Poranny kaszel - u dziecka, palacza i z wydzieliną. Co oznacza kaszel rano?

Czy poranny kaszel zdarza się często?

Poranny kaszel jest objawem licznych schorzeń i zaburzeń, występującym powszechnie u pacjentów w każdym wieku. Czy stanowi powód do niepokoju? Niewątpliwie jest to poważny sygnał wysyłany przez organizm, w którym toczy się proces chorobowy. 

W niektórych przypadkach stanowi on odruch fizjologiczny służący oczyszczaniu drzewa oskrzelowego. Prowokuje wydzielanie nadmiaru wydzieliny oraz zabezpiecza przed przedostawaniem się ciał obcych do dolnych odcinków dróg oddechowych. 

Mechanizm ten chroni zatem przed czynnikami mechanicznymi i fizykochemicznymi. Ale bezpośrednią przyczyną kaszlu może też być podrażnienie receptorów znajdujących się w oskrzelach, krtani, tchawicy, przełyku, nosie, zatokach, uszach, żołądku, osierdziu, opłucnej i przeponie. 

O czym świadczy poranny kaszel? Najczęściej przyczyną są: infekcje wirusowe i bakteryjne, ale też niekiedy inne choroby, w tym:

• alergiczne,
• nowotworowe,
• związane z podrażnieniami,
• związane z urazami,
• związane z wadami anatomicznymi.

Objaw ten przybiera różny charakter i występuje ze zróżnicowanym nasileniem. Rano kaszel może być mokry, a potem suchy. Czasem towarzyszy mu odpluwanie flegmy a nawet wymioty, w innych zaś przypadkach jest wyłącznie suchy i duszący.

Problem może występować w krótkiej perspektywie czasowej (kilka, kilkanaście dni), ale też chronicznie lub nawracająco. Niekiedy poranne napady występują w parze z kaszlem wieczorem. W dalszej części artykułu zostaną przedstawione możliwe przyczyny tego stanu.

Mimo, że kaszel z rana nie jest chorobą, został ujęty w międzynarodowych  zestawieniu ICD-10, gdzie w dziale objawów znajduje się bardzo szeroka kategoria R05, obejmująca zbiorowo niemal wszystkie postaci kaszlu. W nowszej wersji klasyfikacji, jaką jest ICD-11 problem ten natomiast oznaczony jest kodem MD12.

Reklama

Poranny kaszel z wydzieliną

Kaszel dzieli się na mokry i suchy. Ten pierwszy jest często nazywany produktywnym lub pożytecznym, jako że towarzyszy mu odrywanie wydzieliny zalegającej w drogach oddechowych. Z tego powodu nie powinno się go hamować. Wymaga on natomiast diagnostyki z uwagi na fakt, że jego przyczyny mogą być poważne.

Mokry kaszel rano często stanowi manifestację typowej infekcji wirusowej, takiej jak grypa, pod warunkiem, że znajduje się ona w fazie schyłkowej.

O ile w pierwszych dniach przeważają napady suche i męczące, o tyle później pojawia się kaszel z odkrztuszaniem, czyli z flegmą. W godzinach porannych, kaszel może być bardziej nasilony ze względu na dużą ilość nagromadzonej w nocy wydzieliny.

Poranny mokry kaszel może być związany także z poważnym problemem zdrowotnym, jakim jest rozstrzenie oskrzeli, polegające na nieodwracalnym rozszerzeniu światła dróg oddechowych.

Zaburzenie to może mieć podłoże wrodzone, związane m.in. z:

• mukowiscydozą,
• pierwotnymi niedoborami odporności,
• zaburzeniami rozwojowymi płuc),

oraz nabyte, będące wynikiem m.in.:

• powikłań grypy,
• powikłań gruźlicy,
• powikłań krztuśca,
• powikłań odry,
• refluksu żołądkowo-przełykowego,
• obecności ciał obcych,
• podrażnienia gazami i innymi substancjami toksycznymi.

Do głównych jego objawów, oprócz uczucia duszności, należy właśnie kaszel z wydzieliną śluzową lub śluzowo-ropną.

Reklama

Co oznacza suchy kaszel rano?

Suchy kaszel z rana jest charakterystyczny dla wczesnej fazy grypy i przeziębienia. Jest on nieproduktywny, męczący, uporczywy i duszący.

Zazwyczaj stanowi konsekwencję podrażnienia błon śluzowych przez wydzielinę spływającą z nosa. Jest to objaw typowy, który – mimo znacznej uciążliwości – nie powinien szczególnie niepokoić.

Czas jego trwania to najwyżej kilka dni, dodatkowo warto wiedzieć, że dostępne w aptekach leki stosunkowo skutecznie hamują odruch, działając na receptory znajdujące się zarówno w układzie pokarmowym, jak też w mózgu.

Ale są też sytuacje poważniejsze. Suchy kaszel rano i wieczorem, a także w godzinach nocnych, jest typowy dla astmy. Jest to poważna choroba dotykająca obecnie około 300 milionów ludzi na całym świecie, definiowana jako stan zapalny dróg oddechowych, prowadzący do nadreaktywności oskrzeli.

Kaszel w jej przebiegu przybiera bardzo duże natężenie, jest napadowy i uciążliwy, bez wydzieliny śluzowej (może co najwyżej powodować wydobywanie się białawej plwociny).

Astmę łatwo jest rozpoznać po innych objawach, wśród których najbardziej charakterystyczne są świszczący oddech oraz uczucie duszności.

Choroba ta występuje na zróżnicowanym podłożu. Zazwyczaj jest alergiczna (w reakcjach zapalnych udział biorą przeciwciała klasy IgE), rzadziej poinfekcyjna.

Ta pierwsza objawia się z reguły już u małych dzieci, druga raczej w wieku dorosłym, mając przy tym cięższy przebieg.

Reklama

Poranny kaszel alergiczny

Poranny kaszel i katar nierzadko mu towarzyszący, to także typowe objawy klasycznej reakcji alergicznej.

Dochodzi do niej na skutek nieprawidłowego działania układu odpornościowego, który w reakcji na alergen zaczyna produkować immunoglobuliny IgE, te zaś stymulują syntezę histaminy i innych mediatorów reakcji prozapalnych.

Czynnikami uczulającymi są z reguły białka znajdujące się we wdychanych pyłkach roślin, roztoczach kurzu domowego, fragmentach sierści, grzybach i pleśniach.

W pierwszym z wymienionych przypadków, poranny kaszel po wstaniu z łóżka, a także w innych porach dniach, występuje sezonowo, w czasie kwitnienia danej rośliny.

Jeśli chodzi o pozostałe, alergia może mieć charakter stały – rano kaszel może występować codziennie, nawet przez 12 miesięcy w roku, jeśli nie jest stosowana właściwa profilaktyka i leczenie.

Warto zaznaczyć, że tego typu problemy są możliwe wyłącznie u alergika, a więc osoby niejako predestynowanej, z określonymi zaburzeniami pracy układu immunologicznego.

Dla reszty populacji te same białka są całkowicie neutralne i nie wywołują żadnych objawów.

Reklama

Poranny kaszel z wymiotami

Wiele osób pyta, co może oznaczać kaszel z odruchem wymiotnym rano. Jeśli chęć wymiotów jest naprawdę znaczna, a pacjent kaszląc dusi się i krztusi, z dużą dozą prawdopodobieństwa można podejrzewać chorobę znaną jako krztusiec lub koklusz.

Jest to bakteryjne zapalenie tchawicy i oskrzeli, spowodowane przez toksyny pałeczki Bortedella pertussis. Choroba jest przewlekła i bardzo zaraźliwa (aczkolwiek zarazki przenoszą tylko osoby będące w aktywnej fazie zakażenia, nie ma w tym przypadku możliwości zarażenia się od nosiciela).

Jej objawy mogą się utrzymywać nawet ok. 3 miesięcy. Najbardziej charakterystycznym z nich jest mocny i poranny kaszel z odruchem wymiotnym.

Inne symptomy są rzadsze i nie tak typowe. Pacjenci sporadycznie tylko gorączkują. Co ważne, ryzyko zachorowania występuje w każdym wieku, na krztusiec zapadają zarówno małe dzieci, jak też osoby starsze.

Wiele osób skarży się też na poranny kaszel „od żołądka”. W takim przypadku przyczyną często okazuje się refluks. Jest to zaburzenie, którego istotę stanowi cofanie się pokarmu z żołądka do przełyku.

W wyniku tego, do górnych partii przewodu pokarmowego przedostają się zakwaszone resztki pokarmowe, drażniąc delikatne błony śluzowe, powodując zgagę (uczucie palenia i pieczenia), a także prowokując kaszel.

Z reguły przyczyną tego jest upośledzenie działania dolnego zwieracza przełyku, który nie trzyma zawartości żołądka.

Reklama

Poranny kaszel po COVID-19

Czy może wystąpić poranny kaszel po COVID-19? Tak, jest to jeden z typowych objawów, których doświadczają pacjenci zakażeni wcześniej koronawirusem. Problem ten może się utrzymywać nawet przez kilka tygodni.

Kasłanie pojawia się już w aktywnej fazie choroby. Ze względu na ogromne zróżnicowanie jej przebiegu, natężenie tego objawu może być zarówno niewielkie, jak też ekstremalnie duże (zwłaszcza jeśli dojdzie do covidowego zapalenia płuc, w czasie którego tkanki układu oddechowego ulegają silnym podrażnieniom).

Dodatkowo chorzy cierpią w tym czasie z powodu duszności, wysokiej gorączki, bólów mięśniowo-stawowych, głowy i gardła, charakterystyczna jest też utrata węchu i smaku.

Po trzech latach pandemii wiadomo już, że koronawirus pozostawia u wielu osób trwałe ślady. Możliwe są zarówno krótkotrwałe, jak też długofalowe powikłania.

Są one bardzo zróżnicowane, a jednym z nich jest poranny kaszel i duszności. Przeważnie problemy tego typu utrzymują się do dwóch tygodni, ale bywa też, że znacznie dłużej, nawet przed kilka miesięcy (w takiej sytuacji mówi się o long covid). Przyczyną tego są:

• nadreaktywność oskrzeli, typowa dla okresu poinfekcyjnego,
• procesy regeneracyjne nabłonka dróg oddechowych.

Kaszel po covidzie zazwyczaj jest suchy, często napadowy i bardzo męczący. Nie ustając w ciągu kilku dni, rodzi u wielu pacjentów obawy i pytania – czy infekcja została zażegnana i czy nie doszło do trwałego uszkodzenia płuc?

W razie wszelkich wątpliwości warto w tej kwestii skonsultować się z lekarzem i ewentualnie wykonać zlecone badania.

Reklama

Poranny kaszel u palacza

Co oznacza kaszel u palacza rano? Odruch ten jest naturalną konsekwencją długotrwałego zaciągania się szkodliwym dymem. Może stanowić reakcję fizjologiczną, ale też być objawem chorób, na które narażeni są palacze.

Płuca człowieka oczyszczane są ze śluzu, kurzu, toksyn i ciał obcych za pomocą niewielkich rzęsek. Na skutek działania dymu tytoniowego, mechanizm ten ulega spowolnieniu, a niekiedy całkowitemu zaburzeniu.

Gdy rzęski przestają spełniać swoją rolę, drogi oddechowe zaczyna pokrywać wydzielina śluzowa, wzbogacona o toksyczne substancje z papierosa.

Efektem tego jest kaszel. Na początek suchy, będący rezultatem podrażnień, z czasem jednak coraz bardziej mokry, co nie powinno dziwić

Kaszel palacza z rana (rzadziej w innych porach dnia) ma za zadanie zastąpić nieefektywny mechanizm rzęskowy, w ten właśnie sposób płuca usiłują się pozbyć zalegającej wydzieliny.

Co ważne, intensywność problemu narasta wraz z przedłużaniem się czasu trwania w nałogu.

Taki sam charakter ma poranny kaszel po rzuceniu palenia – jest to manifestacja intensywnych procesów służących oczyszczaniu organizmu po wyjściu z długotrwałego nałogu.

Należy jednak pamiętać, że poranny kaszel po papierosach może też stanowić objaw poważniejszych problemów, jakim są choroby dotykające nałogowych palaczy.

Wymienić w tym kontekście można takie schorzenia, jak:

• rak płuc – kaszel jest wówczas duszący, suchy, może mu towarzyszyć krwioplucie oraz szereg innych symptomów, takich jak osłabienie, duszność, ból, utrata apetytu czy pogorszenie nastroju.
• rozedma płuc – w jej przebiegu z początku chory odczuwa lekką duszność, a następnie zaczyna niezbyt intensywnie kasłać, raczej sucho, aczkolwiek może się też pojawić niewielka ilość wydzieliny
• przewlekła choroba obturacyjna – charakteryzuje się uczuciem duszności w czasie wysiłku i coraz większą męczliwością, z czasem pojawia się też poranny, mokry kaszel.

Kaszel rano u dorosłego. Co jeszcze może go powodować?

Oprócz wyżej wymienionych, przyczyn porannego kaszlu można upatrywać także w takich problemach, jak:

• Ostre i przewlekłe zapalenie zatok przynosowych, czyli pneumatycznych komór przylegających do jamy nosowej - są one podatne na zakażenia wirusowe, w wyniku których upośledzony zostaje rzęskowy mechanizm oczyszczania nosa, a w zatokach zaczyna się zbierać gęsta wydzielina. Z początku śluzowa, jeśli zaś dojdzie do nadkażenia bakteryjnego – także ropna. Nie znajdując ujścia na zewnątrz, spływa ona obficie po tylnej ścianie gardła, powodując podrażnienia i wywołując silne kasłanie.
• Przewlekłe zapalenie oskrzeli, o etiologii zazwyczaj wirusowej, ale też niekiedy bakteryjnej lub związanej z różnego typu podrażnieniami (zanieczyszczenie powietrza, dym papierosowy, toksyny). Często jest powikłaniem grypy, a nawet poważniejszego przeziębienia. Kaszel nasilający się rano i wieczorem występuje wówczas przez większość dni w perspektywie przynajmniej 3 miesięcy. Z reguły jest mokry, towarzyszy mu odkrztuszanie gęstej wydzieliny.
• Zapalenie płuc to bardzo poważna infekcja, zazwyczaj wywoływana przez bakterie Streptococcus pneumoniae, ale też inne patogeny, w tym wirusy (w ostatnich 3 latach częstą przyczyną jest zakażenie SARS CoV-2). Stan zapalny obejmuje pęcherzyki płucne albo tkankę śródmiąższową, powodując bardzo silny kaszel. Z początku jest on zwykle suchy i duszący, później – mokry. Często towarzyszy temu ból w klatce piersiowej.
• Gruźlica to bardzo niebezpieczna choroba wywoływana przez prątki Kocha. Kiedyś powszechna, dziś – między innymi dzięki powszechnym szczepieniom – rzadka, ale wciąż spotykana. Towarzyszący jej kaszel zwykle utrzymuje się powyżej 8 tygodni. Początkowo jest suchy, z czasem towarzyszy mu coraz silniejsze odkrztuszanie plwociny oraz wydzieliny, najpierw śluzowej, potem także ropnej. Co ważne, w zaawansowanym stadium może to być kaszel z krwią.
• Podrażnienie przez różnego typu czynniki zewnętrzne - najczęściej jest to dym papierosowy, ale nie tylko. Problem ten występuje między innymi u osób pracujących w szkodliwym środowisku oraz mieszkających z lokalizacjach charakteryzujących się niską jakością powietrza, narażonych na pylenie przemysłowe czy szkodliwe składniki dymu z kominów (w szczególności chodzi i tzw. niską emisję, czyli dym z domowych palenisk, zawierający ogromne ilości pyłów PM-10, PM-2,5 czy benzopirenów). Zdarza się też, że źródło podrażnień jest bardziej trywialne i mniej niebezpieczne. Zdarza się poranny kaszel po kawie i innych produktach spożywczych.
• Pasożyty – kolonizacja układu pokarmowego przez tego typu żyjątka także może powodować liczne objawy, w tym niekoniecznie typowe, jak choćby kaszel.
• Zmęczenie po wysiłku – intensywna aktywność fizyczna również bywa przyczyną kaszlu, zwłaszcza u osób z dużą nadreaktywnością oskrzeli.

Jak więc widać, powodów jest wiele, a niektóre z nich są bardzo poważne. W pewnych przypadkach problem ten współwystępuje z objawami, które mogą stanowić szczególny powód do zaniepokojenia.

Należy zwracać uwagę zwłaszcza na krwioplucie oraz ból w klatce piersiowej, które potencjalnie mogą wskazywać na raka, gruźlicę lub ciężkie zapalenie płuc.

Poranny kaszel u dziecka

Kaszel nad ranem u dziecka w wielu przypadkach związany jest z infekcją wirusową, czasem też bakteryjną – podobnie jak u osób dorosłych.

Może też występować kaszel po infekcji – niekiedy utrzymuje się przez wiele dni a nawet tygodni. W wieku kilku lat w ten właśnie sposób może też objawiać się astma, czy zwykła alergia wziewna z występującym w ich przebiegu kasłaniem napadowym.

Od pierwszych miesięcy życia możliwy jest refluks, przy czym do ukończenia pierwszego roku życia jest on fizjologiczny, nie patologiczny (wiąże się z występującymi wtedy jeszcze niedoskonałościami anatomicznymi i ogólną niedojrzałością układu pokarmowego oraz nerwowego).

Oprócz tego warto jednak wspomnieć także o kilku innych możliwych przyczynach, jakimi są:

• Mukowiscydoza, czyli ciężka choroba genetyczna, powodująca nadmierne wydzielanie śluzu w organizmie, w tym także w układzie oddechowym i pokarmowym. Powoduje trwałe zniszczenia w obrębie płuc i oskrzeli, wiążąc się ze złymi rokowaniami odnośnie przewidywanej długości życia. Jednym z głównych objawów u dziecka jest mokry kaszel.
• Angina wirusowa – zapalenie migdałków oraz gardła, spowodowane przez wirusy grypy i paragrypy, enterowirusy, czy koronawirusy. Nie jest tak intensywna, jak bakteryjna, ale może sprawiać, że dziecko kaszle rano i w innych porach dniach.
• Zespół kaszlu z górnych dróg oddechowych – nie jest to określona choroba, ale zespół objawów związanych z długotrwałym utrzymywaniem się stanu zapalnego w drogach oddechowych – płucach, oskrzelach, tchawicy, gardle, nosie, zatokach.
• Podgłośniowe zapalenie krtani, czyli krup wirusowy, a także będące jego powikłaniem zapalenie tchawicy – typowy jest wówczas szczekający kaszel, przypominający charczenie lub ujadanie psa. Razem z nim pojawia się świszczący oddech i silny ból gardła.
• Zachłystowe zapalenie płuc – stanowi efekt przedostania się fragmentów pożywienia do drzewa oskrzelowego. Zdarza się zwłaszcza u niemowlaka, m.in. na skutek zbyt łapczywego pochłaniania pokarmu, ale też wad genetycznych warunkujących nieprawidłową budowę łączących się ze sobą układów pokarmowego i oddechowego.
• Pobudzenie układu emocjonalnego – często kaszel ma charakter psychogenny. Nie da się go połączyć z żadnymi konkretnymi dolegliwościami somatycznymi, prawdopodobnie powstaje w wyniku reakcji na stres. U bardzo małych dzieci może to być niepokój związany z częstą separacją od matki lub złymi emocjami w domu, później – na przykład problemami w szkole.
• Reakcja na szczepienie – jeden z typowych odczynów po przyjęciu dawki preparatów zabezpieczających przed różnymi chorobami. Pojawia się głównie u dzieci do drugiego roku życia, co wprost wynika z kalendarza szczepień.
• Reakcja na ząbkowanie -  przyczyną jest nie tyle samo wyrzynanie zębów, co związane z tym zwiększone wydzielanie drażniącej śliny. Jej duże ilości mogą się gromadzić w nocy i nad ranem.

Co na poranny kaszel?

Leczenie porannego kaszlu u dziecka i dorosłego zależy przede wszystkim od charakteru, jaki przyjmuje ten objaw. Kluczowe jest rozróżnienie między kaszlem suchym i mokrym. Ten pierwszy nie pełni żadnej pożytecznej roli, będąc przy tym niezwykle uciążliwym. W związku z tym należy dążyć do jego złagodzenia.

W takiej sytuacji syrop na poranny kaszel powinien przede wszystkim hamować odruch – obwodowo albo ośrodkowo. Do pierwszej grupy zaliczane są leki oddziałujące bezpośrednio na receptory znajdujące się układzie oddechowym.

Z reguły zawierają one substancje czynne naturalnego, roślinnego pochodzenia. Wymienić wśród nich można między innymi:

• prawoślaz lekarski,
• rosiczkę,
• podbiał pospolity,
• dziewannę wielokwiatową.

Mimo stosunkowo łagodnego działania wykazują one dużą skuteczność. Niekiedy jednak zasadne jest zastosowanie silniejszych preparatów, wpływających na ośrodek kaszlu ulokowany w mózgu. Należą do nich leki nieopioidowe, ale też opioidy, takie jak morfina i metadon.

Ostatnie z wyżej wymienionych są silnie uzależniające, dlatego podaje się je jedynie w bardzo ciężkich przypadkach.

Zgoła odmienne zalecenia formułuje się w przypadku kaszlu mokrego, ponieważ pełni on pożyteczną rolę (minimalizuje skutki infekcji, oczyszcza drogi oddechowe), nie powinien być tłumiony. Dlatego podaje się leki wykrztuśne, które nie hamują kaszlu, lecz ułatwiają odrywanie śluzowej i ropnej wydzieliny.

Dodatkowo leczenie farmakologiczne obejmuje terapię ogólnoustrojową - postępuje się zgodnie z przyjętymi wytycznymi dla danej jednostki chorobowej.

Przykładowo, w poważniejszych infekcjach bakteryjnych podawane są antybiotyki, przy wirusowych wystarczające bywa łagodzenie ogólnych objawów za pomocą niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Z kolei w astmie i alergiach działają m.in. środki antyhistaminowe, a czasem też glikokortykosteroidy.

Na kaszel rano i wieczorem sprawdza się też homeopatia, czyli podawanie delikatnych substancji roślinnych wspierających naturalne odruchy obronne organizmu. Należą do nich między innymi arnika górska, wymiotnica, bylica czy nawłoć.

Wspomnieć też można o różnego typu domowych sposobach, do których zaliczają się:

• spożywanie naturalnych antybiotyków, w szczególności miodu gryczanego, ewentualnie spadziowego,
• opukiwanie pleców, aby ułatwić odrywanie wydzielin, zwłaszcza w infekcjach płucnych,
• inhalacje z użyciem różnego typu olejków, np. eukaliptusowego,
• stawianie baniek – stara i tradycyjna metoda, wciąż sprawdzająca się w przypadku zapalenia płuc.

Długotrwały poranny kaszel wymaga też niekiedy zastosowania działań profilaktycznych, zwłaszcza jeśli jego przyczyną są różnego typu podrażnienia i uczulenia.

Osoby palące papierosy powinny jak najszybciej rozważyć rozstanie z nałogiem. Astmatycy muszą ograniczać wysiłek fizyczny, a także kontakt ze wszelkiego rodzaju pyłami, w tym np. kurzem domowym – niezbędne jest utrzymywanie ponadstandardowego porządku w mieszkaniu.

Podobnie jest w przypadku pacjentów cierpiących na alergię. Podstawę stanowi unikanie zidentyfikowanego czynnika uczulającego, którym mogą być roztocza kurzu, sierść zwierząt, pyłki roślin, niekiedy także określone pokarmy.

Generalnie – i dotyczy to wszystkich osób cierpiących z powodu kaszlu – powinno się dbać o właściwe nawilżenie pomieszczeń (40-60 procent). Nie należy też przebywać w zbyt wysokich ani zbyt niskich temperaturach. Optymalny zakres w warunkach domowych to 20-24 stopnie Celsjusza.

Jaki syrop na suchy kaszel jest najbardziej efektywny? Taki, który hamuje odruch, działając ośrodkowo albo obwodowo. Do pierwszej grupy zaliczane są leki oddziałujące na ośrodek kaszlu w mózgu, tonujące jego aktywność.

Należą do nich zarówno uzależniające opioidy, takie jak morfina czy metadon (stosowane rzadko, głównie w sytuacjach krytycznych), jak też substancje opioidowe.

Natomiast do drugiej grupy zalicza się leki przeciwkaszlowe hamujące odruch bezpośrednio w układzie oddechowym, takie jak m.in. prawoślaz lekarski, rosiczka, podbiał pospolity czy dziewanna wielkokwiatowa.