Układ płciowy męski
U mężczyzn do narządów płciowych zalicza się: prącie, jądra, kilka przewodów magazynujących i transportujących plemniki oraz tzw. struktury pomocnicze. Najważniejszymi spośród nich są jądra będące właściwymi gonadami. To one odpowiedzialne są za produkcję i częściowe dojrzewanie plemników, a także za wydzielanie najważniejszego męskiego hormonu płciowego, czyli testosteronu.
Dwa owalne jądra mają kształt nieco spłaszczonych orzechów włoskich, są luźno zawieszone na zewnątrz ciała w worku skórnym, zwanym moszną, gdzie mogą pozostawać w temperaturze optymalnej dla produkcji plemników, czyli około 3°C niższej od temperatury ciała. Miąższ jąder podzielony jest na płaciki, w których występują kanaliki nasienne. Ich ściany zbudowane są z kilku warstw komórek, wśród których znajdują się komórki płciowe będące w różnym stopniu dojrzałości – począwszy od spermatogoniów, a kończąc na dojrzałych plemnikach. Pomiędzy komórkami płciowymi występują komórki Sertolego, które mają za zadanie odżywianie komórek będących prekursorami plemników.
Plemniki z każdego jądra przenikają do najądrza (znajduje się nad jądrem, kształtem przypomina skręconą rurkę), gdzie zachodzą końcowe stadia dojrzewania plemników. Najądrza są również swoistym magazynem plemników do czasu, aż ulegną rozpadowi i zwrotnemu wchłonięciu albo zostaną wyrzucone w czasie ejakulacji wraz z prądem nasienia.
Nasieniowody są długimi przewodami (ok. 50 cm) biegnącymi od najądrza do połączenia z przewodem wydalającym jednego z gruczołów pomocniczych - pęcherzyka nasiennego. Od tego miejsca bierze swój początek przewód wytryskowy, który przechodząc przez gruczoł krokowy, uchodzi aż do cewki moczowej. Podczas wytrysku nasienia fale skurczów mięśniowych tłoczą unoszące się w płynnej wydzielinie plemniki z najądrza wzdłuż nasieniowodów. Po połączeniu z płynem pęcherzyków nasiennych, płyną przewodami wytryskowymi (prawym i lewym od każdego jądra), po czym łączą się z cewką moczową wewnątrz gruczołu krokowego (prostaty). U mężczyzn cewka moczowa pełni podwójną funkcję – wyprowadza mocz z pęcherza podczas jego oddawania oraz nasienie podczas wytrysku. Jednak podczas ejakulacji mięsień u podstawy pęcherza powoduje jego zamknięcie pod wpływem wysokiego ciśnienia w cewce moczowej.
Pęcherzyki nasienne (prawy i lewy) to dwa gruczoły wydzielające gęsty płyn, którego składniki pobudzają ruchy plemników. Stanowią uwypuklenie nasieniowodu w kształcie gruszkowatego płaskiego tworu długości około 4 – 5 cm. Produkują wydzielinę o odczynie zasadowym, która zawiera białka (protaminy), wielocukry oraz fruktozę, stanowiącą materiał odżywczy i źródło energii dla plemników. Usunięcie pęcherzyków nasiennym często staje się przyczyną niepłodności męskiej.
Gruczoł krokowy (stercz, prostata) ma kształt i wielkość zbliżoną do kasztana. Prostata produkuje białawą wydzielinę zawierającą m. in. białko sperminę nadającą nasieniu charakterystyczny zapach, stanowiącą około 20% płynnej części nasienia. Gruczoł krokowy wydziela także substancje o właściwościach hormonalnych (prostaglandyny), które po dostaniu się do pochwy powodują zwolnienie skurczów macicy i rozluźnienie końca jajowodu.
Gruczoły opuszkowo – cewkowe mają kształt i wielkość ziaren grochu. Struktury te produkują jasną, podobną do śluzu, wydzielinę o lekko zasadowym odczynie, dzięki czemu zabezpiecza plemniki przed szkodliwym działaniem kwaśnego odczynu cewki moczowej i pochwy. Razem z wydzieliną pęcherzyków nasiennych i gruczołu krokowego tworzy tzw. osocze nasienia.
Prącie jest narządem kopulacyjnym służącym jednocześnie do wyprowadzania moczu z pęcherza moczowego. Zbudowane jest z dwóch ciał jamistych i jednego ciała gąbczastego, w którym biegnie cewka moczowa. Podczas wzwodu prącia ciała jamiste napełniają się krwią tętniczą.
Reklama
Układ płciowy żeński
Kobiece narządy płciowe znajdują się całkowicie wewnątrz ciała. Ich funkcją jest doprowadzenie komórek jajowych do dojrzewania i na uwalnianiu ich w regularnych odstępach czasu, a w przypadku, kiedy komórka jajowa zostanie zapłodniona – mają chronić i odżywiać zarodek, a później płód. Warto zaznaczyć, że kobieta rodzi się z pełnym zapasem komórek jajowych; w czasie życia komórki jajowe nie są już wytwarzane.
Jajniki (właściwe żeńskie gruczoły płciowe) znajdują się w dolnej części jamy brzusznej, zawieszone na więzadłach. Na przekroju tej struktury widoczne są dwie warstwy: zewnętrznie rozmieszczona kora zawierająca pęcherzyki jajnikowe, z których dojrzewają komórki jajowe, oraz wewnętrznie położony rdzeń z licznymi naczyniami krwionośnymi. W cyklu około 28-dniowym, na przemian w lewym lub prawym jajniku, dojrzewa i pęka jeden pęcherzyk jajnikowy (nazywany też pęcherzykiem Graafa), a uwolniony oocyt II rzędu (komórka jajowa w końcowym etapie dojrzewania) trafia do brzusznego ujścia jajowodu, skąd powoli migruje przez jajowód w kierunku macicy i tam może zostać zapłodniony. Jajniki pełnią również funkcję wewnątrzwydzielniczą – produkują hormony zwane estrogenami odpowiedzialne za wykształcanie cech żeńskich, regulację cyklu jajnikowo-macicznego oraz wyzwalanie popędu płciowego.
Jajowody są dwoma przewodami o długości około 12 cm. Każdy z nich rozpoczyna się brzusznym ujściem jajowodu w kształcie lejka, wokół którego występują strzępki. Oplatają one część jajnika, a ich ruch sprzyja wychwytywaniu wypadającego z jajnika oocytu i kierowania go do jajowodu. Jeśli oocyt nie trafi do jajowodu, w wyjątkowych przypadkach może dojść do zapłodnienia w jamie brzusznej, co uniemożliwia rozwój zarodka i może spowodować konieczność zabiegu chirurgicznego.
Macica jest nieparzystym narządem, o kształcie nieco spłaszczonej gruszki, długości około 7 – 9 cm, cieńszym końcem zwróconej ku dołowi. Rozróżnia się w niej dwie zasadnicze części: trzon (grubsza i szersza) oraz szyjkę (węższą, w dolnej części). Po obu stronach do macicy uchodzą jajowody, a w dolnej części ujście macicy kontaktuje się z pochwą.
Przeznaczeniem macicy jest utrzymanie, odżywianie i ochrona rozwijającego się zarodka, a następnie płodu. Okres od zapłodnienia do porodu (około 280 dni) jest szczególnym czasem, kiedy w macicy dochodzi do rozwoju w pełni sprawnego do samoistnego życia organizmu i wymaga od macicy szczególnego wysiłku. W czasie ciąży macica dostarcza rozwijającemu się płodowi substancji odżywczych oraz materiału do budowy rozwijających się tkanek. Podczas porodu macica i jej silne mięśnie odgrywają główną rolę w wydostaniu się płodu na zewnątrz. Poza okresem ciąży i porodu błona mięśniowa macicy nie ma prawie żadnych zadań i czasami jedynie wykonuje odczuwalne bolesne silniejsze skurcze (np. przy obfitej menstruacji).
Błona śluzowa macicy (endometrium) ulega cyklicznym zmianom w tzw. cyklu macicznym. Pod wpływem hormonów płciowych błona przygotowuje się do przyjęcia zapłodnionego jajeczka. Cyklicznie wzrasta i pęcznieje, tworząc podściółkę dla dzielącego się zarodka. Jeśli nie dochodzi do zapłodnienia, to zgrubiała błona ulega złuszczeniu i usunięciu, co objawia się pojawieniem się miesiączki. Jeśli natomiast komórka jajowa zostanie zapłodniona, błona śluzowa przekształca się w łożysko.
Pochwa jest mięśniowo - błoniastym przewodem, łączącym przedsionek pochwy z macicą. Do pochwy dostaje się sperma podczas aktu kopulacji. Dodatkowo pochwa spełnia funkcję kanału rodnego w czasie porodu, przez który dziecko przychodzące na świat wydostaje się na zewnątrz. Ściany pochwy przylegają do siebie, a sam jej kształt jest zmienny w zależności od odcinka. W górnym odcinku ma kształt poprzecznej szczeliny, w dolnym – kształt litery H. Jedynie górny koniec pochwy obejmujący szyjkę macicy ma cylindryczny przekrój. Długość pochwy mieści się w zakresie od 5 do 14 cm.
Srom. Zbiorczo sromem określa się zewnętrzne narządy płciowe, do których należą: wargi sromowe większe i mniejsze, łechtaczka, gruczoły przedsionkowe, wzgórek łonowy oraz przedsionek pochwy.
Wzgórek łonowy to zaokrąglona wyniosłość tuż przed spojeniem łonowym, utworzona przez skupienie tkanki tłuszczowej. Wysokość wzgórka łonowego wynosi przeciętnie ok. 2-3 cm, jednak u kobiet otyłych może to być aż 8 cm.
Wargi sromowe większe i mniejsze pełnią funkcje ochronne w stosunku do struktur położonych poniżej. Wargi sromowe większe są owłosione i obficie pokryte gruczołami łojowymi i potowymi.
Łechtaczka to nieparzysty narząd, pełniący przede wszystkim rolę receptora bodźców czuciowych, które mają wpływ na pojawienie się pobudzenia płciowego. Łechtaczka jest odpowiednikiem męskiego członka i podobnie jak on składa się z dwóch ciał jamistych. Pod jej naskórkiem znajdują się liczne nerwy oraz ciałka czuciowe, stąd jest bardzo wrażliwa na dotyk.
Gruczoły przedsionkowe (Bartoliniego) są odpowiednikami gruczołów cewkowych męskich. Są to dwie małe owalne struktury wielkości ziarnka fasoli, położone po obu stronach ujścia pochwy. Gruczoły przedsionkowe produkują wydzielinę śluzową.
