Co to są zaburzenia adaptacyjne?
Zaburzenia adaptacyjne to różnego rodzaju dysfunkcje psychiczne i fizyczne wynikające z niemożności przystosowania się do nowej sytuacji, będącej tak zwanym stresorem (źródłem stresu, lęku, niepokoju etc.).
Przyczyny zaburzeń adaptacyjnych są bardzo zróżnicowane. U osób dorosłych najczęściej są to:
- silny konflikt, zdrada i inne problemy w związku partnerskim;
- śmierć lub ciężka choroba bliskiej osoby (żałoba, konieczność opieki etc.);
- trudności w życiu zawodowym oraz kłopoty finansowe, związane np. z utratą pracy.
W przypadku dzieci wiodącą rolę odgrywają takie czynniki, jak przemoc i brak akceptacji w środowisku rówieśniczym, złe wyniki w nauce, niewłaściwa atmosfera w domu rodzinnym etc.
Należy pamiętać, że podłożem problemu może być zarówno pojedyncze traumatyzujące wydarzenie, jak też stan chroniczny.
W klasyfikacji chorób i zaburzeń ICD-10, zaburzenia adaptacyjne oznaczone są symbolem f43 2. Zaliczane są do zbiorczej grupy f43 „Reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne”. W ICD-11 można je znaleźć pod numerem 6B43.
Reklama
Objawy zaburzeń adaptacyjnych
Objawy zaburzeń adaptacyjnych najczęściej mają charakter psychiczny. Należą do nich między innymi:
- obniżenie nastroju przypominające charakterem depresję;
- zaburzenia lękowe różnego typu;
- uczucie przytłoczenia, bezradności, niemożności sprostania wyzwaniom;
- poczucie niepewności jutra, spoglądanie w przyszłość z obawą;
- niestabilność emocjonalna, rozdrażnienie, agresja.
Oprócz tego mogą powodować zaburzenia adaptacyjne także objawy somatyczne, czyli fizyczne. Należą do nich między innymi bóle brzucha, nudności, uczucie duszności w klatce piersiowej.
To, czy zaburzenia w ogóle wystąpią, a jeśli tak – jakie będą miały natężenie, zależy od wielu czynników, w tym tzw. rezyliencji (umiejętności przystosowywania się do nowych warunków), a także indywidualnej odporności na stres oraz jakości wsparcia społecznego w trudnych chwilach.
Reklama
Zaburzenia adaptacyjne a renta
W ciężkiej postaci zaburzenia adaptacyjne mogą całkowicie dezorganizować życie osobiste oraz zawodowe. Niekiedy nasilenie objawów jest tak duże, że uniemożliwia wykonywanie obowiązków zawodowych.
W takiej sytuacji przysługuje osobom z rozpoznanymi zaburzeniami adaptacyjnymi renta. Nie jest ona jednak przyznawana automatycznie. Decyzja w tym zakresie zależy od opinii lekarza orzecznika, a jednym z głównym kryteriów jest natężenie objawów.
Ubiegając się o rentę z tego tytułu należy przedstawić udokumentowaną historię choroby i jej leczenia, wskazać przyjmowane leki etc. Warto wiedzieć, że decyzje ZUS przyznające prawo do świadczenia często dotyczą szerszego zestawu problemów zdrowotnych u danego pacjenta, gdzie zaburzenia adaptacyjne występują obok bardziej namacalnych schorzeń, takich jak różnego typu urazy czy choroby typowo somatyczne.
Reklama
Zaburzenia adaptacyjne a zwolnienie lekarskie
Czy można dostać na zaburzenia adaptacyjne zwolnienie lekarskie? Tak. Podobnie, jak w przypadku innych problemów natury psychicznej, jest to możliwe. Lekarzem uprawnionym do wypisania dokumentu zwalniającego z obowiązku świadczenia pracy jest psychiatra.
Nie ma wprawdzie ogólnodostępnych danych dotyczących podkategorii f43 2, ale ZUS podał, że z powodu wszystkich zaburzeń oznaczonych symbolem f43 (są to także „ostra reakcja na stres” oraz „zaburzenia stresowe pourazowe”) tylko w I kwartale 2021 roku wystawiono aż 120 tysięcy L4, łącznie na 2,3 miliona dni (średnio przypada niemal 3 tygodnie na jedną osobę).
Była to najczęstsza ze wszystkich przyczyn absencji w pracy o charakterze psychiatrycznym. Dla porównania, zwolnień z powodu epizodów depresyjnych było „tylko” 65 tysięcy.
Reklama
Zaburzenia adaptacyjne u dzieci
Co ważne, częściej niż u dorosłych, występują zaburzenia adaptacyjne u dzieci. Po raz pierwszy mogą się one objawiać już na bardzo wczesnym etapie życia, zazwyczaj w związku ze stresującą sytuacją, jaką jest pójście do żłobka lub przedszkola i pierwsze odseparowanie od rodziców.
W późniejszych latach znaczenia nabierają przede wszystkim stresory związane z funkcjonowaniem w grupach rówieśniczych (przemoc fizyczna i psychiczna, brak akceptacji, odseparowanie, nieprzystosowanie, odstawanie pod względem materialnym itd.). Duże znacznie mają także konflikty oraz różnego rodzaju patologie w domu rodzinnym (przemoc, alkoholizm, narkomania, pracoholizm itd).
W terminologii medycznej funkcjonuje też pojęcie zaburzeń adaptacyjnych u noworodka. Jest to termin z innego porządku. Problem ten dotyczy funkcjonowania organizmu w pierwszych dniach życia, zwłaszcza u wcześniaków. W związku z niedojrzałością wielu narządów wewnętrznych i systemów, występują wówczas problemy czysto fizyczne, takie jak zaburzenia oddychania.
Reklama
Leczenie zaburzeń adaptacyjnych
Leczenie zaburzeń adaptacyjnych ma charakter w pierwszej kolejności psychoterapeutyczny. Zalecane są zajęcia w nurcie psychologii poznawczo-behawioralnej, a więc mające na celu zidentyfikowanie źródeł zaburzenia, oswojenie ich i wypracowanie nowego modelu reagowania na stresory.
W wielu przypadkach niezbędne mogą być też działania o szerszym zakresie, np. terapia rodzinna czy terapia uzależnień. W sytuacji, gdy nie przynosi to spodziewanych rezultatów, powinno się włączyć leczenie farmakologiczne.
Typowe leki na zaburzenia adaptacyjne to:
- środki przeciwdepresyjne: SSRI (selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny), SNRI (inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny), mirtazapina;
- pochodne benzodiazepiny (BDZ), mające silne działanie przeciwlękowe i wyciszające (ale też powodujące uzależnienie, dlatego przeznaczone do użytku jedynie doraźnego).
Reklama
Zaburzenia adaptacyjne a depresja
Jeśli w terapii stosowane są SSRI i SNRI, czy istnieje związek między zaburzeniami adaptacyjnymi a depresją? Są to odrębne jednostki chorobowe, które należy różnicować, aczkolwiek istnieje między nimi wiele punktów stycznych.
Depresja jest definiowana przede wszystkim jako trwałe obniżenie nastroju, co może być powodowane zarówno przyczynami egzogennymi (np. traumatyczne wydarzenie), jak też endogennymi (np. niedobór „hormonu szczęścia”, czyli serotoniny).
W przypadku zaburzeń adaptacyjnych występuje wiele objawów ze spektrum depresji, ale mają one zazwyczaj łagodniejszy charakter. Mówi się w tym kontekście między innymi o krótkiej reakcji depresyjnej, reakcji depresyjnej przedłużonej oraz reakcji mieszanej lękowo-depresyjnej.
Tym co odróżnia zaburzenia adaptacyjne depresyjne od czystej depresji jest łatwo identyfikowalny czynnik, z którym problemy emocjonalne są silnie skorelowane czasowo i przyczynowo, na przykład rozwód, utrata pracy, śmierć w rodzinie etc.
