Tabletka dzień po - czy jest bezpieczna? Kto może wypisać receptę?

Reklama

Jak działa tabletka ,,dzień po”?

Tabletka ,,dzień po” jest silnym środkiem zapobiegającym zajściu w ciążę. W odróżnieniu od innych metod antykoncepcji, stosuje się ją post factum, czyli już po zbliżeniu. Wbrew krążącym mitom, nie jest jednak lekiem poronnym. Nie przerywa ciąży, uniemożliwia natomiast zapłodnienie.

Szał miłosnych uniesień bywa nieprzewidywalny, co w niektórych przypadkach generuje ryzyko nieplanowanej i niechcianej ciąży.

Do sytuacji takich należą:

• odbycie stosunku bez zabezpieczenia,
• zsunięcie się lub pęknięcie prezerwatywy,
• odklejenie się plastra antykoncepcyjnego,
• wydalenie spirali domacicznej,
• pominięcie lub nieprzyjęcie na czas tabletki antykoncepcyjnej.

Rozwiązaniem dla par, które nie chcą mieć dziecka, jest wówczas antykoncepcja awaryjna, zwana też postkoitalną.

W jej ramach wyróżnia się trzy metody działania:

• Tabletka jednoskładnikowa - to właśnie ona jest zwana potocznie pigułką ,,dzień po” (choć wbrew temu określeniu może być przyjęta w dłuższej perspektywie czasowej: nawet do 72 lub 120 godzin w zależności od rodzaju). W Polsce dostępne są obecnie dwa tego typu preparaty. W składzie pierwszego z nich znajduje się lewonorgestrel, zaś substancją czynną drugiego jest octan uliprystalu. Ich skuteczność wynosi 84-98 procent (szczegóły poniżej). Jak działają tabletki ,,dzień po”? Pigułki awaryjne mogą hamować owulację, wpływają też na skład śluzu szyjkowego oraz właściwości błony śluzowej macicy.
• Metoda Yuzpe - polega na przyjęciu dwóch zwiększonych dawek hormonów w odstępie 12 godzin na przestrzeni nie więcej niż 72 h od odbycia stosunku. W tym celu pacjentka stosuje większą ilość zwykłych dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych. Rozwiązanie to może być atrakcyjne w szczególności dla kobiet, które takie pigułki przyjmują na co dzień i mają w domu większy ich zapas. Metodę tę jako pierwszy zaprezentował kanadyjski ginekolog Albert Yuzpe, nie jest to więc „domowy sposób”, lecz praktyka zalecana przez lekarzy i naukowców (aczkolwiek opinie na temat jej skuteczności i bezpieczeństwa stosowania są podzielone).
• Wewnątrzmaciczna wkładka antykoncepcyjna zawierająca miedź - możliwe jest jej założenie w ciągu 5-7 dni po prawdopodobnym terminie jajeczkowania. Zapobiega ona zagnieżdżeniu się zarodka, wpływając na właściwości endometrium. Jej skuteczność jest bardzo wysoka, na poziomie nawet 99 procent (dane: W. Folwarczny).

Reklama

Tabletka 72 ,,po"

Żadna z tabletek ,,dzień po” nie działa tylko przez 24 godziny, dlatego nazwę tę należy traktować umownie. W rzeczywistości czas ten jest 3 albo 5 razy dłuższy, aczkolwiek faktycznie zaleca się stosowanie tego typu pigułek przed upływem 1 doby - wtedy ich skuteczność jest najwyższa.

Tabletką „72 po” nazywa się potocznie preparat zawierający w swoim składzie lewonorgestrel. Jest to syntetyczny hormon o działaniu zbliżonym do progesteronu, lecz bardziej wybiórczym. Zapobiega on ciąży w na kilka sposobów, dzięki czemu jest skuteczny zarówno w okresie przedowulacyjnym, jak też po owulacji:

• Hamuje owulację, czyli uwalnianie komórki jajowej przez jajniki.
• Blokuje zagnieżdżenie zarodka w macicy wpływając na właściwości jej błon śluzowych.
• Zmienia skład śluzu szyjkowego, przez co tworzy fizyczną barierę utrudniającą plemnikom migrację w głąb dróg rodnych kobiety.

Z danych zawartych w ulotce wynika, że przeciętna skuteczność tego preparatu - jeśli zostanie przyjęty w ciągu 72 godzin po niezabezpieczonym stosunku - wynosi 84 procent.

Im szybciej tabletka zostanie zaaplikowana, tym lepiej. Najbardziej wskazane jest zrobić to maksymalnie 1 ,,dzień po”, a optymalnie - w ciągu pierwszych 12 godzin. 3 dni po efektywność będzie znacznie mniejsza.

Reklama

Tabletka ,,dzień po” 120 h

Konkurencyjną tabletkę „5 dni po” można przyjąć nawet po 120 godzinach, aczkolwiek i w tym przypadku zaleca się, by uczynić to znacznie szybciej. Substancją czynną jest w tym przypadku octan uliprystalu.

Jest to syntetyczny modulator receptora progesteronowego. Wpływa on na działanie naturalnego progesteronu, którego obecność jest niezbędna do wystąpienia owulacji. Efektem tego jest opóźnienie jajeczkowania, a w konsekwencji - uniemożliwienie zapłodnienia.

Skuteczność pigułki nie jest stuprocentowa, ale i tak jest bardzo wysoka. Jej producent podaje, iż statystycznie w ciążę zajdą 2 na 100 przyjmujących ją pacjentek.

Która tabletka jest lepsza? Nie ma badań porównujących bezpośrednio te dwa produkty. Pamiętać jednak należy, że po upływie 72 lewonorgestrel przestaje być skuteczny, w takiej więc sytuacji uliprystal pozostaje jedynym rozwiązaniem.

Reklama

Tabletka ,,dzień po” a tabletka wczesnoporonna

Czy tabletka ,,dzień po” jest wczesnoporonna - to pytanie wciąż zadaje wiele pacjentek. Odpowiedź jest przecząca. Pigułki tego typu są środkami antykoncepcyjnymi, a nie poronnymi. Zapobiegają ciąży, ale jej nie przerywają.

Z jednej strony to ważna informacja dla osób, które ze względów etycznych czy religijnych nie akceptują aborcji. Antykoncepcja awaryjna działa, zanim dojdzie do uformowania i zagnieżdżenia zarodka, uniemożliwiając połączenie gamet męskich i żeńskich.

Z drugiej strony oznacza to, że zarówno lewonorgestrel, jak też uliprystal nie zadziałają, jeśli kobieta jest już w ciąży. Może tak być, jeśli do zapłodnienia doszło nie podczas ostatniego stosunku, lecz poprzedniego, kilka dni wcześniej.

Mimo fundamentalnych różnic, pigułki ,,dzień po” są mylone z tabletkami wczesnoporonnymi, czyli aborcyjnymi, zawierającymi mifepriston. Działanie tej substancji polega na blokowaniu progesteronu w organizmie kobiety w taki sposób, że dochodzi do zniszczenia wyściółki macicy. Ciąża w takim przypadku nie jest kontynuowana, a pacjentka dodatkowo otrzymuje drugi lek, mizoprostol, wywołujący skurcze macicy i krwawienie.

Światowa Organizacja Zdrowia zezwala na wykonywanie aborcji farmakologicznej do 12 tygodnia ciąży (a w szczególnych przypadkach do 24). Należy jednak pamiętać o specyficznych uwarunkowaniach prawnych w Polsce. Restrykcyjne prawo dopuszcza możliwość aborcji w szpitalu tylko w dwóch sytuacjach, a więc gdy ciąża:

• zagraża zdrowiu lub życiu ciężarnej,
• jest wynikiem gwałtu.

Co ciekawe, nie jest karalne samodzielne dokonanie domowej aborcji z użyciem zestawu mifepriston + mizoprostol (penalizowane jest wyłącznie „pomocnictwo”).

Leków tych nie można jednak kupić w polskich aptekach. Pacjentki zainteresowane takim rozwiązaniem sprowadzają je z zagranicy, na własną rękę lub z pomocą różnych organizacji.

Reklama

Czy tabletka ,,dzień po” jest na receptę?

Tabletka ,,dzień po” bez recepty? W Polsce nie ma takiej możliwości, choć była jeszcze kilka lat temu. Do 2017 roku pigułki te można było kupić bez przepisu lekarza, co było zgodne ze standardami obowiązującymi w większości krajów europejskich.

Później jednak uchwalono zmiany w prawie, które sprawiają, iż antykoncepcja awaryjna jest dostępna nad Wisłą wyłącznie na receptę. Politycy tłumaczyli to względami bezpieczeństwa, w szczególności w odniesieniu do najmłodszych pacjentek. Krytyce zaostrzenia przepisów upatrują w tej decyzji jednak działania motywowanego wyłącznie względami ideologicznymi.

Reasumując: tabletki ,,dzień po” nie są zakazane, pozostają legalne i powszechnie dostępne w aptekach, jednak dostęp do nich nie jest całkowicie swobodny.

Przed ich zakupem niezbędna jest konsultacja lekarska, co w praktyce bywa niekiedy trudne logistycznie, a także nastręcza dodatkowych kosztów. Aczkolwiek dziś, po upowszechnieniu się telemedycny oraz tzw. e-recept, jest to prostsze i tańsze, niż kilka lat temu.

W wywiadzie udzielonym 12 stycznia 2024 premier Donald Tusk zapowiedział, że rząd ma gotowy projekt uczynienia tzw. pigułki "dzień po" ponownie dostępną bez recepty:

Zmiana w dostępności antykoncepcji awaryjnej bez recepty przewiduje, że będzie można kupić ją po 15. roku życia.

Kto może wypisać tabletkę ,,dzień po”?

Kto może wypisać tabletkę ,,dzień po”? Każdy lekarz. Nie musi to być ginekolog, choć oczywiście optymalnym byłoby skorzystanie z usług takiego specjalisty, najlepiej łącznie z badaniem w gabinecie stacjonarnym.

Pozwalałoby to ocenić stan pacjentki (a więc na przykład wykluczyć ciążę), a także dokładnie poinformować o mechanizmie działania pigułek, skutkach ubocznych etc. W praktyce jednak zwykle nie ma na to czasu - terminy wizyt u ginekologa mogą być zbyt odległe. A przecież czas odgrywa w tym przypadku rolę kluczową.

W związku z tym recepty na tabletki ,,dzień po” wypisują różni specjaliści, a także lekarze rodzinni. Obecnie bardzo wygodnym sposobem na to, by błyskawicznie uzyskać receptę, jest skorzystanie z teleporady, a więc usługi świadczonej przez telefon lub Internet.

Takie udogodnienie oferuje bardzo wiele placówek medycznych, a koszty wirtualnej wizyty są niższe niż tradycyjnej. Zazwyczaj jest to od kilkudziesięciu do stu złotych. Są też lekarze, którzy zdalnie wypisują recepty na tabletki ,,dzień po” niemal pro bono, na przykład za symboliczną złotówkę, motywując to chęcią niesienia pomocy pacjentkom „skrzywdzonym” decyzją polityków.

Z drugiej strony należy pamiętać, że powołując się na tzw. klauzulę sumienia konkretny medyk może odmówić przepisania tego akurat leku. W takiej sytuacji jednak powinien wskazać innego, który może to uczynić.

Reklama

Jak zażywać tabletkę ,,dzień po”?

Kiedy można wziąć tabletkę ,,dzień po”? W każdym dowolnym momencie, pod warunkiem, że nie upłynie maksymalny czas jej działania, czyli 72 godziny w przypadku lewonorgestrelu i 120 godzin w przypadku uliprystalu.

Dla skuteczności działania nie ma znaczenia, w jakiej fazie cyklu miesięcznego jest kobieta. Jeśli jest to czas płodny (w trakcie owulacji, a także tuż przed lub tuż po), pigułka uniemożliwi zajście w ciąże, jeśli zaś niepłodny - jej przyjęcie nie będzie mieć znaczenia, do zapłodnienia tak czy inaczej nie dojdzie z przyczyn naturalnych (aczkolwiek należy mieć na uwadze, że zastosowanie awaryjnej antykoncepcji może mieć wpływ na następną miesiączkę).

Nie ma też znaczenia pora dnia. Nie trzeba być na czczo, nie ma wskazań odnośnie stosowania przed jedzeniem, czy po jedzeniu.

Nie jest wskazane łączenie pigułek z alkoholem, nie chodzi jednak o efektywność działania. Z racji tego, że żadna tego typu tabletka nie daje 100-procentowej gwarancji, nie można wykluczyć tego, że kobieta i tak zajdzie w ciążę. W związku z tym z piciem napojów procentowych należy się wstrzymać do najbliższego krwawienia miesięcznego, by mieć pewność, iż nie doszło do zapłodnienia.

Pacjentki pytają niekiedy, ile razy można wziąć tabletkę ,,dzień po”. Zgodnie z ogólnymi zasadami, nie częściej niż jeden raz w danym cyklu. Nie wolno zatem przyjmować dwóch tabletek pod rząd, poza sytuacją, gdy zażycie pierwszej skończy się intensywnymi wymiotami (w ciągu 3 godzin). Warto też pamiętać, że nie jest wskazane używanie antykoncepcji awaryjnej miesiąc po miesiącu. Leki te są przeznaczone do wyjątkowych zastosowań i nie powinny być traktowane jako substytut zwykłej antykoncepcji.

Reklama

Skuteczność tabletki ,,dzień po”. Co może osłabić jej działanie?

Tak, jak zostało wskazane wyżej, skuteczność tabletki ,,dzień po” jest szacowana na 84-98 procent. Informacje takie podają sami producenci. Przy czym są to dane statystyczne.

Teoretycznie jest możliwe, że tabletka nie zadziała, a kobieta zajdzie w ciążę. Wpływ na to może mieć wiele czynników.

Jednym z nich są wymioty, będące potencjalnym skutkiem ubocznym - w takim przypadku niezbędne jest sięgnięcie po drugą pigułkę. Kolejną kwestią jest stosowanie leków, które mogą wchodzić w interakcje z tabletką i osłabiać jej działanie.

Ich lista jest precyzyjnie określona. Są to leki:

• stosowane w terapii padaczki w tym: prymidon, fenobarbital, fenytoina; fosfenytoina, karbamazepina, okskarbazepina, barbiturany;
• przeciwgruźlicze: ryfampicyna, ryfabutyna;
• przeciwgrzybicze, takie jak gryzeofulwina;
• ziołowe na depresję zawierające wyciąg z dziurawca;
• na HIV: rytonawir, efawirenz, newirapina.

Tabletka nie zadziała, jeśli wynik testu ciążowego jest pozytywny, a zatem do zapłodnienia doszło przed jej zażyciem. Nie należy oczekiwać pozytywnego rezultatu także w sytuacji, gdy para odbędzie stosunek w dni płodne po zażyciu pigułki. Nie działa ona „do przodu”.

Choć dowody na to nie są jednoznaczne, podejrzewa się, iż skuteczność tabletki może spadać w sytuacji, gdy masa ciała pacjentki lub jej indeks BMI (stosunek wagi do wzrostu) są znaczne.

Oczywiście kluczową okolicznością jest czas. Im później zastosuje się preparat, tym mniejsza jego efektywność. Zażycie tabletki po upływie 72-120 godzin, na przykład ty,,dzień po” ostatnim stosunku, mija się celem. Jeśli do zapłodnienia miało dojść, w tak długim czasie doszło, a tabletka nie przerwie ciąży.

Tabletka ,,dzień po” a okres

Tabletka ,,dzień po” jest specyfikiem oddziałującym na żeński układ hormonalny sterujący cyklem miesięcznym. Ingerując weń, może doprowadzić do jego rozregulowania, co jest opisywane jako jeden z typowych skutków ubocznych.

W efekcie jej zażycia miesiączka może się pojawić kilka dni wcześniej, a też kilka dni później. Co więcej, destabilizacja ta może być długofalowa, zdarza się, że podobny skutek występuje także w kolejnych cyklach miesięcznych.

Ale uwaga - o ile spóźnianie się okresu do 7 dni można traktować jako standardowe działanie niepożądane, o tyle dłuższe opóźnienie jest wskazaniem do wykonania testu ciążowego i wizyty kontrolnej u ginekologa. Może to bowiem świadczyć o tym, że lek nie zadziałał, a macicy pacjentki rozwija się zarodek.

Jeżeli natomiast chodzi o czas stosowania - teoretycznie można użyć tabletkę ,,dzień po” w czasie okresu, aczkolwiek przeważnie nie ma to większego uzasadnienia.

Ryzyko skutecznego zapłodnienia akurat w „trudne dni” jest niewielkie - u większości kobiet miesiączkujących w miarę regularnie, zbyt długi czas dzieli ten moment od fazy płodnej.

Czy tabletka ,,dzień po” jest bezpieczna? Skutki uboczne

Czy tabletka ,,dzień po” jest bezpieczna? Jeżeli jest traktowana jako antykoncepcja awaryjna i przyjmowana incydentalnie - generalnie nie stanowi poważnego zagrożenia dla zdrowia. Aczkolwiek należy się liczyć z możliwością wystąpienia licznych skutków ubocznych.

Do najczęstszych działań niepożądanych należą:

• mdłości, wymioty,
• ból brzucha i miednicy,
• nadwrażliwość piersi,
• bolesna miesiączka,
• bóle i zawroty głowy,
• labilność emocjonalna,
• uczucie zmęczenia,
• bóle mięśniowe.

Stosunkowo często pojawiają się również takie problemy zdrowotne, jak:

• nieregularne krwawienia z pochwy między cyklami,
• obfite, przedłużające się krwawienie miesięczne,
• zespół napięcia przedmiesiączkowego,
• nietypowy popęd seksualny, zarówno osłabiony jak też wzmożony,
• biegunka, zgaga, wzdęcia,
• suchość w ustach,
• zaburzenia apetytu,
• zaburzenia emocjonalne,
• niepokój, pobudzenie,
• senność lub bezsenność,
• wykwity skórne, świąd,
• gorączka, dreszcze, złe samopoczucie.

Kiedy się pojawiają działania niepożądane? Jak długo mogą się utrzymywać? Część z nich może wystąpić jeszcze tego samego dnia. Niektóre z nich, związane zwłaszcza z miesiączkowaniem, zaznaczają swoją obecność w dłuższej perspektywie - po tygodniu, dwóch, a nawet trzech.

Co ważne - znaczna część opisanych symptomów może przypominać wczesne objawy ciąży. Jeśli zatem w ciągu kilku dni po terminie nie pojawi się okres, należy bezzwłocznie wykonać test ciążowy.

Przeciwwskazania do stosowania tabletki ,,dzień po”

Przeciwwskazania do zastosowania tabletki ,,dzień po” minimalnie różnią się w przypadku obydwu dostępnych w Polsce preparatów, dlatego przed ich zastosowaniem dobrze jest zasięgnąć lekarskiej porady lub też wczytać uważnie w ulotkę.

Generalnie jednak nie zaleca się stosowania hormonalnej antykoncepcji awaryjnej w takich przypadkach jak: 

• Ciąża - tabletka jej ma działania poronnego, jej przyjęcie jest zatem bezcelowe. Nie wskazuje się wprawdzie wpływu tego typu preparatów na rozwój płodu, są one jednak znaczącym obciążeniem dla organizmu kobiety, na które nie warto się narażać bez powodu.
• Karmienie piersią - można wprawdzie zażyć tabletkę w okresie laktacji, ale po tym fakcie należy odstawić dziecko od piersi na przynajmniej tydzień. Producenci tabletek zalecają wprawdzie używanie laktatorów do ściągania pokarmu, ale tylko po to, by utrzymać jego produkcję. Pozyskane mleko powinno być wyrzucane.
• Uczulenie na którykolwiek ze składników leku, zarówno główną substancję czynną, jak też inne, dodatkowe.
• Przyjmowanie leków przeciwpadaczkowych i innych wymienionych powyżej.
• Choroba jelita (np. Leśniowskiego-Crohna) zaburzająca wchłanianie przyjmowanych składników pokarmowych, leków etc.
• Ciężkie schorzenia wątroby.
• Ciąża pozamaciczna w przeszłości.
• Zapalenie jajowodów obecnie i w przeszłości.

Pacjentki często pytają, od jakiego wieku można stosować antykoncepcję awaryjną. Teoretycznie tabletki są przeznaczone dla wszystkich kobiet w wieku rozrodczym, a więc także młodocianych. Ponieważ leki te są wydawane na receptę, należy jednak pamiętać, że osoby poniżej 16 roku życia muszą korzystać z porad specjalisty w towarzystwie rodzica, zaś w przedziale 16-18 lat mogą to czynić samodzielnie, ale za zgodą opiekuna. Dla wielu nastolatek jest to dodatkowe utrudnienie.

Co zamiast tabletki ,,dzień po”, jeśli przyjęcie takowej jest niemożliwe, a pacjentka nie chce ryzykować zajścia w ciążę? Zazwyczaj rekomenduje się założenie spirali z miedzią, rzadziej polecana jest Metoda Yuzpe.

Wszelkie inne metody, zaliczane w poczet „domowych sposobów” są absolutnie odradzane przez lekarzy jako niebezpiecznie albo po prostu nieskuteczne. W związku z tym można zapomnieć o tym, że ciąży zapobiegnie gorący prysznic czy irygacja pochwy.

Opinie i mity na temat tabletki ,,dzień po”

Tabletka ,,dzień po” jest preparatem, wokół którego narosła ogromna ilość kontrowersji. Prezentowane na jej temat opinie są skrajnie różne (przy czym dotyczy to głównie aspektów etycznych, bo co do skuteczności działania nikt nie ma wątpliwości - jest ona zbadana i znana); pojawiają się też liczne mity.

Warto zatem odpowiedzieć sobie na kilka pytań:

• Czy tabletka ,,dzień po” to aborcja? Nie. Tak jak zostało wspomniane wyżej, nie jest to pigułka wczesnoporonna. Nie przerywa ona ciąży, jeśli kobieta w nią zajdzie. Jedyny efekt działania to niedopuszczenie do zapłodnienia.
• Czy stosowanie tabletki ,,dzień po” to grzech? Pytanie to jest ważne dla osób kierujących się nauką Kościoła katolickiego. A ten w sprawie wszelkiej antykoncepcji, zarówno prewencyjnej (prezerwatywy, tabletki hormonalne), jak też awaryjnej, zajmuje stanowisko nieprzejednane i jednoznacznie krytyczne. Na ten temat swego czasu wypowiedzieli się eksperci z zespołu bioetycznego Episkopatu Polski uznając, że stosowanie takich tabletek jest grzechem i to ciężkim. W doktrynie katolickiej grzeszna jest bowiem aktywność seksualna pozbawiona zamiaru prokreacyjnego. Co jednak ciekawe, Kościół dopuszcza metody naturalnego planowania rodziny, a więc korzystanie z tzw. kalendarzyka małżeńskiego. W przypadku tabletki ,,dzień po”, przy okazji dyskusji towarzyszącej wprowadzeniu obowiązku posiadania recepty, hierarchowie podkreśli, iż taka właśnie antykoncepcja doraźna propaguje swobodę seksualną, osłabia poczucie odpowiedzialności za drugiego człowieka, trywializuje charakter relacji między kobietą i mężczyzną.
• Czy tabletka ,,dzień po” chroni przed chorobami przenoszonymi drogą płciową? Nie - preparaty te nie zabezpieczają przez HIV, rzeżączką, kiłą, grzybicą ani żadnym innym schorzeniem, na które można zapaść pod odbyciu stosunku z zakażonym partnerem.
• Czy antykoncepcja awaryjna zawsze chroni przed ciążą? Nie - tak jak zostało powiedziane wyżej, skuteczność żadnego z tego typu środków nie jest stuprocentowa.
• Czy pigułki ,,dzień po” wpływają na płodność? W długoterminowej perspektywie nie powinny. Krótkofalowo mogą, jeśli doprowadzą do rozregulowania cyklu miesięcznego.

Cena tabletki ,,dzień po”. Gdzie ją kupić?

Ile kosztuje tabletka ,,dzień po”? Droższe są preparaty zawierające octan uliprystalu - kosztują ponad 100 złotych za jedną sztukę. Natomiast pigułki z lewonorgestrelem można nabyć za około 40-60 złotych.

Choć są dostępne na receptę, nie podlegają one refundacji, są więc pełnopłatne.

Gdzie kupić tabletkę ,,dzień po”? Wyłącznie w aptece - to jedyne miejsce, gdzie w Polsce są sprzedawane preparaty wydawane z przepisu lekarza. Produkty tego typu dostępne są w zdecydowanej większości aptek, należy jednak pamiętać, że podmioty zarejestrowane w Polsce nie mogą wysyłać farmaceutyków pocztą czy kurierem pod wskazany adres.

Jest więc wprawdzie możliwość zamówienia ich online, jednak odbiór i tak trzeba zrealizować w punkcie stacjonarnym.