Czym jest współuzależnienie?
We współczesnym świecie wiele osób prowadzi tryb życia na co dzień narażający je na stres i ciągłe zmęczenie. Szalone tempo, natłok obowiązków i społeczna presja powodują, że niektórzy nie wytrzymują psychicznie i szukają „pomocy” w alkoholu, narkotykach czy hazardzie.
Substancje psychoaktywne doraźnie poprawiają nastrój, pozwalają się wyciszyć lub wyluzować, jednak droga do uzależnienia okazuje się prosta i krótka… A pamiętać należy, że nałóg nie jest obciążeniem tylko dla osoby, która w niego popadła, ale też dla jej bliskiego otoczenia.
W latach 80-tych ubiegłego wieku amerykański psychiatra Timmen Cermak rozpowszechnił definicję współuzależnienia jako zaburzenia o psychicznym podłożu. Co to znaczy być współuzależnionym? Co to jest współuzależnienie?
Bywa ono potocznie określane „chorobą żon alkoholików”, choć jest to duże uproszczenie, ponieważ problem może dotykać kobiety i mężczyzn będących w różnych relacjach z osobą dotkniętą nałogiem.
Niekoniecznie też musi to być alkoholizm, w grę wchodzi też narkomania, uzależnienie od hazardu, leków czy innych substancji lub zachowań.
Istnieją różne koncepcje, które uznają współuzależnienie za zabudzenie osobowości, chorobę lub reakcję na stres.
Współuzależnienie nie ma swojego miejsca w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD 10 i ICD 11.
Reklama
Współuzależnienie od alkoholu. Dlaczego zdarza się najczęściej?
Jednym z najczęstszych nałogów jest alkoholizm. Być może jest to związane z szeroką dostępnością napojów wysokoprocentowych. Są legalne, więc łatwiej je zdobyć niż narkotyki; nie potrzeba na nie recepty, więc łatwiej je kupić niż leki odurzające. Na niektórych wpływają pobudzająco, na innych rozluźniająco i uspokajająco.
Współuzależnienie przy alkoholizmie również występuje często. W rodzinach alkoholowych pojawiają się dysfunkcje dotykające wszystkich jej członków – współmałżonków, rodziców i dzieci alkoholików (zarówno tych nieletnich, jak i DDA).
Na czym polega współuzależnienie od alkoholu? Co to jest i do czego może prowadzić? Najprościej mówiąc, jest to zjawisko przejmowania zachowań osoby dotkniętej nałogiem przez jej bliskich. Bliscy ci często obarczają siebie winą za alkoholizm męża/żony/dziecka, szukają wymówek tłumaczących picie, ukrywają nałóg przed dalszą rodziną, sąsiadami, znajomymi.
Współuzależnienie od alkoholika – męża, syna czy matki jest bardzo niebezpieczne i prowadzi do stanów lękowych, depresyjnych i braku stabilności emocjonalnej. Fazy tych zaburzeń następują z różnych nasileniem, ale wymienić wśród nich można:
- doszukiwanie się przyczyn picia,
- ukrywanie problemu i niezgoda na rozpad rodziny,
- ciągła kontrola zachowań alkoholika,
- pogodzenie się z bezsilnością.
Współuzależnienie dziecka w rodzinie z problemem alkoholowym może prowadzić do zaburzeń rozwoju emocjonalnego, co niekiedy rzutuje na całe dorosłe życie. Dlatego zjawiska tego nie wolno lekceważyć, najlepiej zwrócić się po fachową pomoc psychologiczną, by zminimalizować jego skutki.
Reklama
Współuzależnienie w toksycznym związku. Co oznacza?
Istnieją związki, które – nawet, jeśli nie ma w nich problemu nałogów – mają toksyczny charakter, a partnerzy są współuzależnieni emocjonalnie. Co to znaczy i czym jest uzależnienie od partnera?
To sytuacje, w których jedna osoba w związku wykorzystuje tę drugą, wymaga od niej ciągłego wsparcia, obarcza obowiązkami, nie dając nic w zamian.
Cechą osoby toksycznej jest też izolowanie partnera od jego środowiska – rodziny, przyjaciół, znajomych. Ofiary takich związków często nie pracują, a partner i wspólny dom są dla nich całym światem.
W relacjach toksycznych zdarza się również współuzależnienie od alkoholu, przy czym opieka partnera podporządkowanego ma postać całkowitego poświęcenia, z pomijaniem własnych potrzeb i niekontrolowaniem emocji.
Dlaczego osoby toksyczne działają uzależniająco? Ponieważ są świetnymi manipulatorami, a przy tym mają cechy przywódcze i zdolność do dyskredytowania innych. Ich ofiary mają bardzo niskie poczucie własnej wartości i żyją w przekonaniu, że nie poradzą sobie bez swojego oprawcy.
Reklama
Kogo dotyka współuzależnienie od narkotyków?
Jeśli chodzi o narkotyki, problem częściej niż w przypadku alkoholu dotyczy rodziców. Współuzależnienie w narkomanii działa podobnie jak w alkoholizmie i wyróżnia się kilka jego cech:
- koncentracja myśli i emocji wokół osoby dotkniętej nałogiem,
- ukrywanie i usprawiedliwianie nałogu przed osobami z zewnątrz,
- próby walki z uzależnieniem bliskiego,
- obarczanie siebie winą za jego problemy.
Współuzależnienie od narkotyków – marihuany czy też mocniejszych środków odurzających – jest groźne w skutkach, ponieważ tak naprawdę szkodzi i narkomanowi, i całemu jego otoczeniu.
Osoby współuzależnione pozornie kierują się dobrymi chęciami, jednak faktycznie utrudniają walkę z nałogiem.
Reklama
Jakie są inne rodzaje współuzależnień?
Choć nałogi kojarzą się głównie z alkoholem i narkotykami, istnieje o wiele więcej rodzajów współuzależnienia. Najczęściej występuje współuzależnienie:
- od hazardu – osoba bliska powiela zachowania hazardzisty, tłumacząc jego nałóg, wypierając go lub ukrywając,
- od seksoholika – współuzależniony może wykazywać różne postawy (nadaktywność seksualną lub przeciwnie – aseksualność); miejsce mają również: manipulacja, zmowa, obsesyjne uczestnictwo, podporządkowanie, niska samoocena,
- od pracoholika – polega na zagłuszaniu problemu, postrzeganiu i tłumaczeniu nałogu jako cennej pracowitości, często dochodzi tu uzależnienie finansowe jednej osoby od drugiej,
- od psychopaty – całkowite podporządkowanie się i uzależnienie jednego człowieka od drugiego – podobnie jak w toksycznym związku, tyle że może występować w różnych relacjach, np. w pracy,
- od matki – emocjonalne uzależnienie dotykające przeważnie kobiet, polegające na spełnieniu oczekiwań rodzicielki za wszelką cenę, ciągłym poczuciu winy, niezdolności do stawiania granic itd.
Współuzależnienie od drugiej osoby może występować na różnych płaszczyznach – nie tylko w najbliższej rodzinie, ale też np. wśród znajomych z pracy, na linii podwładny – szef itd.
Bardzo trudno jest się z niego wyrwać, szczególnie jeśli trwa ono latami. W przypadku współmałżonków niekiedy nie kończy się nawet po rozwodzie.
Reklama
Przyczyny współuzależnienia. Na co zwrócić uwagę?
Współuzależnienie najczęściej ma miejsce w związku partnerskim lub w małżeństwie, ponieważ w tym przypadku najczęściej zdarza się zjawisko dominacji jednej osoby nad drugą.
Skąd się to bierze i jakie są jego najczęściej występujące podłoża? Pia Mellody – autorytet w dziedzinie uzależnień, autorka wielu książek na temat toksycznych związków – wskazuje na wzrastanie w rodzinie dysfunkcyjnej jako ważny czynnik zwiększający ryzyko wpadnięcia w pułapkę współuzależnienia.
Syndrom ten dotyka częściej także dorosłe dzieci alkoholików czy też osoby, które w dzieciństwie były ofiarami różnych nadużyć – fizycznych, seksualnych czy też emocjonalnych. Bardziej narażone na współuzależnienie są osoby obarczone pewnymi cechami:
- brakiem pewności siebie,
- niską samooceną,
- uległością wobec innych,
- nadwrażliwością,
- słabą psychiką.
Ponieważ schemat zachowań jest właściwie identyczny, u tych samych osób występuje większe ryzyko uzależnienia i współuzależnienia od alkoholu czy narkotyków.
Inaczej wygląda natomiast kwestia uzależnienia jednego partnera od drugiego – tu jeden z nich posiada cechy przywódcze, a drugi jest skłonny do podporządkowania się.
Reklama
Objawy współuzależnienia. Jak je rozpoznać?
Granica między opieką nad osobą uzależnioną a współuzależnieniem jest bardzo cienka. Jak zatem rozpoznać współuzależnienie?
Jakie mechanizmy zachowania i cechy relacji wskazują, że doszło do zaburzeń? Amerykańska psycholog Janet Woititz wymienia charakterystyczne objawy współuzależnienia alkoholowego:
- nadopiekuńczość,
- pełne skoncentrowanie się na alkoholiku,
- poczucie winy związane z jego piciem,
- oszukiwanie się i złudne nadzieje,
- poczucie bezsilności,
- zmienność nastrojów – od letargu do euforii.
Objawy współuzależnienia alkoholowego lub od narkotyków zwykle rozpoczynają się od wypierania problemu. „To tylko dwa kieliszki dziennie, nic się nie dzieje…”, „Ty tylko skręt od czasu do czasu…”. Tego rodzaju wypowiedzi często słyszy się od osób współuzależnionych. Później pojawiają się oszustwa, ukrywanie nałogu, a na koniec – poczucie beznadziei i depresja.
Zespół współuzależnienia jest bardzo groźny dla otoczenia, dlatego zaobserwowanie symptomów nigdy nie powinno być lekceważone. Kiedy pojawia się w małżeństwie, może być ogromnym obciążeniem dla dzieci.
Uzależniony ojciec i współuzależniona matka przyczyniają się wspólnie do całkowitej dysfunkcyjności rodziny, a ich dzieci nie mają żadnego wsparcia i zwykle pozostawione są same sobie.
Czy istnieje test na współuzależnienie?
Jeśli w twojej rodzinie jest osoba dotknięta nałogiem, możesz paść ofiarą współuzależnienia. Wczesna diagnoza problemu może jednak ustrzec przed pogłębieniem zaburzeń i ułatwić ich ewentualne leczenie. Wielu psychologów dysponuje odpowiednimi testami na współuzależnienie, które trafnie i szybko pomagają rozpoznać objawy.
Testy takie polegają zwykle na odpowiadaniu na kilkadziesiąt pytań dotyczących relacji w rodzinie, modeli zachowań poszczególnych jej członków, ich cech charakteru. Z reguły są w nich również pytania dotyczące aktualnego nastroju, jego wahań, lęków, ale też reakcji w konkretnych sytuacjach.
Oprócz testów na współuzależnienie od alkoholu i innych substancji psychoaktywnych, można wykonać test na toksyczny związek lub emocjonalne uzależnienie od drugiej osoby (np. rodzica).
Rozmaite testy tego rodzaju można znaleźć w Internecie, na stronach dotyczących profilaktyki uzależnień, ich diagnostyki i leczenia. Test internetowy warto wykonać już po zaobserwowaniu pierwszych symptomów, nawet przed udaniem się do psychologa czy innego specjalisty.
Czy terapia współuzależnienia jest skuteczna?
Na czym polega terapia współuzależnienia? Najczęściej jest to psychoterapia polegająca na spotkaniach ze specjalistą, rozmowach z nim, odpowiednich ćwiczeniach. Niekiedy formą terapii są spotkania grupy wsparcia, gdzie pacjenci mogą wymienić się doświadczeniami oraz udzielać sobie wzajemnie cennych rad dotyczących postępowania z bliskim, który wpadł w nałóg.
Terapia współuzależnienia emocjonalnego może obejmować jedną z osób nieuwikłanych lub obie, jeśli chcą wspólnie uczestniczyć w leczeniu. Współcześnie, kiedy w wyniku pandemii wiele sfer życia przemieściło się do przestrzeni wirtualnej, można uczestniczyć w terapii online.
Rozmowa z fachowcem prowadzona face-to-face może być bardziej szczera i emocjonalna, a co za tym idzie – bardziej skuteczna, jeśli jednak pacjent z jakiegoś powodu ma ograniczone możliwości wychodzenia z domu lub opór przed rozmową na żywo, powinien skorzystać z takiej formy pomocy.
Wiele strategii terapii współuzależnień składa się z kilku etapów, z których pierwszym jest zwykle uświadomienie pacjentowi zaistniałego problemu. Warto również pamiętać, że terapia taka powinna odbywać się niezależnie od leczenia uzależnienia osoby bliskiej.
Jak wyjść ze współuzależnienia?
Współuzależnienie rujnuje często życie całej rodziny, prowadzi do jej rozpadu i źle wpływa na emocjonalny rozwój dorastających w niej dzieci. Jak pomóc sobie i bliskim, którzy również potrzebują wsparcia w trudnej sytuacji? Jak wyleczyć się ze współuzależnienia i pokonać niezdrową relację?
Jak już zostało wspomniane, leczenie obejmuje przeważnie wiele etapów. Na początek najważniejsze jest uświadomienie sobie problemu własnego oraz bliskiej osoby, która popadła w nałóg. Koniec z wymówkami, tłumaczeniem i usprawiedliwianiem alkoholika, narkomana czy hazardzisty to niezwykle ważny krok. Dopiero później terapeuta może zalecić pacjentowi rozmaite ćwiczenia pomagające mu radzić sobie z trudnymi sytuacjami, z jakimi styka się na co dzień.
Czy koniec współuzależnienia musi oznaczać koniec relacji z osobą uzależnioną? Schematy leczenia i ich skuteczność mogą różnić się w zależności od stosunku emocjonalnego terapeutyzowanych osób czy głębokości współuzależnienia.
Warto jednak podkreślić, że leczenie współuzależnienia od alkoholu, narkotyków, seksu, hazardu itd. musi odbywać się niezależnie od leczenia samego nałogu.
Współuzależnienie - gdzie szukać pomocy?
Po zaobserwowaniu jakichkolwiek oznak współuzależnienia, warto niezwłocznie zgłosić się po fachową pomoc. Profesjonalne wsparcie jest bardzo ważne przy tego rodzaju zaburzeniach, a próby radzenia sobie na własną rękę często są nieudane.
Istnieje wiele poradni, gdzie prowadzone są terapie uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia, najlepiej więc prowadzić je jednocześnie, ponieważ taka obosieczna broń jest najskuteczniejsza w walce z nałogiem oraz jego wpływem na najbliższych.
Przychodnie psychologiczne i ośrodki psychoterapii niosą zwykle kompleksową pomoc polegającą zarówno na diagnostyce, jak i wieloetapowym leczeniu.
Niektóre poradnie terapii uzależnień i współuzależnień NZOZ mają podpisaną umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia i oferują bezpłatne leczenie. Listę takich poradni oraz wszelkich placówek psychoterapeutycznych znaleźć można w Internecie, np. na stronie Państwowej Agencji Rozwiązywania problemów alkoholowych parpa.pl. Klasyczną terapię prowadzoną pod okiem specjalisty można wspierać innymi metodami, np.:
- spotkaniami grupy wsparcia,
- czytaniem literatury na ten temat (wiele książek o współuzależnieniach podpowiada ich ofiarom, jak postępować, by wyrwać się z matni).
Jak zapobiegać współuzależnieniu? Czy to możliwe?
Nie zawsze jest szansa na uchronienie bliskiej osoby przed popadnięciem w nałóg. Jeśli widzi się u kogoś tego rodzaju inklinacje, warto zrobić wszystko, by nie dopuścić do najgorszego, jednak nie zawsze można odnieść oczekiwany rezultat.
Gdy metody takie zawodzą i najbliższa osoba popada w uzależnienie, warto od razu podjąć kroki, by samemu nie zwariować.
Jak żyć z alkoholikiem czy osobą uzależnioną od narkotyków, by samemu nie doznać zaburzeń i pozostać wsparciem dla rodziny i nałogowca?
Po pierwsze, nie należy problemu zamiatać pod dywan, wstydzić się go przed osobami z zewnątrz lub próbować go usprawiedliwiać. Warto również jak najszybciej zgłosić się do psychoterapeuty po fachową pomoc.
Rozmowa ze specjalistą jako osobą wykwalifikowaną, a ponadto zupełnie neutralną wobec problemów pacjenta może przynieść dobre efekty. Osoby, których bliscy są uzależnieni, pytają nie tylko o to, jak pomóc sobie, ale też jak nie pomagać alkoholikowi pić.
Istnieje cały szereg zachowań niepożądanych i pogłębiających problem, mimo dobrych chęci. Są to np.:
- awanturowanie się,
- prawienie kazań,
- szantażowanie i grożenie,
- chowanie i wylewanie alkoholu itd.
Należy natomiast jak najszybciej zaakceptować fakt wystąpienia choroby alkoholowej i najlepiej zgłosić się do terapeuty, a następnie postępować wg jego wskazówek.
