się na stronie, jako potencjalny dawca i zamówić pakiet rejestracyjny do swojego domu. Następnie należy wypełnić przesłany formularz, pobrać wymaz z wewnętrznej części policzka i całość odesłać do fundacji. Po przebadaniu wymazu otrzyma się informację o wkroczeniu do grona aktywnych dawców.
Jeśli na świecie znajdzie się bliźniak genetyczny, które oczekuje na przeszczep, fundacja skontaktuje się z dawcą i zapyta, czy podtrzymuje on chęć pomocy. Wówczas konieczne będą badania potwierdzające zgodność pomiędzy dawcą i biorcą, a także oceniające, czy stan zdrowia dawcy pozwala na wdrożenie procedury medycznej.
W przypadku pozytywnych wyników, zostanie ustalony termin pobrania komórek macierzystych lub szpiku. W 85 procentach przypadków wykonywana jest afereza, co oznacza, że krwiotwórcze komórki macierzyste pobierane są z krwi obwodowej.
W pozostałych przypadkach pobierany jest szpik z talerza kości biodrowej. Zabieg jest wykonywany w znieczuleniu ogólnym. Jeszcze tego samego dnia komórki dawcy są transportowane do szpitala, w którym przebywa osoba oczekująca na ich przeszczepienie.
Warto wiedzieć, że ryzyko wystąpienia groźnych dla zdrowia powikłań pobrania komórek macierzystych lub szpiku jest znikome. Wiele osób, przed podjęciem decyzji o staniu się dawcą, zastanawia się także, czy szpik kostny się regeneruje. Jak podkreślają specjaliści z fundacji DKMS, szpik w organizmie dawcy regeneruje się całkowicie w ciągu około 2-3 tygodni.
