Co to jest układ limbiczny?
Układ limbiczny (zwany też rąbkowym lub brzeżnym) stanowi część ośrodkowego układu nerwowego. Pojęcie to odnosi się do struktur ulokowanych na brzegu rąbka półkul mózgowych, nie jest jednak terminem ściśle anatomicznym, lecz bardziej fizjologicznym.
Współcześnie o układzie rąbkowym częściej mówi się w kontekście procesów w nim zachodzących, nie zaś konkretnego miejsca w budowie mózgu.
Jako pierwszy pojęcie układu limbicznego (La Grand Lobe Limbique) wprowadził do obiegu Paul Broca jeszcze w XIX wieku, sądząc jednak, że odpowiada on głównie za węch człowieka i innych istot żywych.
Późniejsze badania wykazały, że nie jest to jedyną, a nawet najważniejszą funkcją tego obszaru. Współczesne ujęcie zaproponował w latach pięćdziesiątych XX w. amerykański neurolog Paul MacLean, szczegółowo opisując złożoną strukturę zarządzającą ludzkim emocjami, poznaniem i zachowaniem.
Reklama
Funkcje układu limbicznego
Podstawowe funkcje układu limbicznego to:
- analiza bodźców zmysłowych oraz przypisywanie im znaczenia i ładunku emocjonalnego;
- wyzwalanie, odczuwanie emocji;
- sterowanie zachowaniami, takimi jak agresja, obrona, ucieczka;
- przetwarzanie, selekcja, interpretacja informacji (pamięć bieżąca);
- pamięć epizodyczna, dotycząca wydarzeń z życia;
- pamięć semantyczna, dotycząca znaczenia rzeczy, faktów, słów etc.;
- pamięć przestrzenna odnosząca się do lokalizacji i orientacji;
- regulacja popędu seksualnego;
- odczuwanie głodu i pragnienia.
System limbiczny jest bardzo wrażliwy, dlatego wszelkie uszkodzenia bądź dysfunkcje w jego obrębie mogą prowadzić do zaburzeń emocjonalnych, poznawczych, dotyczących zachowania itd.
Wymienić w tym kontekście można m.in. różnego typu amnezje, depresję, lęki, dewiacje seksualne, nieadekwatne reakcje na bodźce, kompulsywne objadanie się, zachowania niezgodne z normami społecznymi i wiele innych.
Reklama
Układ limbiczny a emocje
Układ limbiczny odpowiada za emocje, takie jak:
- odczuwanie przyjemności i radości, uczucie szczęścia;
- strach, lęk i obawa.
Psychologia układem limbicznym interesuje się także ze względu na to, że określone emocje wiążą się z sytuacjami społecznymi i interpersonalnymi. To właśnie ta struktura ma wpływ na czerpanie satysfakcji w kontaktach z innymi ludźmi, ale też zachowania aspołeczne i wszelkie tego typu zaburzenia.
Odpowiada również za popęd seksualny i emocje o podłożu erotycznym występujące w relacji z partnerem. Stymuluje tak zwany instynkt macierzyński, czyli niezwykle silną potrzebę najpierw posiadania potomstwa, a potem opieki nad nim.
Układ limbiczny bierze aktywny udział w utrwalaniu nałogów. Jeśli złe emocje są regularnie tłumione poprzez alkohol, papierosy i narkotyki, system ten zaczyna rozpoznawać i interpretować używki jako skuteczne remedium na smutek, lęk, wzmożone napięcie emocjonalne etc.
Kolejne dawki używki dają uczucie realnego bądź złudnego szczęścia, pobudzając tzw. układ nagrody (będący częścią limbicznego), zasilany sygnałami z tzw. ciała migdałowatego.
Reklama
Budowa układu limbicznego
Aby zrozumieć układ limbiczny i jego funkcjonowanie, warto zapoznać się z jego strukturą. Dzieli się on na kilka warstw, korową, korową młodszą i podkorową, które zawierają liczne, wzajemnie ze sobą powiązane elementy.
Ze względu na odejście od spojrzenia anatomicznego, nie istnieje obecnie klasyfikacja poszczególnych części, zazwyczaj jednak opisując budowę układu limbicznego wyróżnia się m.in. :
- węchomózgowie - odpowiedzialne m.in. za węch, czuwanie, sen, popęd seksualny, pamięć i doświadczenie;
- płat limbiczny, w skład którego wchodzą hipokamp, zakręt obręczy, zakręt zębaty, zakręt hipokampa - przenoszenie informacji z pamięci krótko- do długotrwałej, orientacja przestrzenna;
- wzgórze, będące częścią istoty szarej mózgowia - odbieranie bodźców czuciowych i ruchowych oraz wstępna ich ocena, odpowiedź na bodźce emocjonalne, integracja doznań dostarczanych przez różne zmysły;
- podzwzgórze - kontrola nad ośrodkami głodu i pragnienia, regulacja temperatury ciała oraz trybów snu i czuwania, kształtowanie instynktów rodzicielskich;
- śródmózgowie - wzrok, węch, słuch, odruchy;
- ciało migdałowate - reakcje obronne organizmu w odpowiedzi na zagrożenie – uczucie strachu, agresja, ucieczka;
- jądro półleżące - motywacja, natręctwa, nałogi, odczuwanie przyjemności.
Reklama
Zapalenie układu limbicznego
Układ limbiczny jest podatny na różnego rodzaju zaburzenia. Mogą one być powodowane urazami oraz takimi schorzeniami i dolegliwościami, jak między innymi:
- choroba Alzheimera,
- padaczka skroniowa,
- schizofrenia.
W szczególnej sytuacji układ ten może też zostać objęty stanem zapalnym, którego konsekwencje potrafią być bardzo poważne. Zapalenie układu limbicznego zaliczane jest do tak zwanych zespołów paraneoplastycznych, czyli towarzyszących chorobom nowotworowym.
Tego typu infekcja mózgu współwystępuje zazwyczaj z drobnokomórkowym rakiem płuc, rzadziej z rakiem jądra, piersi i ziarnicą złośliwą. Towarzyszą mu inne, podobne schorzenia, takie jak zapalenie pnia mózgu i ostre zapalenie rdzenia kręgowego, a także neuropatia czuciowa, czyli ciężkie zaburzenie neurologiczne powodujące zaburzone odbieranie bodźców zewnętrznych.
Istnieje też zapalenie układu limbicznego niezwiązane z chorobą nowotworową. Charakteryzuje się ono występowaniem przeciwciał skierowanych przeciw antygenom błony komórkowej mózgu. Głównym jego objawem są napady padaczkowe.
Reklama
Leczenie układu limbicznego
Leczenie układu limbicznego zależy od charakteru zmian i zaburzeń. W przypadku wspomnianego wyżej stanu zapalnego, stosuje się najczęściej terapię immunosupresyjną, czyli mającą na celu obniżenie aktywności układu odpornościowego.
Pacjentom podaje się immunoglobuliny oraz preparaty steroidowe. Zaleca się również plazmaferezę, czyli oczyszczanie krwi. Oprócz tego nieodzowne jest leczenie choroby nowotworowej, operacyjne i chemioterapeutyczne.
W przypadku innych schorzeń powodujących nieprawidłowe działanie układu limbicznego mózgu także stosuje się terapie przyczynowe i objawowe typowe dla danej jednostki chorobowej. W zależności od potrzeb, w użyciu są leki przeciwpadaczkowe, przeciwdepresyjne, przeciwlękowe i wiele innych.
