Czym jest wypalenie zawodowe?
O wypaleniu zawodowym mówimy, gdy praca przestaje dawać pracownikowi satysfakcję, staje się uciążliwa, jest źródłem napięcia, stresu i frustracji. Powodem tego często jest przepracowanie, obciążenie związane ze stałym kontaktem z ludźmi, z odpowiedzialnością lub trudnymi warunkami, Może też być to wynikiem znudzenia po wielu latach monotonnego wykonywania tych samych obowiązków.
Początkowo przypisywano wypalenie zawodowe osobom na stanowiskach związanymi z niesieniem pomocy i wsparciem. Obecnie wiadomo, że dotknąć może ono przedstawicieli wszystkich zawodów, jednak najbardziej narażeni są ci, u których wymaga się dużego zaangażowania emocjonalnego, poznawczego i społecznego.
Pojęcie wypalenia zawodowego pojawiło się za sprawą amerykańskiego psychiatry H.J. Freudenberga (źródło: B.R. Kuc, J.M. Moczydłowska, ,,Zachowania…”). Jako pierwszy opisał on syndrom wypalenia charakteryzujący się poczuciem psychicznego i fizycznego wyczerpania, niecierpliwością, nadmierną skłonnością do irytacji, połączoną z cynizmem i poczuciem chronicznego znudzenia i skłonnością do izolowania się i tłumienia emocji.
Według naukowej definicji (źródło: L. Zbiegień-Maciąg (red .), „Nowe tendencje i wyzwania…”)) wypalenie zawodowe (professional burnout) to inaczej „odpowiedź organizmu na stres, którego źródłem jest sytuacja pracy.
Może być reakcją na długotrwałe przeciążenie obowiązkami, zbyt odpowiedzialne oraz trudne zadania, a także wyczerpującą, monotonną i nudną pracę.
Wypalenie zawodowe, inaczej syndrom wypalenia zawodowego lub syndrom Burnout występuje, gdy praca przestaje dawać satysfakcję, pracownik przestaje się rozwijać zawodowo, czuje się przepracowany i niezadowolony z wykonywanego zajęcia, które niegdyś sprawiało mu przyjemność.
Europejskie Forum Stowarzyszeń Medycznych WHO (źródło: G. Bartkowiak, Psychologia ..., s. 103) określa wypalenie zawodowe jako zespół wyczerpania energii emocjonalnej, fizycznej i poznawczej, przejawiający się wyczerpaniem emocjonalnym i fizycznym oraz brakiem efektywności.
Reklama
Przyczyny wypalenia zawodowego
Trudno jest określić dokładny początek tego procesu. Najczęściej sugeruje się, iż proces ten zaczyna się bardzo powoli i niezauważalnie, a ujawnia się nagle i z dużą siłą.
Przyczyny wypalenia zawodowego są bardzo indywidualne, jednak różne badania pozwoliły wyodrębnić czynniki, które zwiększają ryzyko jego wystąpienia.
E. Arsonson usystematyzował swoje odkrycia. Według niego przyczyny pojawienia się tego zjawiska można podzielić na dwie grupy: indywidualne i wynikające z nieprawidłowego funkcjonowania organizacji.
Bardziej szczegółowo wyróżnia się:
- uwarunkowania środowiska,
- zachwiane poczucie własnej wartości,
- trudności w kontrolowaniu i opanowywaniu własnych emocji,
- tendencje do nadmiernej rywalizacji,
- przedmiotowe traktowanie innych,
- przepracowanie,
- brak sukcesów, utrata nadziei,
- wyczerpanie, niechęć do ludzi, apatia, złość,
- zwiększone starania by być solidnym,
- bezradność,
- niepewność w kontaktach z innymi,
- niska samoocena,
- brak satysfakcji z pracy,
- zbyt wiele obowiązków,
- niskie wynagrodzenie.
Do wypalenia zawodowego prowadzi także stres. Ma on bardzo poważny wpływ na samopoczucie. Wywoływać może go wiele czynników, jednak główną przyczyną jest doświadczanie mobbingu, czyli nękania, prześladowania, zastraszania, a nawet stosowania przemocy w miejscu pracy.
Reklama
Objawy wypalenia zawodowego
Wypalenie zawodowe to stan wyczerpania cielesnego, duchowego i uczuciowego. Pracownik traci wówczas motywację do pracy i satysfakcję z jej wykonywania.
Oznakami w przypadku wypalenia zawodowego są:
- chroniczne poczucie zmęczenia wykonywanymi obowiązkami,
- brak motywacji do pracy,
- niechęć wobec własnej pracy,
- negatywne podejście do klientów, pacjentów, uczniów, współpracowników,
- brak pewności siebie,
- obniżona efektywność, kreatywność i samodzielność,
- drażliwość, nerwowość, frustracja, agresja,
- codzienne poczucie zmęczenia, wycofania,
- uczucie zawodu wobec siebie,
- izolacja, wycofanie się,
- niezdolność do koncentracji,
- częste przeziębienia i grypy,
- zaburzenia snu,
- częste bóle głowy i dolegliwości przewodu pokarmowego,
- problemy rodzinne.
Reklama
Etapy wypalenia zawodowego
Ciekawy opis procesu wypalenia proponują psychologowie z American Psychology Association, którzy wyróżniają w nim pięć charakterystycznych etapów, określając je obrazowo jako:
- miesiąc miodowy (honeymoon) - okres zauroczenia pracą i pełnej satysfakcji z osiągnięć zawodowych; dominują w nim energia, optymizm i entuzjazm,
- przebudzenie (awaking) - czas, w którym człowiek zauważa, że idealistyczna ocena pracy jest nierealistyczna, zaczyna pracować coraz więcej i desperacko stara się, by ten idealistyczny obraz nie uległ zburzeniu,
- szorstkość (brownout) - realizacja zadań zawodowych wymaga w tym okresie coraz więcej wysiłku, pojawiają się kłopoty w kontaktach społecznych zarówno z kolegami w pracy, jak i z klientami,
- wypalenie pełnoobjawowe (full scale burnout) - rozwija się pełne wyczerpanie fizyczne i psychiczne, pojawiają się stany depresyjne, poczucie pustki i samotności, chęć wyzwolenia się, ucieczki z pracy,
- odradzanie się (phoenix phenomenon) - to okres leczenia "ran" powstałych w wyniku wypalenia zawodowego.
Fazy wypalenia zawodowego przedstawia się także w następujący sposób:
- stadium pierwsze - wyczerpanie emocjonalne,
- stadium drugie - depersonalizacja i cynizm,
- stadium trzecie - poczucie braku osobistych osiągnięć i kompetencji związanych z pracą.
Reklama
Jak wygląda diagnoza wypalenia zawodowego? Testy
Wypalenie zawodowe, które wiele osób uznaje za zwykłe zmęczenie albo fanaberię, jest przedmiotem usilnych, naukowych dociekań psychologów na całym świecie.
Syndrom wypalenia zawodowego został po raz pierwszy zdiagnozowany w 1974 roku w Stanach Zjednoczonych. Wskutek wieloletnich badań nad przyczynami wypalenia zawodowego opracowane zostały specjalne testy.
Wypalenie zawodowe diagnozuje się za pomocą:
- MBI - Maslach Burnout Inventory, kwestionariusz autorstwa Christiny Maslach,
- LBQ - Kwestionariusz Wypalenia Zawodowego, autorstwa Massimo Santiniego.
Kwestionariusz MBI określa trzy wskaźniki wypalenia zawodowego: wyczerpanie emocjonalne, depersonalizację oraz satysfakcję zawodową.
Test LBQ, w 24 pytaniach, z wykorzystaniem 6-stopniowej skali, bada 4 aspekty wypalenia zawodowego: wyczerpanie psychofizyczne, brak zaangażowania w relacje z klientami, poczucie braku skuteczności oraz stopień rozczarowania wykonywaną pracą.
Syndrom ten zdiagnozować można także za pomocą objawów przedstawionych przez pacjenta. Wypalenie zawodowe jest uznawane za chorobę przez WHO od czerwca 2019 roku.
Zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób ICD-10 ma ono kod Z73.0, a w ICD-11 QD85. Uaktualniona lista obowiązuje od 1 stycznia 2022 roku.
Prawo polskie niestety nie zostało jeszcze pod tym wzgkędem odpowiednio zmienione. Niektórzy szacują, że będzie to możliwe dopiero od 2024 roku.
Podstawą do wystawienia zwolnienia lekarskiego, jest podanie przez lekarza choroby i jej numeru statystycznego w odesłaniu do klasyfikacji WHO. Klasyfikacja ta jednak oprócz chorób opisuje inne stany, czynniki i syndromy.
Zatem to od decyzji lekarza zależy, czy danej osobie potrzebne jest zwolnienie lekarskie.
Do jakiego specjalisty należy się zatem udać? W przypadku zaburzeń zachowania i podejrzenia chorób psychicznych najlepiej kierować się do psychiatry, który może wystawić L4 na depresję stanowiącą jest jednym z głównych objawów wypalenia zawodowego.
Reklama
Leczenie wypalenia zawodowego
Leczenie zaawansowanych stadiów wypalenia zawodowego polega po prostu na psychoterapii. Jej metodę i zakres określić może tylko psycholog.
Na szczęście, odpowiednio wcześniej dostrzegając objawy wypalenia zawodowego, można się ratować na własną rękę - w niektórych przypadkach wystarczy pójść na dłuższy urlop lub zrezygnować z brania na siebie dodatkowych obowiązków, które powodują stres.
Niestety z reguły wypalenie nie mija po kilku dniach. Zazwyczaj potrzebna jest profesjonalna pomoc, np. w postaci farmakoterapii. Jak jeszcze sobie poradzić z wypaleniem zawodowym? Pokonać je można na różne sposoby.
Warto zacząć od ustawienia listy priorytetów. Okaże się wtedy, czego nam brakuje. Czy jest to awans? A może kariera w innym zwodzie? Wtedy pomóc może zmiana pracy.
Pilnowanie godzin snu i aktywność fizyczna również są ważne. Reorganizacja pracy, zmiana hobby czy znalezienie nowego również będą stanowić pomoc.
Niektóre firmy organizują wewnętrzne warsztaty na temat wypalenia zawodowego. Pracownicy poznają na nich sposoby radzenia sobie ze stresem i brakiem satysfakcji z pracy.
Przede wszystkim jednak trzeba skupić się na swoim zdrowiu - zarówno psychicznym, jak i fizycznym. Konsekwencjami nieleczonego wypalenia zawodowego mogą być m.in.:
- chroniczne zmęczenie,
- depresja,
- bezsenność.
Reklama
Profilaktyka wypalenia zawodowego
Jak zapobiegać wypaleniu zawodowemu? Jest to znacznie łatwiejsze niż jego leczenie. Aby uniknąć wypalenia w pracy trzeba czuć się skutecznym w realizacji celów i zadań zawodowych, a w związku z tym trzeba mieć odpowiednią wiedzę i umiejętności zawodowe.
Ważnym krokiem w profilaktyce wypalenia jest zatem zdobycie szerokiej wiedzy i umiejętnościach zawodowych oraz doskonalenie predyspozycji osobowościowych sprzyjających wykonywaniu zawodu.
Należy nauczyć się, jak skutecznie radzić sobie ze stresem, a także znaleźć hobby, które nas relaksuje i oczyszcza umysł. Aby zadbać o swoje zdrowie, w trakcie pracy warto robić przerwy.
