Czym jest lateks i czy może wywołać uczulenie?
Uczulenie na lateks jest problemem powszechnym wśród pracowników służby zdrowia i innych osób pracujących w rękawiczkach wykonanych z tego materiału, a także częstym u osób zabezpieczających się przed niechcianą ciążą i chorobami wenerycznymi za pomocą prezerwatyw - nie tylko mężczyzn, ale też kobiet będących ich partnerkami seksualnymi.
Lateks to guma będąca koloidowym roztworem kauczuku naturalnego lub syntetycznego. Powstaje na skutek obróbki soku mlecznego pozyskiwanego z drzew i krzewów kauczukowych albo w wyniku przemian chemicznych zachodzących w czasie produkcji sztucznego kauczuku.
Z lateksu naturalnego wytwarza się obecnie ponad 99 proc. rękawic chirurgicznych i 85 proc. zabiegowo-diagnostycznych (dane: W. Kamińska). W związku z tym styczność z nim ma większość lekarzy i pielęgniarek, a także pacjentów poddawanych różnym procedurom medycznym.
W populacji ogólnej częstotliwość alergii na lateks jest szacowana na poziomie 1 procent, co nie jest wartością bardzo wysoką, prawdopodobnie jednak tylko dlatego, że stosunkowo niewiele osób ma na co dzień styczność z tym materiałem.
Świadczą o tym statystyki dotyczące pracowników służby zdrowia, którzy są w sposób szczególny eksponowani na ten alergen. W tej grupie częstotliwość odczynów alergicznych wywoływanych przez lateks wynosi aż 17 procent (dane: M. Chełmińska).
Grupą najwyższego ryzyka są dzieci z rozszczepem kręgosłupa i wadami rozwojowymi układu moczowego, często poddawane diagnostyce i zabiegom chirurgicznym (60 proc. – dane: j.w.).
Istnieją trzy typy reakcji uczuleniowej na produkty wykonane z lateksu, z czego dwa są klasycznymi odczynami alergicznymi, a de facto tylko jeden jest alergią na sam lateks.
I tak, możliwe jest:
- zapalenie skóry wywołane podrażnieniem – jest to reakcja mechaniczna, związana z pocieraniem skóry przez materiał, z którego wykonane są rękawice, prezerwatywy czy ubrania, występująca zwłaszcza w sytuacji, gdy ciało jest spocone, a dodatkowo używane są różnego typu mydła, środki antyseptyczne i różne chemikalia;
- reakcje alergiczne opóźnione – występują po kilkunastu godzinach, a ich przyczyną zwykle nie jest sam lateks, lecz inne związki chemiczne dodawane do gumy w czasie jej produkcji. Są to między innymi tzw. przyspieszacze wulkanizacji (tiuramy, karbaminiany, thiazole), a także antyutleniacze;
- reakcje alergiczne natychmiastowe – występują w ciągu najwyżej kilku minut od momentu styczności z lateksem. Są konsekwencją reakcji układu odpornościowego na białka znajdujące się w tym materiale, w tym w szczególności na związek nazwany czynnikiem wydłużenia kauczuku Hev B 1. U osób do tego predestynowanych (alergików), wytwarzane są wówczas przeciwciała klasy IgE, a następnie dochodzi do kaskady procesów (takich jak choćby wyrzut histaminy) powodujących odczyn zapalny.
Reklama
Objawy uczulenia na lateks. Ile trwają?
Po raz pierwszy symptomy reakcji uczuleniowej na lateks opisano w 1927 roku. G. Stern zrelacjonowała historię pacjentki dotkniętej pokrzywką oraz tzw. obrzękiem Quinckego twarzy i głośni po tym, jak zastosowano u niej kauczukową płytkę dentystyczną.
Mniej więcej w tym samym czasie A. Grimm opisał przypadek zaostrzenia astmy na skutek wdychania cząstek lateksu zawartych w gruszce do inhalacji oraz gumowym kablu lampy. Prace te nie wzbudziły jednak większego zainteresowania.
Na poważnie naukowcy zajęli się lateksem i jego alergizującymi właściwościami dopiero w latach siedemdziesiątych XX wieku. Zjawisko to stało się wówczas bardzo częste, co uwarunkowane było przez dwa czynniki:
- podniesienie standardów medycznych i upowszechnienie lateksowych rękawiczek ochronnych oraz innych akcesoriów medycznych wykonanych z tego materiału;
- rewolucja seksualna, której następstwem było m.in. umasowienie prezerwatyw, jako środka antykoncepcyjnego;
Zaczęto wówczas analizować przypadki pokrzywki kontaktowej u osób noszących rękawiczki lateksowe. Niedługo potem odnotowano pierwsze wstrząsy anafilaktyczne.
Szczególnie dramatycznie przedstawiały się doniesienia o kilkunastu zgonach na skutek anafilaksji wywołanej kontaktem śluzówki jelita grubego z lateksowymi elementami przyrządów służących do diagnostyki tej części przewodu pokarmowego.
W kolejnych latach zaczęto zwracać uwagę na odczyny alergiczne pojawiające się po styczności ciała z takimi produktami, jak prezerwatywy, smoczki, nadmuchiwane balony czy materace do spania z lateksowym wypełnieniem.
Dziś wiadomo, że objawy uczulenia na lateks najczęściej mają charakter reakcji skórnych, pojawiających się bezpośrednio w miejscu, w którym ciało styka się z alergizującym materiałem. Najczęściej występują one na dłoniach i ustach,a także w okolicach intymnych - na penisie u mężczyzn oraz w pochwie i jej okolicach u kobiet.
Choć nie tylko, zdarza się bowiem, iż w dalszej kolejności występują też inne objawy. Do najczęstszych manifestacji klinicznych należą zatem:
- pokrzywka kontaktowa na skórze – jedno z badań z udziałem 70 pracowników służby zdrowia wykazało, że tego typu objaw występuje praktycznie w 100 procentach reakcji alergicznych na lateks (dane: M. Chełmińska);
- nieżyt nosa, czyli wodnisty katar i kichanie (51 procent – dane: j.w.);
- zapalenie spojówek z towarzyszącym mu pieczeniem oczu oraz łzawieniem (44 proc.);
- uczucie duszności, astma (31 proc.);
- reakcje uogólnione (24 proc.);
- anafilaksja (6 proc.);
Ile trwa uczulenie na lateks? W większości przypadków objawy powinny ustąpić w ciągu kilku – kilkunastu godzin od ustania ekspozycji na czynnik alergizujący, zwłaszcza jeśli występują tylko symptomy skórne.
Może się jednak zdarzyć, że reakcja będzie bardziej długotrwała, na przykład w sytuacji, gdy kontakt z gumą wywoła atak astmy lub ciężki wstrząs anafilaktyczny.
Warto w tym miejscu zauważyć, że odczyny uczuleniowe mogą się pojawić w wyniku narażenia na zupełnie inne czynniki. Są to tak zwane alergie krzyżowe, a ich źródłem mogą być m.in. takie pokarmy, jak: banany, pomarańcze (i inne cytrusy), ananasy, winogrona, wiśnie, śliwki, gruszki, pomidory, ziemniaki, selery, szpinak, pieprz i wiele innych.
Reklama
Jak sprawdzić uczulenie na lateks? Test
Jak sprawdzić, czy jest się uczulonym na lateks? W wielu przypadkach odpowiedź nasuwa się samoistnie na podstawie obserwacji odczynów nawracających po każdym kontakcie z tą gumą.
W odróżnieniu od alergenów tak ulotnych, jak pyłki traw czy roztocza kurzu, w tym akurat przypadku większość osób ma świadomość uprzedniej styczności z lateksem. Zwłaszcza, że typowa alergia IgE-zależna występuje niemal natychmiast.
Niemniej, swoje podejrzenia można w fachowy sposób potwierdzić. W diagnostyce stosuje się badania immunologiczne in vitro, czyli oznaczanie przeciwciał, a także testy punktowe i płatkowe oraz testy prowokacyjne.
W pierwszym z wymienionych przypadków poszukuje się przeciwciał klasy IgE wymierzonych w ten konkretny alergen. Ich obecność świadczy bowiem o tym, że zawarte w lateksie białka pobudziły organizm do uruchomienia reakcji obronnej. Jest to najbardziej wiarygodna z dostępnych metod diagnostycznych.
Testy punktowe polegają na nakłuciu skóry pacjenta igłą i naniesieniu niewielkiej dawki alergenu. Potwierdzeniem diagnozy będzie zaobserwowany odczyn (zwykle po upływie około 15 minut). Natomiast w przypadku testów płatkowych, na skórę pleców nakleja się potencjalnie alergizujące plastry. Wynik oceniany jest po dwóch dobach.
Najprostszą metodą są testy prowokacyjne, w tym przypadku polegające na pocieraniu skóry lateksową rękawiczką.
Reklama
Jak leczyć uczulenie na lateks?
Jak leczyć uczulenie na lateks? Możliwe jest działanie przyczynowe, a więc odczulanie. Można też łagodzić objawy stosując leki przeciwhistaminowe.
Odczulanie, czyli immunoterapia swoista, polega na świadomym i kontrolowanym narażaniu pacjenta na coraz większe dawki alergenu, po to by zmniejszyć wrażliwość organizmu na jego działanie. Można to zrobić podjęzykowo lub podskórnie.
W leczeniu uczulenia na lateks, metoda ta jest wykorzystywana od niedawna, a jeszcze dwadzieścia lat temu miała status doświadczalnej. Dziś jest w szerszym obiegu, ale tak jak w przypadku immunoterapii wielu innych alergii, jej skuteczność nie zawsze jest w pełni satysfakcjonująca.
Oprócz tego w przypadku uczulenia na lateks lekarz może zalecić maść lub tabletki zawierające substancje z grupy leków antyhistaminowych. Blokują one tzw. receptory H1, uniemożliwiając przyłączanie się do nich histaminy, czyli hormonu wytwarzanego przez układ odpornościowy w odpowiedzi na kontakt z alergenem.
Histamina jest mediatorem reakcji zapalnych, zatem ograniczenie jej aktywności łagodzi występujące odczyny i związane z nimi odczucia. Leki tego typu, w zależności od konkretnej substancji czynnej i jej stężenia, a także formy aplikacji, dostępne są zarówno na receptę, jak też bez recepty.
Z uwagi na fakt, że w skrajnych przypadkach uczulenie na lateks może mieć bardzo silny charakter, zawsze warto się skonsultować w tej materii ze specjalistą w dziedzinie alergologii.
Reklama
Domowe leczenie uczulenia na lateks
Domowe leczenie uczulenia na lateks nie polega na piciu ziół i stosowaniu innych babcinych sposobów. Co zatem robić? Istotę postępowania stanowi profilaktyka, która w przypadku alergii zawsze polega na tym samym, a więc na ograniczeniu ekspozycji.
Kluczowe znaczenie ma unikanie kontaktu z lateksem. W tej konkretnej sytuacji jest to stosunkowo proste, a przynajmniej prostsze, aniżeli w przypadku alergenów lotnych czy pokarmowych.
Z gumy lateksowej wykonanych jest niewiele przedmiotów, te zaś, które są używane, można zastąpić wykonanymi z innych materiałów. Dotyczy to choćby prezerwatyw.
Ze względu na swoją wytrzymałość i elastyczność, lateks jest idealnym surowcem do ich produkcji, ale istnieje na rynku asortyment alternatywny - każdy alergik może stosować prezerwatywy wykonane z poliizoprenu, który nie powoduje uczulenia.
Jeśli chodzi o rękawiczki, choć większość z nich wytwarzana jest z lateksu, istnieją również akcesoria medyczne wykonane z materiałów zamiennych, takich jak m.in. polichlorek winylu.
Należy też pamiętać o podstawowych zasadach higieny. Po ściągnięciu rękawic z dłoni czy prezerwatywy z członka, skórę należy umyć łagodnym mydłem z obojętnym pH, po to by usunąć z niej resztki lateksowych białek.
