Reklama
Co to jest zatrucie pokarmowe i jakie są jego przyczyny?
Zatrucia pokarmowe towarzyszą ludzkości od zarania dziejów. Według jednej z hipotez, najstarszym udokumentowanym przypadkiem choroby może być śmierć Aleksandra Wielkiego (IV w. p.n.e.) - po spożyciu wody zanieczyszczonej pałeczkami Salmonella typhi.
W XXI w. wiele międzynarodowych organizacji opracowuje standardy dotyczące kontroli produkcji i bezpieczeństwa żywności. Mimo to częstość zatruć pokarmowych nieustannie wzrasta. Według WHO, choroby przenoszone przez wodę i żywność stanowią jedno z największych wyzwań dla świata.
Co to jest zatrucie pokarmowe? To grupa ostrych zaburzeń przewodu pokarmowego występujących po spożyciu skażonej żywności lub wody. Najczęściej choroba przebiega pod postacią biegunki (czasem z domieszką krwi i śluzu).
Co powoduje zatrucie pokarmowe? Źródłem zakażenia są toksyny wytworzone przez bakterie w żywności (np. Staphylococcus aureus, Bacillus cereus, Clostridium perfringens). Infekcje jelitowe wywołują bakterie, m.in. pałeczki Salmonelli, Campylobacter jejuni. Znacznie rzadszymi przyczynami zatruć pokarmowych są wirusy, pasożyty lub substancje chemiczne (w grzybach).
W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, zarówno w najnowszej wersji ICD-11, jak i w poprzedniej - ICD-10, zatrucie pokarmowe nie jest klasyfikowane jako odrębna jednostka chorobowa.
Zatrucie pokarmowe a jelitówka
Nie można postawić znaku równości między dwoma odrębnymi stanami chorobowymi: biegunką wirusową, potocznie zwaną grypą żołądkową lub jelitówką, a zatruciem pokarmowym. Różnice w obrazie klinicznym tych zaburzeń są niewielkie i niewystarczające, by jednoznacznie ustalić ich etiologię. Pewne rozbieżności jednak można wskazać.
Katar, kaszel i wodnista biegunka sugerują raczej wirusowe zaburzenia żołądkowo-jelitowe - tzw. grypę żołądkową. A zatruciom pokarmowym, zwłaszcza o etiologii bakteryjnej, częściej towarzyszą bóle brzucha, obecność śluzu lub krwi w stolcu.
Laseczki Bacillus cereus lub toksyny Staphylococcus aureus mogą w ciągu kilku godzin (od spożycia skażonego pokarmu) wywoływać objawy zatrucia pokarmowego, a jelitówka wylęga się od 1 do 3 dni.
Różnice dotyczą też etiologii. Wirusy grypy należą do czynników przyczynowych jelitówek, a zatrucia pokarmowe mogą być wywoływane przez wiele różnych patogenów (w tym wirusowych), ale nie przez wirusy grypy (Lekarz POZ 2024; Medycyna Praktyczna Infekcje 2017).
Reklama
Objawy zatrucia pokarmowego
Po jakim czasie występują objawy zatrucia pokarmowego? Okres wylęgania choroby zwykle trwa od kilku godzin do kilku dni od spożycia skażonych pokarmów lub wody (Interna Szczeklika, 2017).
Jak się objawia i jak wygląda zatrucie pokarmowe? W jego przebiegu mogą wystąpić:
- bóle brzucha i nadbrzusza (kurczowe, silne)
- biegunka (w ciężkich postaciach krwista, z domieszką śluzu, masywna)
- wymioty (czasem uporczywe)
- gorączka (rzadziej dreszcze)
- zawroty głowy, drgawki i inne objawy neurologiczne (częściej towarzyszą biegunkom bakteryjnym; mogą być skutkiem odwodnienia).
Objawy zatrucia pokarmowego u dzieci i dorosłych pojawiają się nagle i trwają krótko. U najmłodszych pacjentów choroba ma postać nieżytu żołądkowo-jelitowego, w którym dominują ostra biegunka i wymioty oraz gorączka.
W przypadku (rzadziej występujących) wirusowych zatruć pokarmowych objawy mogą być wywoływane m.in. przez rotawirusy, norowirusy, adenowirusy, astrowirusy. Choroba często ma łagodny charakter. Ryzyko ciężkiego przebiegu występuje u małych dzieci, niemowląt i osób z obniżoną odpornością.
Ile trwa zatrucie pokarmowe?
Jak długo (ile dni) trwa zatrucie pokarmowe? Objawy ostrej biegunki bakteryjnej najczęściej ustępują samoistnie po kilku dniach; rzadziej utrzymują się dłużej (do kilku tygodni).
Czynnik etiologiczny decyduje, jak długo (ile dni, tygodni) może trwać zatrucie pokarmowe. Średni czas utrzymywania objawów (wg Interny Szczeklika) wynosi:
UNSUPPORTED IMPORT ELEMENT: PhpOffice\PhpWord\Element\PreserveText
- Campylobacter jejuni: 2-10 dni
- Clostridium perfringers: 12-24 godz., czasem do 3 dni
- Escherichia coli: 1-7 dni
- Listeria monocytogenes: najczęściej 2-3 dni
- Staphylococcus aureus: od 8 godz. do 1,5 dnia
- Salmonella spp.: 12 godz. do 7 dni
- Yersinia enterocolica: 2-21 dni.
Reklama
Zatrucie pokarmowe u dzieci
U dzieci podatność na zatrucia pokarmowe jest większa niż u dorosłych. Odpowiadają za to nierozwinięte mechanizmy odpornościowe, skłonność do wkładania rąk do ust lub spożywania podejrzanych pokarmów.
Ile trwa zatrucie pokarmowe u dziecka? Objawy łagodnych i umiarkowanych infekcji często ustępują w ciągu tygodnia, a wypróżnienia normalizują. Jak podaje WHO, na ciężki (i dłuższy) przebieg choroby bardziej narażone są dzieci do 5. roku życia. Szczególnie wysokim ryzykiem obarczone są zatrucia pokarmowe u niemowląt, dzieci z immunosupresją i chorobami przewlekłymi.
Najczęściej za objawy zatrucia pokarmowego u dziecka z prawidłową odpornością odpowiadają czynniki bakteryjne; pasożyty - bardzo rzadko (w naszej szerokości geograficznej).
Co stosować na zatrucie pokarmowe u dziecka? W większości przypadków choroba ma dobre rokowanie i nie wymaga stosowania farmakoterapii (w tym leków bez recepty). Podstawą leczenia objawowego jest prawidłowe nawadnianie oraz kontynuacja diety odpowiedniej do wieku. W ramach domowych sposobów na zatrucie pokarmowe u dziecka zaleca się podawać posiłki częściej, ale w mniejszych porcjach (u niemowląt - kontynuować karmienie piersią).
Reklama
Zatrucie pokarmowe w ciąży
Zatrucia pokarmowe w ciąży mogą być niebezpieczne - zarówno dla matki, jak i płodu. U kobiet ciężarnych podatność na biegunki infekcyjne wzrasta.
Według danych EFSA i amerykańskich CDC, za objawy zatrucia pokarmowego - zarówno u kobiet w ciąży, jak i w populacji ogólnej - odpowiada głównie C. jejuni: najbardziej chorobotwórczy gatunek Campylobacter.
Kampylobakterioza zwykle ma samoograniczający się przebieg. Jednak w niektórych przypadkach mogą rozwinąć się ciężkie powikłania zatrucia pokarmowego, a we wczesnej ciąży ich skutkiem może być poronienie.
Czy zatrucie pokarmowe w ciąży może zaszkodzić dziecku? Według ERRC - amerykańskiej rządowej agencji badawczej (Journal of Food Protection, 2002), kampylobakterioza u matki może prowadzić do:
- śmierci płodu,
- zakażenia wewnątrzmacicznego,
- urodzenia martwego.
Zatrucia pokarmowe w 3 trymestrze ciąży mogą zwiększać ryzyko powikłań noworodkowych. Kampylobakterioza u kobiety ciężarnej może poprzedzać zespół Guillaina-Barrego. Niewydolność oddechowa - związana z ciężką postacią tego zespołu - może powodować poród przedwczesny.
Reklama
Jak leczyć zatrucie pokarmowe?
Jak leczyć i co stosować na zatrucie pokarmowe? Podstawą terapii wszystkich biegunek jest nawadnianie - najlepiej drogą doustną. Przy znacznym odwodnieniu konieczne może być dożylne podanie płynów i elektrolitów. U niektórych pacjentów mogą istnieć wskazania do przyczynowego leczenia zatrucia pokarmowego.
Leki na zatrucie pokarmowe
Jakie leki brać na zatrucie pokarmowe? Najczęściej objawy ustępują samoistnie i nie wymagają stosowania farmakoterapii. W wybranych przypadkach lekarz może zadecydować o leczeniu przeciwdrobnoustrojowym.
Do leków na zatrucie pokarmowe (Interna Szczeklika) należą:
antybiotyki (z przepisu lekarza) - mogą być wskazane m.in. w przypadkach:
- zakażeń inwazyjnych, biegunek zapalnych o ciężkim przebiegu, upośledzenia odporności,
- niektórych zakażeń niedurowymi szczepami Salmonella (np. ciężkich, powikłanych),
leki bez recepty:
- doustne płyny nawadniające (DPN) - w leczeniu odwodnienia niewielkiego stopnia,
- leki łagodzące objawy, np. loperamid - należy zachować ostrożność i stosować po konsultacji z lekarzem (ryzyko powikłań).
Domowe sposoby
Według polskich wytycznych (Pediatria po Dyplomie; 2024), domowe sposoby na zatrucie pokarmowe o udowodnionej skuteczności obejmują: nawadnianie - uzupełnienie wodno-elektrolitowe i prawidłowe żywienie.
Właściwe żywienie pobudza regenerację przewodu pokarmowego u pacjentów z zatruciem pokarmowym. Jak leczyć chorobę domowymi sposobami? Wszystkie wytyczne - zarówno polskie, jak europejskie (ESPGHAN/ESPID 2014) - są zgodne: należy stosować dietę jak przed biegunką (odpowiednią do wieku). Zaleca się podawać posiłki o małej objętości tuż po okresie szybkiego nawadniania (trwającego 3-4 godziny) lub jeszcze w jego trakcie (w przypadku wymiotów - gdy tylko wróci apetyt).
Reklama
Co jeść przy zatruciu pokarmowym?
Co jest dobre na zatrucie pokarmowe? Co można jeść? Posiłki, na które ma się ochotę. Należy wykluczyć napoje gazowane i o dużej zawartości cukrów, np. klarowane (komercyjne) soki owocowe. Ich skład elektrolitowy jest niewłaściwy (mogą nasilać biegunkę). Warto zrezygnować z potraw ciężkostrawnych i bardzo ostrych.
Produkty, które można włączyć do diety na zatrucie pokarmowe:
- ryż, makaron
- kasza
- ziemniaki
- kisiel
- banan
- jogurt
- zupy, gotowane mięso i warzywa.
Co pić na zatrucie pokarmowe? Filarem leczenia ostrych biegunek jest uzupełnienie wodno-elektrolitowe. Prócz DPN można stosować powszechnie dostępne płyny, np. wodę, słabą herbatę, zupy warzywne (lekko posolone). Nie zaleca się podawania rosołu lub coli na zatrucia pokarmowe.
