Tiki nerwowe u dziecka – przyczyny, objawy i sposoby leczenia

Co to jest tik nerwowy?

Co to są tiki nerwowe? Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne w Podręczniku diagnostycznym i statystycznym zaburzeń psychicznych (ang. Diagnostic and statistical manual of mental disorders w skrócie DSM-5) definiuje  tiki jako “nagłe, szybkie, powtarzające się, nierytmiczne stereotypowe ruchy lub wokalizacje, mające charakter ruchów niecelowych”.

Tiki nerwowe są zazwyczaj poprzedzone uczuciem dyskomfortu - napięcia czy bólu, nazywanym sygnałem ostrzegawczym. Tiki nasilają się w sytuacjach stresogennych i gwałtownych również pozytywnych emocji, infekcji lub przemęczenia. Do czynników zmniejszających nasilenie tików zaliczane są: sen (wbrew panującym przekonaniom, że tiki nie występują w okresie snu), aktywność fizyczną, działania wymagające koncentracji i koordynacji ruchowej (czytanie, pisanie, zadania zręcznościowe czy fizyczne).

Cechą charakterystyczną tików jest możliwość powstrzymania się od ich wykonywania przez określony czas. Wiąże się to z towarzyszącym lub nasilającym się odczuwaniem sygnału ostrzegawczego.

Tik to objaw, który może przypominać objawy innych zaburzeń, w których również pojawiają się ruchy mimowolne, np.:

• chorobę Huntingtona,
• porażenie mózgowe,
• padaczkę,
• zaburzenia kompulsyjne,
• dyskinezy i dystonie.

Najczęściej tiki nerwowe nie wymagają leczenia farmakologicznego. Ale jeśli są uciążliwe w codziennym funkcjonowaniu, negatywnie wpływają na codzienne obowiązki szkolne i relacje rówieśnicze, albo gdy powodują ból lub uszkodzenie ciała, należy udać się do lekarza specjalisty.

Do jakiego lekarza się udać? Rodzice dzieci z problemem tików, powinny skorzystać z konsultacji neurologa dziecięcego lub psychiatry dziecięcego, który omówi problem z rodzicami i dzieckiem i wskaże kierunek postępowania i wskazania do podejmowanych interwencji.

Reklama

Rodzaje i przykłady tików nerwowych

Ze względu na charakter, tiki można podzielić na kilka grup. Według klasyfikacji DSM-5 oraz ICD10 tiki nerwowe dzielą się na:

• Tiki przejściowe (przemijające) - są to pojedyncze lub mnogie tiki ruchowe i/ lub wokalne, które występują kilka razy w ciągu dnia, co najmniej przez 4 tygodnie, ale łączny okres ich trwania jest krótszy niż 1 rok. Początek objawów przypada na okres dzieciństwa i adolescencji.
• Tiki przewlekłe - są to głównie utrwalone tiki ruchowe lub w mniejszej ilości przypadków tiki wokalne. Występują wielokrotnie w ciągu dnia, większości dni okresu trwającego 1 rok od momentu wystąpienia pierwszych objawów. Tiki przewlekłe nie spełniają kryteriów dla zespołu Tourette’a, tzn. w przebiegu tików przewlekłych nie występują tiki ruchowe i wokalne.
• Zespół tików głosowych i ruchowych (zespół Tourette’a, choroba tikowa) - jest to kilka tików ruchowych i minimum jeden tik wokalny. Nasilenie tików zmienia się w czasie, mogą pojawiać się okresy remisji choroby trwającej do 2 miesięcy.

Zaburzeniom tikowym towarzyszą najczęściej: ADHD, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, specyficzne zaburzenie rozwoju umiejętności szkolnych, zaburzenia snu, nastroju, zaburzenia zachowania, zaburzenia lękowe.

Biorąc pod uwagę złożoność tików, może je podzielić na tiki proste i złożone. Tik prosty to skurcz mięśnia lub pojedynczej grupy mięśniowej. Proste tiki ruchowe dotyczą głównie twarzy, okolic głowy i szyi. Proste tiki wokalne obejmują wydawanie prostych dźwięków.

Przykłady tików prostych:

• marszczenia czoła,
• mrużenie i mruganie oczami u dziecka,
• potrząsanie głową,
• grymasy twarzy,
• chrząkanie,
• kaszel,
• otwieranie ust,
• wysuwanie języka z jamy ustnej,
• wzruszanie ramionami,
• zaciskanie pięści,
• poruszanie żuchwą,
• gwizdanie,
• mlaskanie,
• cmokanie,
• krzyk.

Natomiast tiki złożone dotyczą większej grupy mięśni, przypominają codziennie wykonywane ruchy, przez co sprawiają, że dziecko wykonuje dany odruch naturalnie.

Przykłady tików złożonych to:

• kopanie,
• podskakiwanie,
• gryzienie warg,
• dotykanie osób lub przedmiotów,
• wykonywanie obscenicznych gestów,
• naśladowanie ruchów innych osób,
• wykrzykiwanie niecenzuralnych treści.
• wąchanie innych osób lub swoich rąk.

Reklama

Przyczyny tików nerwowych

Powszechne określenie „tik nerwowy” wskazuje, że przyczyna tego typu odruchu tkwi w nieprawidłowościach w zakresie układu nerwowego. Przyczyny tików sa związane z zaburzeniami transmisji neuroprzekaźników w obwodach neuronalnych oraz nieprawidłowości w równowadze pomiędzy poszczególnymi przekaźnikami.

Powyższe zmiany patofizjologiczne zaburzają mechanizmy hamujące aktywność ruchową organizmu.

Ponadto w etiologii tików istotny jest czynnik genetyczny, który potwierdzono prowadząc badania u bliźniąt i osób spokrewnionych. Badania wskazują na 10-100-krotnie częstsze występowanie tików wśród bliskich krewnych osoby z zaburzeniem tikowym. Jednak tiki mogą powstawać również u dzieci, u których w wywiadzie rodzinnym tiki nie pojawiały się do tej pory.

W ujawniania się tików u dzieci niepodważalnie duży wpływ mają nieprawidłowości okresu ciąży i porodu, tj. stosowanie używek podczas ciąży, narażenie na silny stres, niedotlenienie podczas porodu, powikłany przedłużający się poród, niska masa urodzeniowa, zły stan noworodka po urodzeniu.

Niektóre z przypadków zespołu Tourette’a mają związek z infekcją paciorkowcową, która powoduje uruchomienie reakcji autoimmunologicznej.

Reklama

Choroba tikowa

Mianem choroby tikowej określa się zespół Tourette’a (nazwa pochodzi od nazwiska francuskiego neurologa Gilles de la Tourette’a, który opisał go jako pierwszy), czyli chorobę charakteryzującą się występowaniem licznych tików ruchowych i przynajmniej jednego wokalnego przez pewien czas trwania zaburzenia, ale niekoniecznie jednocześnie.

Ten rodzaj zaburzenia dotyczy około 0,8% dzieci i młodzieży. Rzadziej występuje u osób dorosłych, co świadczy o stabilizacji, ustępowaniu i wycofywaniu się objawów z wiekiem.

Około 5% dzieci z rozpoznaniem choroby tikowej w dzieciństwie lub adolescencji będzie wymagało leczenia w życiu dorosłym.

Tiki w zespole Tourette’a najczęściej rozpoczynają się w wieku 5-7 lat. Zespół Tourette’a rozpoczyna się od jednego tiku (zazwyczaj prostego ruchowego w obrębie twarzy) jak mruganie oczami, potrząsanie głową, grymasy twarzy, które po czasie wycofują się a na ich miejsce pojawiają się tiki o innej morfologii i lokalizacji. 

Po tym pojawiają się tiki ruchowe złożone i dołączają się tiki wokalne. Powszechnie za charakterystyczny objaw choroby tikowej uważana jest koprolalia, czyli wykrzykiwanie wulgarnych treści, albo fragmentów obscenicznych słów.

Nie jest to jednak prawidłowe założenie, gdyż koprolalia występuje u mniej więcej co piątej osoby z rozpoznaniem zespołu Tourette’a.

Reklama

Tiki nerwowe i choroba tikowa w klasyfikacji ICD10 i ICD11

W Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD) w wersji dziesiątej, opracowanej przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), tiki zostały przyporządkowane do zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania (oznaczenie F).

Klasyfikacja chorób według ICD10 obowiązuje w Polsce od 1996 roku. Od stycznia 2021 roku w życie wejdzie nowa klasyfikacja ICD11. Zgodnie z nią tiki zostały przyporządkowane do zaburzeń układu nerwowego.

Reklama

Leczenie tików nerwowych - jak sobie z nimi poradzić?

Proces leczenia tików rozpoczyna się od odpowiedniej diagnostyki. Rodzice podejrzewający tiki u dziecka powinni zgłosić się do neurologa dziecięcego lub psychiatry dziecięcego.

Podczas wywiadu i badania lekarskiego, lekarz specjalista ma możliwość wykluczenia innych zespołów neurologicznych, które objawiają się ruchami i wokalizacjami mimowolnymi, a w razie potrzeby pogłębienia diagnostyki i wskaże potrzebę wykonania badań dodatkowych.

Lekarz przedstawia kierunek podejmowanych oddziaływań i możliwości leczenia farmakologicznego, jeśli będą ku temu wskazania. Do procesu wspierania dziecka z tikami, powinny poza rodzicami być włączone osoby sprawujące opieką nad dzieckiem, tzn. dziadkowie, opiekunki, nauczyciele, wychowawcy.

Istotne jest przekazanie im wiedzy na temat tego zaburzenia, wszelkich trudności dziecka oraz uwolnienie dziecka z często nadawanej mu roli dziecka niegrzecznego, dokuczającego.

Jest to istotne również z tego względu, że najbliższe otoczenie dziecka, znając czynniki wpływające na przebieg i nasilenie tików, może je ograniczać dzięki odpowiedniemu „wyciszaniu” objawów.

Reklama

Jak wyciszyć tiki u dziecka?

Większość dzieci z tikami nie wymaga podejmowania interwencji leczniczych i terapeutycznych. Tiki, zwłaszcza przemijające, najczęściej pozostają niezauważone przez dziecko i grupę rówieśniczą, a stanowią tylko „defekt” w ocenie rodziców.

Błędem jest zjawisko karania, krytykowanie dziecka za tiki, co tylko potęguje napięcie emocjonalne i utrwala występowanie problemu.

Oddziaływania w przypadku tików, poza edukacją środowiska dzieci, można podzielić na  techniki behawioralne oraz farmakoterapię. W przypadki współistnienia innych zaburzeń psychicznych, obniżonego poczucia własnej wartości, zaburzeń nastroju wskazane jest podjęcie terapii psychologicznej.

U dziecka, którego tiki mają łagodną postać, farmakoterapia nie jest wskazana. Farmakoterapia jest  zazwyczaj stosowana w leczeniu dziecka, które we względu na tiki ma problemy z nauką, problemy w relacjach z rówieśnikami lub u dziecka u którego tiki powodują uszkodzenie ciała. W takich przypadkach lekarz może zalecić odpowiednie leczenie farmakologiczne.

Natomiast terapia związana z leczeniem tików nerwowych obejmuje współpracę z psychologiem i wykonywanie odpowiednich zadań lub ćwiczeń, np.

• świadomym opóźnianiu momentu wystąpienia tiku w reakcji na odczuwany sygnał ostrzegawczy,
• odwracania reakcji, tzn. poszukiwania innego konkurencyjnego ruchu, który będzie zastępował tik,
• nagradzanie i chwalenie dziecka w momencie, kiedy tiki nie występują, oraz niezwracanie uwagi kiedy tiki się pojawiają,
• prowadzenie kalendarzyka, w którym rodzic lub opiekun dziecka odnotowuje momenty i sytuacje, w których pojawiają się tiki,
• rozpoznawaniu odczuć dziecka bezpośrednio przed wystąpieniem tiku (trening z lustrem) i  ćwiczenie świadomego napinania mięśni dotkniętych tikiem.

Innym sposobem, który przynosi dobre efekty, są ćwiczenia relaksacyjne. Pozwalają one zwiększyć kontrolę nad własnym ciałem, odprężyć się i uspokoić. Pozytywny wpływ na tiki nerwowe ma też aktywność fizyczna, ponieważ odprężające ćwiczenia zmniejszają stres i uczucie napięcia.

Tików nerwowych nie można się pozbyć i do końca ich wyleczyć. Ale można nauczyć się je powstrzymywać, ograniczać i w większym lub mniejszym stopniu opanowywać, bo u niektórych osób tiki wraz z wiekiem nie ustąpią same.