Co to jest test na przeciwciała?
Test na obecność przeciwciał jest jednym z narzędzi stosowanych w diagnostyce schorzeń różnego typu, w tym zakażeń wirusowych, bakteryjnych i pasożytniczych, ale też alergii, a także w chorób autoimmunologicznych, powodowanych agresją układu odpornościowego względem zdrowych komórek własnego organizmu.
Dodatkowo badania takie wykonuje się dla stwierdzenia zgodności grup krwi, w szczególności u kobiet w ciąży, a także po transfuzjach.
Co pokazuje test na przeciwciała? W przypadku infekcji, analiza pobranej próbki krwi pozwala stwierdzić lub wnioskować, czy pacjent miał kontakt z danym patogenem, a jeśli tak -
- kiedy doszło do zakażenia,
- czy choroba jest w fazie aktywnej,
- czy doszło do wytworzenia odporności.
Zaliczane do immunoglobulin przeciwciała są białkami układu immunologicznego i stanowią jeden z kluczowych czynników odporności swoistej.
Produkowane są przez tzw. limfocyty B, czyli białe krwinki powstające w szpiku kostnym. Ich rolą jest rozpoznanie tzw. antygenów, czyli białek i innych substancji znajdujących się na powierzchni patogenów, a następnie dopasowanie się do nich, przyłączanie i eliminacja.
Czy test na przeciwciała jest wiarygodny? Czy ma sens? Tak, ale nie zawsze. W pierwszych dniach po zakażeniu lepiej jest zrobić test antygenowy lub genetyczny metodą PCR. Dlaczego?
Przy pierwszym kontakcie z danym wirusem lub bakterią, układ odpornościowy nie ma jeszcze swoistych przeciwciał, potrzebuje kilku lub kilkunastu dni na ich wytworzenie.
Ten czas nazywany jest okienkiem serologicznym - mimo iż szkodliwe drobnoustroje atakują organizm, nie znajduje to odbicia w wynikach testu na przeciwciała.
Dlatego badanie to z reguły wykonuje się w określonym odstępie od momentu wystąpienia pierwszych objawów.
W większości infekcji jako pierwsze pojawiają się immunoglobuliny klasy IgM. Ich czas półtrwania jest zwykle bardzo krótki, dlatego stanowią dobry wskaźnik stosunkowo świeżych lub niedawnych zakażeń.
W nieco późniejszym czasie układ odpornościowy wytwarza białka typu IgG, które zostają w ustroju znacznie dłużej. Pozwalają one orzec o kontakcie z patogenem w przeszłości i wnioskować o odporności nabytej czy to wskutek choroby, czy przyjętej szczepionki.
W ostatnim czasie o badaniu immunoglobulin mówi się przede wszystkim pod kątem zakażeń wirusem SARS-Cov-2. Wielu pacjentów pyta w związku z tym, jaka jest różnica między testem antygenowym a testem na przeciwciała.
Ten pierwszy pozwala wykryć antygeny koronawirusa w materiale pobranym z nosogardzieli, z dużą dozą prawdopodobieństwa wskazuje więc na toczącą się akurat w organizmie infekcję.
Ten drugi zaś wykonuje się z opóźnieniem, a jego wyniki zwykle służą do stwierdzenia tego, czy organizm miał kontakt z wirusem i czy wytworzył przeciwciała zapewniające ochronę przed ponownym zachorowaniem.
Należy pamiętać, że testy na obecność przeciwciał wykonuje się też pod kątem wielu innych schorzeń, w tym często wirusowego zapalenia wątroby typu B, a także boreliozy, toksoplazmozy, różyczki, czy cytomegalii.
Dodatkowo przeciwciała klasy IgE bada się w przypadku podejrzenia alergii, są one bowiem jednym z głównych czynników sprawczych występujących odczynów. Wykrycie specyficznych białek odpornościowych jest przydatne także w diagnostyce chorób autoimmunologicznych, takich jak:
- reumatoidalne zapalenie stawów,
- toczeń rumieniowaty układowy,
- celiakia,
- cukrzyca typu 1,
- choroba Hashimoto i inne.
We krwi pacjenta wykrywane są wówczas tzw. autoprzeciwciała, odgrywające w mechanizmie owych schorzeń rolę negatywną, związaną z błędnym rozpoznawaniem prawidłowych komórek ustroju za wrogie.
Reklama
Rodzaje testów na przeciwciała
Istnieją różne rodzaje testów na przeciwciała. Najbardziej ogólny podział wyróżnia trzy:
- jakościowe - określają obecność immunoglobulin bez rozróżnienia klas. W bardzo wiarygodny sposób potwierdzają występowanie białek odpornościowych, stanowiąc jednak tylko wstęp do dalszej, bardziej szczegółowej diagnostyki w przypadku wyniku dodatniego oraz jej poniechania przy rezultacie negatywnym. Mają więc charakter przesiewowy.
- półilościowe - pokazują stężenie przeciwciał w podziale na klasy - w przypadku SARS Cov-2 są to klasy IgM, IgA (świadczące o stosunkowo niedawnym zakażeniu) oraz IgG (wskazujące na kontakt z wirusem w bardziej odległej przeszłości).
- ilościowe - określają bardzo precyzyjnie stężenie przeciwciał neutralizujących klasy IgG, wykonywane są przede wszystkim pod kątem potwierdzenia lub wykluczenia nabytej odporności.
Który test na przeciwciała wybrać? Wiele zależy od celu diagnostyki i tego, jaki czas upłynął od wystąpienia pierwszych objawów.
Należy pamiętać, że żadne z wymienionych narzędzi nie wskazuje zakażenia w pierwszych dniach infekcji.
Reklama
Jak i gdzie zrobić test na przeciwciała?
Gdzie zrobić test na przeciwciała? Większość tego typu badań wykonuje się laboratorium z użyciem automatycznych analizatorów, z wykorzystaniem próbki pobranej z krwi żylnej.
Profesjonalne placówki oferują testowanie różnymi metodami, zarówno jakościowymi, jak też półilościowymi i ilościowymi. Zbadać w takich miejscach można białka odpornościowe pod kątem koronawirusa, ale też dziesiątek innych schorzeń infekcyjnych, alergicznych czy autoimmunologicznych.
Jeśli chodzi o diagnostykę SARS Cov-2, badanie przeciwciał można też wykonać samodzielnie, w domu. W aptekach dostępne są szybkie testy kasetkowe, służące do analizy krwi pobranej z palca za pomocą niewielkiego nakłuwacza.
Zastosowany w nich mechanizm immunochromatograficzny pozwala poznać wynik w ciągu kilkunastu minut. Należy jednak pamiętać, że są to narzędzia jakościowe i nie tak czułe, jak te stosowane w profesjonalnych laboratoriach
Reklama
Kiedy zrobić test na przeciwciała?
Kiedy wykonać test na przeciwciała? W przypadku infekcji spowodowanej przez SARS Cov-2 zaleca się, by robić to nie wcześniej, niż po 15 dniach od zakażenia, czyli kontaktu z osobą chorą.
Wcześniej białek odpornościowych nie będzie w organizmie, nawet jeśli choroba będzie przebiegać pełnoobjawowo. Warto przypomnieć, że po takim czasie w osoczu powinny wystąpić immunoglobuliny klasy IgE.
Białka typu IgG pojawiają się później, często już po przechorowaniu Covid. Dlatego badania pod kątem odporności wykonuje się zazwyczaj po upływie 4-6 tygodni od zakażenia (lub przyjęcia szczepionki), wtedy bowiem teoretycznie białka powinny osiągać najwyższe stężenie.
Podobne zalecenia dotyczą wszystkich innych infekcji, przy czym różnić się mogą sugerowane okresy karencji, związane z długością okienek serologicznych. Szczegóły należy konsultować z lekarzem prowadzącym bądź bezpośrednio w laboratorium.
Jeśli chodzi o kwestie praktyczne, pacjenci często pytają, czy na badanie przeciwciał trzeba przyjść na czczo. Odpowiedź jest przecząca.
Test na przeciwciała wymierzone w koronawirusa nie wymaga żadnego przygotowania. W laboratorium można się stawić o dowolnej porze dnia, także po posiłku.
Reklama
Test na przeciwciała po szczepieniu
Kiedy wykonać test na przeciwciała po szczepieniu? Można to zrobić 4-6 tygodni po przyjęciu dawki preparatu zabezpieczającego przed zachorowaniem na koronawirusa. Wtedy ilość przeciwciał powinna być największa, a rezultat najbardziej wiarygodny.
Należy jednak podkreślić, że otrzymany wynik ma znaczenie głównie informacyjne dla pacjenta oraz jego otoczenia. Jak podkreślają specjaliści Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego, nie ma on natomiast wpływu na dalszą procedurę szczepienną.
Nawet więc, jeśli wynik jest ujemny (co jest prawdziwą rzadkością), pacjent nie kwalifikuje się do natychmiastowego przyjęcia kolejnej dawki - tę może przyjąć dopiero po upływie określonego czasu.
Przypomnieć w tym miejscu należy, że w przypadku koronawirusa wstrzykuje się dwie dawki podstawowe w odstępie minimum trzech tygodni, a kolejne, przypominające, nie wcześniej niż po trzech miesiącach.
Podobnie nie wykonuje się z reguły rutynowo testów na ilość przeciwciał bezpośrednio po przyjęciu innych szczepionek.
Zdarza się jednak sprawdzanie immunoglobulin pod kątem odporności w przypadku, szczepień które były realizowane dawno, niekiedy kilkanaście lub kilkadziesiąt lat wcześniej.
Tym bardziej jeśli pacjent nie ma pewności, czy określony preparat w ogóle przyjmował. Dotyczy to choćby różyczki (co jest szczególnie istotne w ciąży, ponieważ zachorowanie na tę chorobę w tym właśnie okresie jest niezwykle niebezpieczne dla płodu), czy wirusowego zapalenia wątroby typu B.
Reklama
Wyniki na przeciwciała
Wyniki testu na przeciwciała powinien zinterpretować lekarz. Kluczowe znaczenie ma bowiem klasa wykrytych przeciwciał, ich ilość, czas jaki upłynął od momentu zakażenia do pobrania próbki krwi.
Należy pamiętać, że nie istnieją ogólne normy dla przeciwciał - są one inne dla poszczególnych schorzeń oraz konkretnych klas immunoglobulin.
Różne też mogą być kryteria stosowane w różnych laboratoriach, dlatego przy odczycie wyniku należy się posiłkować załączonym opisem.
Najłatwiejsza, choć nie zawsze w pełni miarodajna, jest interpretacja wyników jakościowych - wynik dodatni (pozytywny) lub ujemny (negatywny) oznaczają po prostu stwierdzenie przeciwciał w osoczu krwi.
Teoretycznie większą wartość powinny mieć analizy półilościowe i ilościowe. Jednak w niektórych przypadkach poznanie wartości nominalnych nie przynosi odpowiedzi na kluczowe pytanie, czy pacjent jest z całą pewnością odporny.
Tak dzieje się w przypadku schorzeń, co do których ochronne poziomy nie zostały autorytatywnie określone.
Reklama
Test na przeciwciała koronawiursa
Test na przeciwciała koronawirusa wykonywany w pierwszych tygodniach po zakażeniu i mający de facto potwierdzić zachorowanie lub przebycie choroby, często ma charakter jakościowy lub półilościowy.
W przypadku pacjentów objawowych, wciąż jeszcze zmagających się z infekcją, warto w takim przypadku wykonać także test genetyczny PCR lub antygenowy - są one bowiem w stanie bezpośrednio wykazać wirus w organizmie.
Jeśli natomiast chodzi o ilościowy test na przeciwciała COVID-19 ilościowy, mierzący dokładne stężenie immunoglobulin klasy IgG, jego wiarygodność jest duża przede wszystkim w kontekście odporności. I to pod warunkiem, że zostanie wykonany po określonym czasie - tak jak wspomniano wyżej, najlepiej po upływie 4-6 tygodni.
Badane jest w tym przypadku stężenie białek neutralizujących przeciwko RBD (inna nazwa: podjednostka S1 białka szczytowego S). Warto przy tym podkreślić jeszcze raz, że nie ma wciąż tzw. korelatu odporności - innymi słowy, nie wiadomo jaki dokładnie poziom przeciwciał zapewnia odporność.
Czy warto zatem robić test? Paradoksalnie badanie może mieć dużą wartość dla osób, które nie przyjmowały szczepionki, nie chorowały objawowo i nie diagnozowały się w żaden sposób, a mają podejrzenie, iż mogły mieć kontakt z wirusem.
Test będzie wówczas tego potwierdzeniem lub zaprzeczeniem.
Jeśli chodzi o osoby, które na pewno były chore lub które niedawno przyjęły szczepionkę z ogromną dozą prawdopodobieństwa będą one miały odporność, badanie potwierdzi więc jedynie to, czego można się spodziewać.
Czy test na przeciwciała zwalnia z kwarantanny?
Czy negatywny test na przeciwciała zwalnia z kwarantanny? W przypadku COVID-19 sytuacja dotycząca przepisów sanitarnych związanych z możliwością opuszczania domu, a także przemieszczania się pomiędzy różnymi państwami, jest dynamiczna i często ulega zmianie.
Niemniej w przypadkach, gdy wymagane jest testowanie, kluczem otwierającym drzwi (umożliwiającym wyjście z domu, pójście do pracy, przekroczenie granicy), są wyłącznie badania genetyczne metodą PCR lub antygenowe.
Tylko one bowiem pozwalają wykryć zakażenie na wczesnym etapie, gdy chory stanowi największe zagrożenie dla otoczenia.
Test na przeciwciała wykazuje na tym polu znaczne opóźnienie i nie może być wiarygodnym miernikiem w przypadku osób, które dopiero zostały zainfekowane.
Warto pamiętać, że podobnie rzecz wygląda w przypadku tzw. statusu ozdrowieńca - jest to pojęcie bardziej formalno-prawne, niż odnoszące się do stanu faktycznego.
Mają go osoby, które przechodziły chorobę w warunkach szpitalnych lub w domu po potwierdzeniu tego wiarygodnym testem, czyli PCR lub antygenowym.
Z formalnego punktu widzenia istotny jest też sam fakt przyjęcia szczepionki, nie zaś wynik ewentualnych testów na przeciwciała wykonanych kilka tygodni później.
Cena testów na przeciwciała
Ile kosztuje test na przeciwciała? Wszystko zależy od tego, jakie białka są oznaczane. W przypadku immunoglobulin skierowanych przeciwko antygenom wirusa SARS-Cov-2, diagnostyka tego typu kosztuje około 80-130 złotych. Dostępne w aptekach testy „domowe” są mniej więcej o połowę tańsze.
Jeśli chodzi o inne schorzenia, ceny są bardzo zróżnicowane. Do stosunkowo tanich (około 30 zł) należy oznaczenie takich przeciwciał, jak anty-HBs (w rozpoznaniu wirusowego zapalenia wątroby typu B), czy anty-CMV (cytomegalia).
Droższe jest rozpoznanie między innymi anty-HAV (wirusowe zapalenie wątroby typu A), za które trzeba zapłacić w granicach 80 zł. Najwięcej, bo ponad 100 złotych z reguły płaci się za diagnostykę takich schorzeń, jak ospa czy toksoplazmoza.
Czy testy na przeciwciała są refundowane? W przypadku tych, o które pacjenci pytają ostatnio najczęściej, czyli przeciwko koronawirusowi, nie ma wciąż takiej możliwości, aczkolwiek można niekiedy skorzystać z takich „okazji”, jak bezpłatne badania w ramach różnych projektów badawczych, realizowanych przez placówki naukowe.
Jeśli chodzi o inne schorzenia, sytuacja jest zróżnicowana. Przykładem badań refundowanych, które można wykonać za darmo ze skierowaniem od lekarza, są testy na przeciwciała wykorzystywane w diagnostyce celiakii, groźnej choroby autoimmunologicznej powodowanej nietolerancją glutenu.
