Co to są wymienniki węglowodanowe?
Wymiennik węglowodanowy (WW) to jednostka miary stosowana w diabetologii, stanowiąca równowartość 10 gramów węglowodanów przyswajalnych bez błonnika pokarmowego (który jest nieprzyswajalny).
Jeden wymiennik odpowiada w przybliżeniu jednej kromce chleba, dlatego też niekiedy używa się potocznego określenia „jednostka chlebowa”.
Co bardzo ważne, WW nie należy mylić z podobną miarą jaką jest równoważnik węglowodanowy, który opisuje, jaką ilość danego produktu należy spożyć, aby dostarczyć do organizmu jeden wymiennik.
Dla przeciętnego konsumenta wymienniki węglowe nie mają większego znaczenia, stanowią natomiast absolutną podstawę żywienia i leczenia dla określonej grupy diabetyków, a mówiąc konkretnie – osób chorujących na cukrzycę typu 1. Choroba ta powodowana jest zniszczeniem komórek β trzustki, które są odpowiedzialne za produkcję insuliny, czyli hormonu regulującego poziom glukozy we krwi.
Jedyną i dożywotnio stosowaną metodą leczenia jest podawanie insuliny z zewnątrz, z początku dożylnie, potem podskórnie. Jest ona wstrzykiwana przed posiłkami, a jej dawki muszą być idealnie skorelowane z ilością spożywanych węglowodanów. Tylko w ten sposób można zapewnić skuteczność leczenia i zapobiegać niepożądanym i bardzo niebezpiecznym incydentom hiperglikemii (przecukrzenia) i hipoglikemii (niedocukrzenia).
Aby zapewnić balans, osoby cierpiące na cukrzycę typu 1 muszą więc nieustannie rachować. Dla ułatwienia mogą się posługiwać właśnie wymiennikami węglowodanowymi, przy czym te można każdorazowo wyliczać samodzielnie lub też korzystać ze specjalnych tabel.
Reklama
Jak obliczyć wymienniki węglowodanowe?
Samodzielne obliczanie wymienników węglowodanowych od postaw jest możliwe, aczkolwiek jest to czynność niezwykle mozolna.
W praktyce wymagane są kalkulacje dotyczące każdego produktu z osobna, a przecież później uzyskane wartości trzeba jeszcze sumować i przekładać na adekwatne dawki insuliny. Czyni się to zatem rzadko lub wybiórczo, w odniesieniu do produktów nieuwzględnionych w tabelach.
Jak obliczyć wymienniki węglowodanowe? Od całkowitej ilości węglowodanów zawartych w 100 g produktu odejmuje się ilość błonnika pokarmowego, a następnie dzieli przez 10.
Pamiętać przy tym trzeba jednak o gramaturze realnie spożywanej porcji. Jeśli zatem jest to przykładowo 200 gramów, całość trzeba przemnożyć przez 2.
Jeśli ten wzór wydaje się na pierwszy rzut oka skomplikowany, posłużyć się można konkretnym przykładem. Z danych dostarczonych przez amerykański departament rolnictwa (USDA) wynika, że 100 gramów surowego banana zawiera 22,8 g węglowodanów ogółem, w tym 1,7 g błonnika. Odejmując te wartości od siebie otrzymuje się 21,1 g. To właśnie ilość węglowodanów przyswajalnych.
Należy jednak pamiętać, że przeciętny banan waży nieco więcej niż 100 gramów. Najczęściej podaje się, że po obraniu ze skórki jego masa wynosi około 120 g. W związku z powyższym, uzyskaną wartość 21,1 mnoży się przez 1,2, co daje 25,32.
Aby uzyskać ilość wymienników węglowodanowych, wynik ten trzeba jeszcze podzielić przez 10. W ten sposób okaże się, że ilość WW wynosi w przybliżeniu 2,5.
Jak więc widać, rachunek nie jest trudny, jednak zważywszy, że w ten sposób należy potraktować każdy produkt trafiający do żołądka, procedura staje się niezwykle uciążliwa. Stąd różne uproszczenia.
W ostatnich latach na rynek zostały wprowadzone między innymi specjalne wagi liczące wymienniki węglowodanowe. W praktyce jednak większość osób posługuje się tabelami. Na początku i to może być męczące, jednak po wielu latach większość zapisanych w nich wartości jest po prostu zapamiętywana.
Reklama
Tabela wymienników węglowodanowych
Tabelę wymienników węglowodanowych każdy pacjent chory na cukrzycę typu 1 może otrzymać od swojego lekarza lub dietetyka, można je również nabyć w księgarniach medycznych, są ponadto dostępne w Internecie.
Tabele te są niezwykle rozbudowane, dlatego trudno jest przytoczyć jakąkolwiek w całości. Przykładowo można jedynie podać wybrane produkty (dane: cukrzyca.pl – ilość WW w przeliczeniu na 100 g):
- ananas - 1,2,
- borówki amerykańskie - 1,2,
- czarne jagody - 0,9,
- truskawki - 0,6,
- czereśnie - 1,3,
- śliwki - 1,0,
- jabłko - 1,0,
- pomarańcze - 0,9,
- winogrona - 1,6,
- buraki - 0,7,
- groszek zielony – 1,
- kalafior – 0,3,
- marchew – 0,5,
- pomidor - 0,3,
- papryka – 0,5,
- szpinak - 0,1,
- cukier spożywczy – 10,0,
- miód pszczeli – 8,0,
- gorzka czekolada – 5,5,
- orzechy włoskie - 1,2,
- herbata bez cukru – 0,
- jogurt naturalny 2 proc. – 0,6,
- mleko 2 proc. – 1,2,
- żółty ser – 0,
- pierś kurczaka – 0,1,
- polędwica z indyka – 0,1,
- dorsz – 0,
- krewetki – 0,1,
- oleje roślinne – 0,
- bagietka pełnoziarnista – 5,4,
- bułka graham – 4,9,
- kasza manna – 7,4,
- ryż basmati – 7,6,
- makaron pełnoziarnisty – 6,6,
- mąka pszenna – 6,0,
- płatki owsiane – 6,2.
Zdecydowanie trudniej jest podać ilość wymienników węglowodanowych w bardziej złożonych daniach, które przyrządza się z różnych produktów.
Internauci pytają często, ile WW ma zupa ogórkowa, sernik na zimno, pierogi czy placki ziemniaczane. Dane te nie zawsze są dostępne wprost. W wielu przypadkach należy dokonać samodzielnych obliczeń uwzględniając skład i gramaturę wszystkich składników znajdujących się w danej potrawie. Te dane mogą zaś być zupełnie odmienne ze względu na zastosowaną recepturę.
Ile dziennie wymienników węglowodanowych
Należy pamiętać, że mniejsza lub większa ilość WW nie oznacza, iż dane produkty są lepsze lub gorsze dla osób z cukrzycą typu 1. Liczy się bowiem ich suma.
Ile wymienników węglowodanowych dziennie powinien uwzględniać jadłospis? W przybliżeniu podaje się, że jest to około 25, co jednak stanowi pewne uproszczenie. Jest to kwestia względna, która ściśle wiąże się z zapotrzebowaniem kalorycznym konkretnego pacjenta.
Przykładowo, lekarz może ustalić, że każdego dnia chory będzie spożywać produkty o łącznej kaloryczności na poziomie 2 500 kcal, z czego 40 procent dostarczać będą węglowodany (co jest dolną granicą spotykaną w tzw. piramidach zdrowego żywienia).
Jak łatwo obliczyć, łączna kaloryczność tychże musi zatem wynosić 1000 kcal na dobę. 1 gram węglowodanów to około 4 kcal, aby zaspokoić zapotrzebowanie energetyczne, dziennie trzeba ich jeść 250 gram. Jest to ilość równa 25 WW.
Pytanie kluczowe dla większości osób – co jeść konkretnie? Odpowiedź jest jeszcze bardziej złożona niż powyższe wyliczenia.
Reklama
Jadłospis z wymienników węglowodanowych
Dieta cukrzycowa kojarzona jest potocznie z licznymi ograniczeniami dotyczącymi tego, co wolno jeść, a czego nie. W rzeczywistości jednak wiele z tych zasad (niska kaloryczność, niski indeks glikemiczny, ograniczanie ilości węglowodanów przyswajalnych) dotyczy przede wszystkim cukrzycy typu 2, która jest schorzeniem o podobnych objawach, lecz odmiennym podłożu.
W tym przypadku kluczowe jest restrykcyjne ograniczanie spożycia wielu wyrobów, w związku z czym tworzone są bardzo precyzyjne jadłospisy. Stawiają one nacisk na razowe pieczywo i makarony, chude mięsa i wędliny, chude mleko i sery, surowe warzywa i owoce, oleje roślinne takie jak oliwa z oliwek.
Eliminowane natomiast powinny być m.in.
- pieczywa pszenne,
- rozgotowane kasze i makarony,
- tłuste mięsa,
- wędliny i ryby,
- owoce morza,
- tłuste mleka i sery,
- gotowane warzywa i owoce,
- większość tłuszczów takich jak olej słonecznikowy, twarda margaryna, smalec,
- słodycze,
- ciasta,
- słodzone soki,
- napoje gazowane.
Wszystko to jednak dotyczy cukrzycy typu 2. Jeśli chodzi o typ 1, zasady są inne. Trudno jest podać konkretny jadłospis i nie czyni się tego w sposób „teoretyczny”. W każdym przypadku aspekt ten powinien być ustalony indywidualnie z lekarzem lub dietetykiem w odniesieniu do rozlicznych parametrów, takich jak wiek, masa ciała, zapotrzebowanie kaloryczne, stan zdrowia.
Oczywiście wspomniane wyżej ogólne zalecenia obowiązujące cukrzyków typu 2 również dobrze jest stosować, jednak nie tak restrykcyjnie. Dieta w tym przypadku musi być zrównoważona i wartościowa, ale przede wszystkim oparta o szczegółowe wyliczenia wymienników węglowodanowych.
Co istotne, rachunki dotyczące samych wymienników to nie wszystko. Wiedząc, ile WW znajduje się w przygotowanym posiłku, należy jeszcze ustalić adekwatną dawkę insuliny. A wrażliwość na nią również jest cechą osobniczą, co oznacza, że każdy pacjent ma swój indywidualny przelicznik ustalany z lekarzem.
Może to być od 0,5 do nawet 4 jednostek insuliny na 1 wymiennik węglowodanowy (dane: diabetyk24.pl).
