Jakie są przyczyny zaburzeń snu i jak je leczyć?

Przyczyny zaburzeń snu 

Zaburzenia snu stanowią niezwykle szeroką grupę dysfunkcji, różniących się między sobą nie tylko charakterem, ale też podłożem, na którym występują.

Przyczyny zaburzeń snu są niejednorodne. W najbardziej ogólnym zarysie dzielą się one na: 

• Wtórne, będące następstwem różnego typu schorzeń, zwłaszcza układu nerwowego, a także przyjmowania określonych leków czy substancji psychoaktywnych.
• Pierwotne, gdzie bezsenność, nadmierna senność i inne problemy występują autonomicznie. 

Bardzo często zaburzenia snu dzieli się na dyssomnie i parasomnie. Pierwsza z wymienionych kategorii obejmuje dysfunkcje związane z długością i jakością snu, druga zaś dotyczy nieprawidłowych, niepożądanych zachowań w czasie snu lub wybudzania się. 

W tym kontekście wyróżnia się takie rodzaje zaburzeń snu, jak między innymi:

• Dyssomnie
  • bezsenność, której istotą są problemy z zasypianiem, wybudzanie się w nocy, przedwczesne budzenie a nawet całkowity brak snu. Przyczyny tego mogą być:
    • pierwotne -  stres, trauma, przemęczenie, niewłaściwe odżywianie się, brak aktywności fizycznej, złe warunki mieszkaniowe, nieprawidłowe nawyki (np. oglądanie telewizji w łóżku, ucinanie popołudniowych drzemek etc.)
    • wtórne – problemy psychiczne (m.in. depresja, schizofrenia, zaburzenia lękowe), choroby somatyczne (objawiające się bólem, związane z uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego czy dysfunkcjami układu krążenia)
  • hipersomnia, czyli nadmierna senność, która jest powodowana przez takie czynniki, jak m.in. zaburzenia rytmu dobowego, zaburzenia oddychania, choroby psychiczne, cukrzyca, niedoczynność tarczycy, niewłaściwa praca nerek i wiele innych;
  • narkolepsja, w przebiegu której występują zaburzenia snu w nocy (zbyt szybkie przejście do fazy REM) oraz nadmierna senność w dzień. U niektórych osób pojawia się też tzw. katapleksja, czyli utrata napięcia mięśniowego, możliwe są również omamy. Zaburzenie to ma charakter autoimmunologiczny – powodowane jest agresją komórek układu odpornościowego względem tego obszaru mózgu, w którym produkowana jest oreksyna, czyli jeden  hormonów ułatwiających zasypianie. 
• Parasomnie:
  • lunatykowanie (somnambulizm) – niepełne wybudzanie w czasie pierwszej fazy snu (NREM). Osoby lunatykujące mogą siedzieć, chodzić, a nawet wykonywać różne czynność nie mając tego świadomości. Przyczyny zaburzenia nie są do końca poznane. Może ono mieć podłoże genetyczne, ale też związane z używaniem substancji psychoaktywnych, problemami z oddychaniem, stresem, zmęczeniem i wieloma innymi czynnikami;
     
  • koszmary – realistyczne marzenia senne o przerażającej treści, spowodowane zaburzeniami fazy REM. Zazwyczaj powodują wybudzanie się;
     
  • lęki nocne – w tym przypadku przyczyną są zaburzenia czwartego stadium fazy NREM, określanego mianem snu głębokiego. Także prowadzą do wybudzenia;
     
  • katatrenia, czyli wydawanie jęków przez sen, także związane z nieprawidłowym przebiegiem faz REM lub NREM.

Reklama

Jak leczyć zaburzenia snu? 

Wdrożenie skutecznej terapii zaburzeń snu nie jest możliwe bez wcześniejszego rozpoznania ich charakteru oraz podłoża. Wstępna diagnostyka obejmuje przede wszystkim pogłębiony wywiad lekarski. 

Kluczowe jest ustalenie takich elementów jak:

• rodzaj zaburzeń, czas ich występowania, objawy oraz konsekwencje (np. dotyczące funkcjonowania w dzień);
• czynniki zewnętrzne, które mogą mieć wpływ na jakość i długość snu (dieta, aktywność, warunki mieszkaniowe, sytuacja rodzinna i emocjonalna etc.);
• ewentualne schorzenia psychiczne i somatyczne, na które może cierpieć pacjent, i które mogą wpływać na parametry snu (nowotwory, astma, choroba obturacyjna płuc, choroba zwyrodnieniowa, reumatoidalne zapalenie stawów, depresja, schizofrenia etc.).

W zależności od informacji zebranych w czasie wywiadu, lekarz często zleca dodatkowe konsultacje u specjalisty z danego zakresu. Mogą to być, w przypadku zaburzeń snu: neurolog, psychiatra, ale też reumatolog, kardiolog, pulmonolog (jeśli problem związany jest z innymi jednostkami chorobowymi). Konieczne jest też niekiedy wykonanie badań  laboratoryjnych z krwi lub elektrofizjologicznych, obrazujących pracę mózgu (EEG).

Leczenie zaburzeń snu zależy od ich charakteru, nasilenia objawów oraz oczywiście przyczyny. Przykładowo – terapia bezsenności dopuszcza stosowanie środków farmakologicznych (zazwyczaj są nimi substancje o działaniu przeciwdepresyjnym). 

Często jednak ważniejsze i skuteczniejsze są działania dotyczące tzw. higieny snu, a więc praca nad właściwymi nawykami, uregulowanie rytmu dnia, rewizja diety, zwiększenie aktywności fizycznej. W przypadku zaburzeń wtórnych, kluczowe natomiast jest leczenie schorzenia pierwotnego (np. depresji, zaburzeń lękowych, astmy, nowotworu, RZS etc.).

Reklama

Jakie są skutki zaburzeń snu?

Pamiętaj – zaburzenia snu należy leczyć, w szczególności bezsenność. Nocny wypoczynek wymiarze około 7-8 godzin na dobę jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. 

Brak snu może powodować liczne skutki zdrowotne, zarówno krótko-, jak też długofalowe, takie jak:

• depresja – problemy ze snem zarówno mogą być jej następstwem, jak też czynnikiem sprawczym, prowadzącym do trwałego pogorszenia nastroju, obniżenia tzw. napędu życiowego, utraty motywacji; 
• zaniki pamięci, brak koncentracji, zaburzenie zdolności logicznego myślenia;
• uczucie zmęczenia, znużenia, napady senności w czasie dnia, agresja, rozdrażnienie;
• osłabienie odporności, zwiększona podatność na infekcje;

Pośrednio zaburzenia snu mogą też prowadzić do tak odległych – wydawałoby się – problemów zdrowotnych, jak choćby otyłość, nadciśnienie, cukrzyca. Jest to związane z utrudnionym funkcjonowaniem w ciągu dnia po nieprzespanej nocy i różnymi tego konsekwencjami takimi, jak unikanie aktywności fizycznej, czy dodanie sobie energii słodyczami i kawą.

Reklama

Co jest dobre na sen? 

Jeśli zaburzenia snu nie są spowodowane innymi chorobami, stosunkowo łatwo jest poprawić jakość i długość nocnego wypoczynku, rewidując codzienne nawyki. Co warto zrobić na początek?

• Odżywiaj się zdrowo i regularnie. Unikaj cukrów prostych i tłuszczy nasyconych. Zamiast słodyczy, potraw smażonych, fast foodów i przekąsek, wybieraj warzywa, ciemne pieczywo i zdrowe oleje roślinne. Ostatni posiłek spożywaj na 2-3 godziny przed położeniem się do łóżka.
• Odstaw używki: papierosy, alkohol, narkotyki. Jeśli nie możesz żyć bez kawy, ostatnią pij 5-6 godzin przed planowanym zaśnięciem.
• Zadbaj o aktywność fizyczną, dużo ćwicz albo przynajmniej spaceruj na świeżym powietrzu. W ten sposób dotlenisz i odżywisz mózg.
• Ureguluj rytm dobowy. W dzień pracuj i baw się, w nocy śpij. Ustal stałe pory aktywności i wypoczynku i staraj się ich trzymać. To niezwykle ważne dla prawidłowego działania mechanizmu twojego zegara biologicznego.
• Używaj łóżka wyłącznie do spania oraz aktywności seksualnej. Nie jedz w nim, nie oglądaj telewizji, nie pracuj.
• Zadbaj o relaks, zwłaszcza w godzinach popołudniowych i wieczornych. Po ciężkim dniu pracy lub nauki, szukaj odprężenia. Zajmij się tym co lubisz, nie rozmyślaj o problemach, odetnij się mentalnie od czynników stresogennych. 
• Zadbaj o równowagę w życiu zawodowym i prywatnym, czyli tzw. work life balance. Nie przynoś pracy do domu, nie poświęcaj jej uwagi po godzinach, nie myśl o niej przed zaśnięciem.