Co to są zaburzenia lękowe?
Zaburzenia lękowe stanowią bardzo szeroką i niejednorodną grupę dysfunkcji psychicznych. Pojęcie to obejmuje różnego typu schorzenia i inne problemy zdrowotne, emocjonalne a nawet społeczne, których istotnym komponentem i wspólnym mianownikiem jest silne, nie do końca racjonalne i uzasadnione uczucie obawy.
Odpowiedź na pytanie, co to są zaburzenie lękowe, jest bardzo złożona i niejednoznaczna. Lęk jako taki pojawiać się może w przebiegu chorób somatycznych (np. kardiologicznych czy hormonalnych), a także uzależnień (np. w zespole odstawienia, czy przy zatruciu).
Psychiatria koncentruje się jednak z reguły na trzeciej, najbardziej rozległej grupie, jaką stanowią zaburzenia nerwicowe. Są one szczegółowo opisane w klasyfikacji chorób ICD-10 oraz ICD-11, gdzie znaleźć je można w grupie Zaburzeń psychicznych, behawioralnych lub neurorozwojowych, pod numerem 06.
Na tej podstawie wyróżnić można:
- Zaburzenia lękowe o charakterze fobii, takie jak:
- agorafobia,
- fobie społeczne,
- izolowane postaci fobii (np. przed śmiercią, samotnością, pająkami).
- Inne zaburzenia, w tym:
- lękowe z napadami lęku (epizodyczny lęk napadowy),
- lękowe uogólnione (nerwica lękowa),
- obsesyjno-kompulsyjne (nerwica natręctw),
- adaptacyjne,
- stresowe pourazowe,
- konwersyjne,
- dysocjacyjne.
Czym są poszczególne rodzaje zaburzeń lękowych, skąd się biorą, jak objawiają i czy można je leczyć? Odpowiedzi znajdziesz w dalszej części artykułu.
Reklama
Przyczyny zaburzeń lękowych
Przyczyny zaburzeń lękowych są bardzo zróżnicowane. Wymienić w tym kontekście można:
- Czynniki środowiskowe o charakterze traumatyzującym, takie jak: przemoc fizyczna, psychiczna lub seksualna, śmierć bliskiej osoby, ciężka choroba, wypadek, zawód miłosny i wiele innych.
- Nieprawidłowe działanie określonych obszarów mózgu, na przykład układu limbicznego (w tym zwłaszcza ciała migdałowatego, czyli kluczowej struktury odpowiedzialnej za reakcje lękowe), a także kory przedczołowej, wzgórza, podwzgórza.
- Uwarunkowania genetyczne, co oznacza, że skłonność do zaburzeń lękowych może być dziedziczona.
- Występowanie innych zaburzeń psychicznych, w tym przede wszystkim depresji.
- Predyspozycje osobowościowe, gdyż zaburzenia lękowe częściej pojawiają się u osób o niskim poczuciu własnej wartości, bardzo krytycznie nastawionych do świata, innych ludzi i samego siebie, nadmiernie skupionych na stanie zdrowia, etc.
Reklama
Objawy zaburzeń lękowych
Ze względu na mnogość zaburzeń lękowych, objawy także są niejednorodne.
Przykładowo, agorafobia, czyli lęk przed przestrzenią (zarówno otwartą, jak też zamkniętą) oraz tłumem ludzi, może wywoływać kołatanie serca, uczucie duszności, ucisk w klatce piersiowej, głowie i gardle, zawroty, nudności, uczucie suchości w ustach, nadmierne pocenie, drżenie rąk.
Fobia społeczna, której istotą jest obawa przed oceną ze strony innych ludzi, powoduje takie objawy somatyczne, jak: drżenie strun głosowych oraz kończyn, bełkotliwa mowa, nadpotliwość, zaczerwienienie skóry. Występują one zwłaszcza sytuacji wystąpień publicznych.
Głównym objawem izolowanych postaci fobii (takich jak m.in. strach przed lataniem samolotem, wężami, szczurami, ciemnością), jest panika i związany z tym bardzo silny strach, paraliż decyzyjny, przyspieszona akcja serca, nieracjonalna ocena sytuacji, chęć ucieczki.
Podobny charakter – jeśli chodzi o obraz kliniczny, mają epizodyczne lęki napadowe. W tym przypadku, do wyżej opisanych symptomów, dodać można uczucie zagrożenia o trudnym do sprecyzowania i opisania podłożu, możliwe jest też pojawianie się silnego, pierwotnego lęku przed śmiercią.
Inaczej rzecz wygląda w sytuacji, gdy zaburzenie lękowe jest uogólnione. Poczucie obawy o przyszłość nie jest wówczas aż tak gwałtowne, towarzyszy jednak pacjentowi permanentnie, przed dłuższy czas, nawet przez wiele miesięcy lub lat. Do tego pojawiają się tzw. symptomy wegetatywne, czyli różnego typu bóle nie związane z żadną chorobą, a mające podłoże wyłącznie psychiczne (więcej na ten temat poniżej).
Reklama
Zaburzenia depresyjno-lękowe mieszane
Częstym problemem są zaburzenia depresyjno-lękowe mieszane. Pod pojęciem tym kryje się jednoczesne występowanie depresji oraz różnego typu nerwic lękowych. Obserwuje się wówczas objawy charakterystyczne dla obu, w tym:
- Depresja:
- trwałe obniżenie nastroju, nieumiejętność odczuwania przyjemności;
- zaniżona samoocena, nadmierny krytycyzm, pesymizm;
- redukcja tzw. napędu życiowego – brak energii, apatia, senność, spowolnienie ruchowe.
- Zaburzenia lękowe:
- niepokój, poczucie zagrożenia, niepewność jutra;
- pocenie się, drżenie rąk;
- zaburzenia snu i łaknienia.
Co ważne, objawy zaburzeń depresyjno-lękowych często się wzajemnie przenikają (stąd trudności diagnostyczne), a także nakręcają mechanizm błędnego koła – lęk powoduje depresję, ta zaś stymuluje i potęguje stany lękowe.
Reklama
Zaburzenia lękowe z atakami paniki
Część osób cierpi na zaburzenia lękowe z atakami paniki. Istotą problemu jest częste występowanie napadów trwogi, którym towarzyszą silne objawy somatyczne, takie jak:
- duszność,
- kołatanie i ból serca,
- przeświadczenie o nadchodzącej śmierci,
- uczucie, że za chwilę „odejdzie się od zmysłów”,
- przemożna chęć ucieczki, oddalenia się, przerwania danej sytuacji.
Atak trwa jednorazowo około 20-30 minut, co jest związane z czasem niezbędnym do uwolnienia dużej ilości adrenaliny. Substancja ta, zwana hormonem walki i ucieczki, odpowiada za część objawów, jednocześnie jednak pozwala opanować uczucie strachu.
Epizodyczne zaburzenia lękowe z napadami lęku bardzo często łączą się fobiami i uaktywniają w sytuacji ekspozycji na czynnik stresujący. Dotyczy to przede wszystkim wspomnianej wyżej agorafobii.
Reklama
Zaburzenia lękowe uogólnione
Innego rodzaju problemem są zaburzenia lękowe uogólnione, czyli tak zwana nerwica (określenie przestarzałe, dziś częściej używane w języku potocznym, niż medycznym). W tym przypadku natężenie trwogi nie jest tak wysokie, ale stałe i długotrwałe.
Pacjentom zdecydowanie trudniej jest też wskazać jakiekolwiek realne źródło napięcia, nie potrafią powiązać lęku z żadną okolicznością. Objawami pozwalającymi zdiagnozować lęk uogólniony są:
- uczucie zagrożenia o niejasnym podłożu,
- permanentne zamartwianie się.
Napady paniki są możliwe, ale rzadkie. Częściej występują takie symptomy dodatkowe, jak:
- zaburzenia snu,
- problemy z koncentracją,
- przewlekłe dolegliwości wegetatywne (np. ból brzucha, tachykardia czyli zbyt częsta akcja serca).
Reklama
Zaburzenia lękowe u dzieci
Omawiane problemy mogą dotyczyć osób w każdym niemal wieku. Stany lękowe u dzieci występują już od najmłodszych lat, choć siłą rzeczy mają nieco inny charakter, niż u dorosłych. Inna jest też niekiedy ich diagnostyka oraz sposoby leczenia.
U najmłodszych pacjentów dużym wyzwaniem jest:
- Różnicowanie z lękiem rozwojowym (normalnym, związanym z dorastaniem, przekraczaniem pewnych pułapów poznawczych, nowymi sytuacjami etc.) oraz temperamentem lękliwym, z natury predestynującym do zachowań ostrożnych, często skutkującym wycofaniem.
- Pokonanie barier związanych z niedostatkami na płaszczyźnie komunikacyjnej, które utrudniają zarówno rozpoznanie, jak też późniejszą psychoterapię.
Test na zaburzenia lękowe
Zaburzenia lękowe diagnozuje się trudno, nie tylko ze względu na specyfikę objawów, ale też dużą nieświadomość problemu, a także powszechną niechęć do podejmowania leczenia psychiatrycznego lub psychoterapeutycznego.
Osoby, które wahają się, czy skorzystać z profesjonalnej pomocy, mogą w pierwszej kolejności użyć prostych, domowych narzędzi diagnostycznych, jakimi są różnego typu kwestionariusze ankietowe. Wymienić wśród nich można m.in.:
- GAD 7 (ang.: Generalized Anxiety Disorder) – jest to test na zaburzenia lękowe uogólnione, czyli nerwicę.
- PSWQ (Penn State Worry Questionnaire) – skala zmartwienia i lęku, także stosowana w diagnostyce lęku ogólnego.
- Test Leibowitza, który pozwala wykryć symptomy świadczące o fobii społecznej.
- PDSS (Panic Disorder Severity Scale) – kwestionariusz przeznaczony dla osób z lękiem napadowym.
Należy jednak pamiętać, że na podstawie tego typu testów nie stawia się profesjonalnego rozpoznania, ani nie wdraża leczenia. Niezbędna jest fachowa ocena stanu zdrowia, tym bardziej, że ewentualna farmakoterapia wiąże się z koniecznością wypisywania recept, psychoterapię zaś prowadzić mogą wyłącznie wykwalikowani specjaliści.
Czy zaburzenia lękowe są uleczalne?
Wielu pacjentów pyta, jak wyjść z zaburzeń lękowych, a także - jak sobie radzić ze strachem, paniką, fobiami, objawami somatycznymi.
Niewątpliwie zaburzenie lękowe w znacznym stopniu dezorganizują życie, często obniżając jego jakość, powodując rezygnację z wielu aktywności, a także przysparzając psychicznego i fizycznego cierpienia.
Zamiast więc nastawiać się na życie z lękiem, zdecydowanie lepiej jest podjąć terapię. Zaburzenia tego typu w większości przypadków są uleczalne. Nawet jeśli lęku nie uda się wyeliminować w sposób całkowity, możliwa jest istotna redukcja napięć, ich kontrola i utrzymywanie w ryzach, tak by pacjent mógł normalnie funkcjonować w otaczającym go świecie.
Leczenie zaburzeń lękowych
Podstawą, jeśli chodzi o leczenie zaburzeń lękowych jest psychoterapia. W większości przypadków zajęcia są realizowane w nurcie psychologii poznawczo-behawioralnej, która jest nakierunkowana na precyzyjne dotarcie do źródeł lęku (zazwyczaj w głębokim dzieciństwie), ich uświadomienie i przepracowanie (często są silnie wyparte), a na koniec – wypracowanie nowych schematów poznania i działania.
Należy pamiętać, że terapia zaburzeń lękowych jest długofalowa, a cykliczne spotkania z psychologiem mogą się odbywać przez wiele miesięcy a nawet lat.
W niektórych przypadkach, gdy poziom lęku jest bardzo wysoki i dezorganizujący życie, wskazane jest dodatkowe wdrożenie leczenia farmakologicznego pod nadzorem psychiatry.
Leki na zaburzenia lękowe
Jeśli chodzi o leki na stany lękowe, w profesjonalnym leczeniu stosowane są preparaty psychiatryczne, które ze względu na siłę działania oraz możliwe skutki uboczne, dostępne są wyłącznie na receptę. Wymienić w tym kontekście można:
- benzodiazepiny, które mają silne działanie przeciwlękowe, uspokajające, wyciszające, nasenne, przeciwdrgawkowe, są jednak silnie uzależniające;
- buspiron, agonista receptora 5H, antagonista receptorów dopaminowych, który łagodzi objawy paniki – strach, napięcie, kołatanie serca;
- leki na depresję, w tym trójpierścieniowe i czteropierścieniowe leki przeciwdepresyjne, inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, inhibitory monoaminooksydazy);
- neuroleptyki, na co dzień stosowane w leczeniu schizofrenii, krótkotrwale wykorzystywane także w przypadku pacjentów z zaburzeniami lękowymi;
- hydroksyzyna – stosunkowo łagodny lek uspokajający i przeciwlękowy, doraźnie stosowany m.in. przed stresującym lotem, ale już niewskazany przed wystąpieniem publicznym (może usypiać, wręcz otumaniać).
