Reklama
Co nazywa się wysypką alergiczną?
Nadwrażliwość alergiczna to nieprawidłowa immunologiczna reakcja organizmu na alergeny (substancje zwykle tolerowane). Jej skutkiem jest uszkodzenie tkanek i zapoczątkowanie procesu chorobowego. Do stosunkowo częstych objawów nadwrażliwości należą zmiany skórne w postaci pokrzywki lub wyprysku.
W powstawaniu wysypek alergicznych zawsze uczestniczą mechanizmy immunologiczne (odpornościowe).
Wyróżnia się następujące rodzaje wysypki alergiczne:
- reakcje IgE-zależne (z wytwarzaniem przeciwciał IgE);
- reakcje IgE-niezależne (inicjowane przez inne mechanizmy immunologiczne, np. komórkowe).
Przeciwciała to białka wydzielane przez komórki odpornościowe, które mają zdolność wiązania antygenów (alergenów). Dzięki temu stają się one „widoczne” dla układu odpornościowego.
Wysypka alergiczna może występować w każdej grupie wiekowej: u noworodków i niemowląt, starszych dzieci, młodzieży i u dorosłych. Jej podłożem może być:
- atopia - może prowadzić do atopowego zapalenia skóry (AZS),
- alergia kontaktowa - może prowadzić do alergicznego kontaktowego zapalenia skóry (KZS).
Wysypka alergiczna może przebiegać pod postacią pokrzywki, w tym pokrzywki kontaktowej lub pokarmowej. Ciężkie, zagrażające życiu uogólnione reakcje nadwrażliwości to anafilaksja, która objawia się m.in. zaczerwieniem skóry i uogólnioną pokrzywką (osutką alergiczną).
W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, zarówno w najnowszej wersji ICD-11, jak i poprzedniej - ICD-10, wysypka alergiczna lub uczuleniowa nie została sklasyfikowana jako odrębna jednostka chorobowa.
Skórne reakcje alergiczne opisywano już w starożytności. Źródła pełne są anegdot o przypadłościach faraonów i cesarzy, które zmieniały bieg historii. Brytanik, naturalny następca rzymskiego tronu i alergik, przez łzawienie i wysypkę nie mógł dosiadać konia. I tak pokrzywka sprzed 2 tysięcy lat utorowała drogę do władzy Neronowi. W XVI-wiecznej elżbietańskiej Anglii alergia stała się przedmiotem dworskiej intrygi. Pewien zawistnik celowo położył płatek róży na policzku śpiącej dwórki, by wywołać pokrzywkę.
Reklama
Jak wygląda wysypka alergiczna?
Wysypka alergiczna to zapalne zmiany skórne - zapalna odpowiedź organizmu na alergen (nieszkodliwy antygen). Jej nasilenie może być różne - od łagodnych, miejscowych objawów po ciężkie, uogólnione reakcje zagrażające życiu.
Jak wygląda wysypka alergiczna? Zmiany skórne mogą mieć postać wykwitów - plamek, grudek, pęcherzyków, krost lub bąbli. W niektórych przypadkach rozwijają się osutki skórne - masywne uogólnione zmiany wysypkowe.
Czy wysypka alergiczna swędzi? Najczęściej tak - świąd może towarzyszyć m.in. pokrzywkom i kontaktowemu zapaleniu skóry. Wybitnie nasilony świąd jest podstawowym objawem AZS.
W alergicznym KZS (występującym głównie u dorosłych) obserwuje się grudki, pęcherzyki i rumień.
Jak wygląda wysypka alergiczna u dzieci i niemowląt? Skórnym objawem alergii pokarmowej jest pokrzywka. Wyniki ECAP - dużego badania alergii w Polsce (Alergologia Polska, 2014) - wykazują, że u najmłodszych wykwity częściej występują w przebiegu:
- AZS (wysiękowe grudki i pęcherzyki z rumieniową obwódką; u starszych dzieci: suchość skóry);
- pokrzywki: bąble pokrzywkowe (białawe lub różowe otoczone rumieniem) z obrzękiem naczynioruchowym lub bez.
Gdzie pojawia się wysypka alergiczna?
Lokalizacja pokrzywki często zależy od miejsca kontaktu z alergenem (np. lateks w rękawiczkach medycznych). Wysypka alergiczna na całym ciele (pokrzywka uogólniona) może być reakcją na orzechy lub jajka.
Lokalizacja zmian wypryskowych w AZS zależy od wieku:
- niemowlęta: policzki, skóra głowy, tułów i kończyny;
- starsze dzieci i dorośli: zgięcia stawowe.
W kontaktowym zapaleniu skóry (KZS) wysypka alergiczna występuje na skórze narażonej na kontakt z alergenem, np.:
- na rękach, szyi, dekolcie, klatce piersiowej, brzuchu lub na plecach: metale, zwłaszcza nikiel: zegarki, biżuteria, guziki, sprzączki pasków;
- na nogach i stopach: substancje wykorzystywane do produkcji butów i odzieży (chrom, formaldehyd);
- na twarzy u dziecka lub osoby dorosłej: alergeny w kosmetykach.
Reklama
Przyczyny wysypki alergicznej
Patogeneza chorób alergicznych jest złożona - obejmuje (oprócz ekspozycji na alergeny) czynniki środowiskowe, genetyczne, epigenetyczne (wpływające na ekspresję genów) i stan immunologiczny organizmu.
Alergeny - substancje wyzwalające odpowiedź immunologiczną w mechanizmie nadwrażliwości alergicznej - dzieli się na:
- wziewne (powietrznopochodne: całoroczne i sezonowe)
- kontaktowe (głównie drobnocząsteczkowe substancje chemiczne - hapteny)
- pokarmowe (zwierzęce, roślinne)
- iniekcyjne (jady owadów błonkoskrzydłych, leki podawane dożylnie lub domięśniowo).
Wg danych Medycyny Praktycznej (Interna Szczeklika, 2024), w KZS wysypki i reakcje alergiczne najczęściej zapoczątkowują:
- metale (nikiel, kobalt)
- składniki kosmetyków (konserwanty, substancje zapachowe)
- rzadziej: reakcje na leki znieczulające miejscowo (benzokaina) lub antybiotyk (neomycyna).
Zmiany skórne w fotoalergicznym KZS (zależnym od promieniowania świetlnego) można nazwać wysypką alergiczną „od słońca” (powstają w opóźnionych reakcjach nadwrażliwości). Znacznie częściej jednak występują wielopostaciowe osutki świetlne, powszechnie kojarzone z „uczuleniem” na słońce. Tymczasem ich patogeneza jest nieustalona; jedynie podejrzewa się udział mechanizmów immunologicznych.
Uczulenie na jajka, mleko i inne alergeny pokarmowe może powodować wysypkę alergiczną (pokrzywkę pokarmową). Natomiast uczulenie na alkohol (u dorosłych) jest bardzo rzadkie. Wg Australasian Society of Clinical Immunology and Allergy, objawy skórne wywoływane są najczęściej przez składniki napojów alkoholowych (winogrona, drożdże, chmiel, pszenica).
Etiopatogeneza AZS nie została w pełni wyjaśniona. Wyprysk atopowy wiąże się z uwarunkowanym genetycznie defektem bariery naskórkowej i predyspozycją do nadwrażliwościi miejscowej (IgE-zależnej). Choroby alergiczne często współistnieją z AZS. Wysypka alergiczna i inne objawy skórne mogą być prowokowane przez alergeny pokarmowe lub wziewne (alergia na roztocze kurzu domowego).
Nie wszystkie zmiany skórne powodowane są mechanizmami immunologicznym. Dlatego przyczyną wysypki alergicznej nie może być:
- nietolerancja pokarmowa, np. laktozy (efekt zaburzeń enzymatycznych),
- uczulenie na chlor (chlor nie jest alergenem),
- pokrzywka cholinergiczna (np. po wysiłku fizycznym) - prawdopodobnie stymulowana tkankowym wzrostem acetylocholiny (neurotransmitera).
Reklama
Ile utrzymuje się wysypka alergiczna na skórze?
Jak długo (ile dni) trwa wysypka alergiczna? Czas powstania i utrzymywania się wykwitów zależy m.in. od choroby podstawowej, eliminacji alergenu i mechanizmu nadwrażliwości, w którym doszło do rozwoju zapalenia.
W reakcjach natychmiastowych (np. na pokarm, jady owadów, pyłki roślin) zmiany skórne mogą pojawić się już kilkanaście minut po ekspozycji na alergen (czasem po kilku lub kilkunastu godzinach - faza późna). Natomiast reakcje opóźnione (np. na metale) rozwijają dłużej, w ciągu kilku dni.
Po ilu dniach schodzi wysypka alergiczna w AZS? Jak długo trzeba czekać, aż całkowicie ustąpi? Choroba ma przebieg przewlekły (wieloletni) i nawrotowy, z okresami remisji i zaostrzeń. Zazwyczaj jej początek i nasilenie przypada na wczesne dzieciństwo. Wg Interny Szczeklika, u 40-60% dzieci przed 5. rokiem życia zmiany ustępują spontanicznie. Nawet 90% piętnastolatków może być wolne od objawów. Jednak u dorosłych AZS czasem nawraca lub rozwija się inna choroba alergiczna.
Jak długo utrzymuje się kontaktowa wysypka alergiczna? Najczęściej do tygodnia, jeśli jest leczona (wymaga terapii - nie ustępuje samoistnie).
A pokrzywka? Po jakim czasie znika wysypka alergiczna u dorosłych i dzieci? Objawy mogą utrzymywać się przez 1-4 godziny, ustępować i… nawracać. W ostrej pokrzywce nawroty występują maksymalnie przez 6 tygodni, w pokrzywce przewlekłej - ponad 6 tygodni. Jeśli alergen zostanie zidentyfikowany i wyeliminowany, postać ostra nie ma tendencji do nawracania. W pokrzywce przewlekłej zmiany mogą nawracać po wielu miesiącach lub latach pełnej remisji.
Reklama
Leczenie wysypki alergicznej
Diagnostyka i leczenie alergicznych chorób skóry wchodzi w zakres dermatologii i alergologii. Warto rozważyć wizytę u lekarza, który uzyskał specjalizacje z obu tych dziedzin.
Jak i czym leczyć wysypkę alergiczną? Kluczowa jest eliminacja lub unikanie alergenów. Szczególne znaczenie ma edukacja pacjentów nt. postępowania w stanach zagrożenia życia (wstrząs anafilaktyczny).
Dieta eliminacyjna zalecana jest tylko osobom z potwierdzoną alergią pokarmową.
W leczeniu objawowym stosuje się leki ogólne i miejscowe. Miejscowe leki na wysypkę alergiczną dla dzieci i dorosłych (bez recepty lub z przepisu lekarza) mogą mieć postać: kremu, maści, balsamu, mleczka, preparatów płynnych i in.
W leczeniu pokrzywek alergicznych zastosowanie znajdują leki przeciwhistaminowe II generacji. W postaciach ostrych wykorzystuje się ogólne glikokortykosteroidy.
Farmakologiczne leczenie wysypki alergicznej u dzieci i dorosłych z KZS opiera się na miejscowych glikokortykosteroidach. W leczeniu ogólnym wspomagająco podaje się leki antyhistaminowe II generacji.
Co stosować na wysypkę alergiczną u dziecka z AZS? U pacjentów w każdym wieku niezbędna jest odpowiednia pielęgnacja skóry i unikanie czynników nasilających zmiany.
Skutecznym domowym sposobem na wysypkę alergiczną i wyprysk atopowy są emolienty. Stany zapalne skóry leczy się miejscowymi glikokortykosteroidami lub inhibitorami kalcyneuryny.
W leczeniu ogólnym wykorzystuje się leki antyhistaminowe. W ciężkich postaciach choroby zastosowanie znajdują leki immunomodulujące, immunosupresyjne i innowacyjne leki biologiczne.
Reklama
Z czym można pomylić wysypkę uczuleniową?
Jak odróżnić wysypkę alergiczną od niealergicznej? Zasadnicze znaczenie ma badanie lekarskie: dokładny wywiad i badanie fizykalne (m.in. skóry). Wywiad rodzinny może ujawnić predyspozycję do określonych stanów, np. do atopii. Jeśli na wysypkę skarży się kilka osób, które mieszkają wspólnie, można podejrzewać etiologię zakaźną.
W przypadkach wątpliwych wykonuje się badania dodatkowe, np. oznaczenie IgE całkowitego, morfologię krwi z rozmazem, badania wirusologiczne, badanie histologiczne (biopsja).
Wiele chorób zakaźnych przebiega z objawami skórnymi przypominającymi wysypkę alergiczną. Różyczka czy uczulenie - jak je rozpoznać? Powiększenie węzłów chłonnych (szyjnych, zausznych, karkowych, potylicznych) poprzedza wykwity wywołane przez wirusa różyczki.
Wysypka alergiczna podobna do półpaśca towarzyszy KZS. Jednak półpasiec występuje u osób, które przeszły ospę wietrzną, a zmiany półpaścowe kilka dni wcześniej zwiastuje ból.
Wysypkę alergiczną różnicuje się też z:
- pokrzywką stresową (w wyniku stresu psychicznego) - krótkotrwałe, drobne bąble (1-5 mm) z szeroką obwódką rumieniową na rozległych obszarach skóry;
- pokrzywką cieplną (bardzo rzadką, wywołaną bodźcem cieplnym) - można wykonać próby prowokacji ciepłem;
- bostońską odrą (objawy występują między 2. a 10. rokiem życia) - potoczna nazwa choroby rąk, stóp i ust (infekcji enterowirusowej); zmiany plamisto-grudkowe i pęcherzykowe zajmują śluzówkę jamy ustnej, skórę dłoni i stóp;
- świerzbem (chorobą pasożytniczą) - charakterystyczny jest świąd nocny oraz drobne zmiany między palcami, w dołach pachowych, okolicach pośladków, piersi i narządów płciowych;
- zakażeniami grzybiczymi - rozstrzygające jest badanie mykologiczne lub histopatologiczne.
