Co to jest zespół serotoninowy?
Zespół serotoninowy to stan organizmu, w którym doszło do nadmiernej produkcji serotoniny. U chorego pojawiają się określone niepożądane objawy, których źródłem jest pobudzenie receptorów serotoninowych.
Aby zrozumieć mechanizm powstawania choroby warto wiedzieć, czym jest serotonina. Każdy organizm wytwarza hormony, które są odpowiedzialne za przekazywanie informacji między komórkami.
To one regulują procesy chemiczne i fizjologiczne. Serotonina, nazywana hormonem szczęścia, jest bardzo ważnym neuroprzekaźnikiem i uczestniczy w regulacji nastroju, snu, funkcji seksualnych oraz wpływa na pracę jelit.
Jej niedobór bądź nadmiar mogą wywoływać zaburzenia równowagi psychicznej i emocjonalnej. Syndrom serotoninowy pojawia się na skutek nadmiaru serotoniny w organizmie.
Choroba przybiera różną postać, a w zależności od stopnia natężenia objawów wyróżniamy zespół serotoninowy:
- łagodny (lekki), często nawet niezauważony przez lekarza;
- ostry, który rozwija się szybko i może wywołać bardzo nieprzyjemne objawy, zagrażające zdrowiu pacjenta;
- złośliwy, nazywany złośliwym zespołem neuroleptycznym (ZZN), który może doprowadzić do śmierci.
Jakie są różnice pomiędzy zespołem serotoninowym a neuroleptycznym? Typ ZZN to najcięższe powikłanie, które może pojawić przy nadmiarze serotoniny, wywołanym stosowaniem środków przeciwpsychotycznych.
Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 przypisuje tej chorobie kod diagnostyczny G21.0 w dziale „Zaburzenia pozapiramidowe i zaburzenia czynności ruchowych”.
Neuroleptyki stosowane są w leczeniu zaburzeń psychicznych, jak schizofrenia oraz przy zaburzeniach świadomości, czy urojeniach. Powikłania przy złośliwym zespole neuroleptycznym są bardzo groźne dla zdrowia i potencjalnie mogą doprowadzić do zgonu (szczególnie w przypadku braku szybkiej diagnozy).
Reklama
Przyczyny zespołu serotoninowego. Po jakich lekach występuje?
Główną przyczyną zespołu serotoninowego jest nadmiar serotoniny w organizmie, ale taki stan mogą wywołać różne czynniki.
Do najważniejszych przyczyn zespołu serotoninowego należy stosowanie w nadmiarze leków, które wywołują wzrost poziomu tego związku w układzie nerwowym.
W tym przypadku chodzi przede wszystkim o przyjmowanie zbyt dużych dawek leków antydepresyjnych w sposób świadomy lub nieświadomy.
Należy pamiętać, iż zażywanie tego typu środków we właściwych dawkach minimalizuje ryzyko wystąpienia powikłań.
Przedawkowanie powoduje zwiększenie stężenia „hormonu szczęścia” w układzie nerwowym i może wywołać zespół serotoninowy.
Kolejną przyczyną jest stosowanie leków przeciwdepresyjnych z innymi, które również wpływają na poziom serotoniny w organizmie.
Po jakich lekach uaktywnia się zespół serotoninowy? Oto katalog środków medycznych, które zwiększają stężenie tego hormonu:
- przeciwdrgawkowe, np. walproiniany, czyli związki chemiczne podawane w leczeniu padaczki;
- przeciwkaszlowe, np. dekstrometorfan, czyli substancja stosowana przy produkcji środków do walki z suchym kaszlem;
- przeciwwymiotne, które należą do tzw. setronów;
- przeciwmigrenowe, zawierające tryptany;
- przeciwbólowe, np. tramadol, czy meperydyna;
- hamujące wychwyt serotoniny;
- przeciwgrzybicze, które mogą podwyższać stężenie antydepresantów we krwi;
- antybiotyki, które zwiększają poziom serotoniny, jak oksazolidynony stosowane w leczeniu zapalenia płuc, czy zakażeń skóry.
Często pacjenci zadają pytanie, czy zespół serotoninowy uaktywnia się po narkotykach. Tak, narkotyki doprowadzają do zwiększenia serotoniny w organizmie.
Do tego typu środków należą m.in. kokaina, amfetamina, LSD, ecstasy i opioidy. Kontrowersje budzi marihuana, która jest stosowana przez osoby, zmagające się z obniżeniem nastroju. Czy zespół serotoninowy ma związek z marihuaną, stosowaną łącznie z antydepresantami?
Na to pytanie może odpowiedzieć tylko lekarz psychiatra, którego musimy poinformować (już na etapie diagnozy choroby o podłożu psychicznym) o zażywaniu marihuany, zarówno medycznej, jak i tej przyjmowanej w formie narkotyku.
Marihuana medyczna ma inny skład chemiczny, ale tak samo wchodzi w reakcje z lekami, stosowanymi przy leczeniu depresji. Podobne działanie wykazują olejki CBD, które wpływają na receptory odpowiedzialne za wychwyt serotoniny, a zatem mogą wzmacniać działanie leków i doprowadzać do zespołu serotoninowego.
Z tych powodów tak ważne jest, aby stosowanie marihuany (niezależnie w jakiej postaci) i leczenie antydepresantami odbywało pod ścisłą kontrolą lekarza.
Pozwoli to uniknąć niepożądanych reakcji ze strony organizmu. Zawsze pamiętajmy, iż leki tego rodzaju można przyjmować na zlecenie lekarza i pod jego nadzorem.
Nie tylko narkotyki mogą być przyczyną nadmiernego stężenia serotoniny w organizmie. Zespół serotoninowy uaktywnia się również po dopalaczach, które są zagrożeniem dla zdrowia i życia.
Czynnikiem ogólnoustrojowym, który zwiększa ryzyko wystąpienia złośliwej postaci zespołu serotoninowego jest alkohol.
Nie chodzi tutaj o sporadyczne spożywanie, a raczej o uzależnienie od alkoholu, szczególnie niebezpiecznego przy złośliwym zespole neuroleptycznym u pacjentów leczonych silnymi lekami (neuroleptykami).
Zwiększone ryzyko pojawienia się nadmiaru serotoniny mogą wywołać także leki lub preparaty ziołowe, przyjmowane łącznie z antydepresantami. Najczęściej wymieniany jest związek pomiędzy zespołem serotoninowym a dziurawcem.
Wyciąg z tej rośliny ma także działanie przeciwdepresyjne, polegające na hamowaniu wychwytu zwrotnego serotoniny, zwiększając tym samym ryzyko choroby.
Reklama
Objawy zespołu serotoninowego. Po jakim czasie się pojawia?
Objawy zespołu serotoninowego mogą pojawić się po przyjęciu dawki nowego leku, który ma wpływ na poziom serotoniny lub po zażyciu zwiększonej dawki leku, który został zlecony przez lekarza i pacjent już z niego korzysta.
Po jakim czasie pojawiają się symptomy zespołu serotoninowego? Pierwsze mogą wystąpić już po kilku godzinach od przyjęcia lekarstwa i dość szybko postępować. Ta choroba charakteryzuje się nagłym rozwojem oznak zwiększonej aktywności serotoninergicznej.
Jak objawia się zespół serotoninowy? Główne objawy można podzielić na trzy kategorie:
- zaburzenia wegetatywne, takie jak biegunka, wymioty, nudności, gorączka, dreszcze, rozszerzone źrenice, pocenie, przyspieszony oddech, wzrost ciśnienia tętniczego krwi;
- problemy psychiczne i neurologiczne, takie jak zaburzenia psychiczne, omamy, niepokój, pobudzenie, drażliwość, a w niektórych przypadkach nawet śpiączka;
- objawy nerwowo-mięśniowe, takie jak drżenie, sztywność mięśni, napadowe skurcze mięśni, zaburzenia koordynacji ruchu, przymus poruszania kończynami.
Czym jeszcze objawia się zespół serotoninowy? Informacji na ten temat mogą dostarczać wyniki badań pacjenta. Chory w takim stanie ma podwyższoną ilość białych krwinek, a w ciężkich przypadkach podniesiony poziom prób wątrobowych lub rozwiniętą zasadowicę metaboliczną.
Reklama
Co robić, gdy wystąpi zespół serotoninowy? Diagnostyka
W przypadku podejrzenia wzrostu poziomu serotoniny i odczuwania niepokojących objawów należy szybko skontaktować się z lekarzem, który podejmuje decyzję o wdrożeniu konkretnego leczenia. W sytuacji groźnych symptomów zespołu serotoninowego należy wezwać pogotowie. Do takich należą:
- wysoka gorączka,
- zakłócony rytm serca,
- napad padaczkowy,
- utrata przytomności.
Diagnostyka zespołu serotoninowego polega przede wszystkim na ocenie zaistniałych objawów, przeprowadzanej podczas wywiadu lekarskiego. Nie istnieją testy, które pozwoliłyby rozpoznać tę chorobę ze stuprocentową pewnością.
Lekarz łączy objawy z informacją od pacjenta o przyjmowanych lekach i na tej podstawie stawia diagnozę, bez możliwości badania zespołu serotoninowego.
Zawsze trzeba pamiętać o podstawowej zasadzie - lekarza informujemy nie tylko o przyjmowanych antydepresantach, ale także o wszystkich innych lekach i substancjach (np. na kaszel, przeciwbólowych, czy przeciwmigrenowych), nawet tych przyjętych jednorazowo.
Reklama
Leczenie zespołu serotoninowego
Jak leczyć zespół serotoninowy? Pierwszą zasadą postępowania przy zespole serotoninowym jest odstawienie leków, czy innych preparatów, które wywołały chorobę. Odbywa się to pod kontrolą lekarza.
W łagodnym przebiegu najczęściej jest to wystarczające, a stan zdrowia chorego ulega poprawie. Dodatkowo pacjenci są nawadniani i przyjmują leki z grupy benzodiazeinów w celu złagodzenia nadmiernego pobudzenia chorego.
Chorych w ciężkim stanie lub z nasilonymi objawami umieszcza się na oddziałach intensywnej terapii. Leczenie zespołu serotoninowego w takich przypadkach polega przede wszystkim na walce z objawami choroby poprzez:
- dożylne nawadnianie;
- obniżanie gorączki metodami fizycznymi, np. zimnymi okładami (chorym nie podaje się leków przeciwgorączkowych, gdyż są w tym przypadku nieskuteczne);
- wyrównywanie ciśnienia krwi;
- terapię z użyciem cyproheptadyny (antagonisty receptorów serotoninowych);
- podawanie leków zmniejszających napięcie mięśniowe;
- monitorowanie funkcji życiowych, takich jak oddech i krążenie.
Przy nadmiarze serotoniny warto zwracać uwagę na codzienny jadłospis. Dieta przy zespole serotoninowym powinna ograniczać spożycie produktów bogatych w tryptofan, który głównie znajduje się w pokarmach bogatych w białko.
Reklama
Jak długo utrzymuje się zespół serotoninowy?
Czas trwania zespołu serotoninowego zależy od rodzaju i stopnia nasilenia objawów. Łagodna postać choroby jest najmniej uciążliwa dla pacjenta i nie doprowadza do groźnych powikłań.
Ile czasu trwa zespół serotoninowy? Najczęściej objawy choroby ustępują już po dobie, ale warunkiem jest odstawienie leku lub substancji, która wywołała wzrost poziomu serotoniny w organizmie.
Przy bardzo łagodnym przebiegu symptomy znikają czasem już po 6 godzinach od momentu zastosowania odpowiedniego leczenia. W niektórych przypadkach chory może dłużej odczuwać nieprzyjemne dolegliwości, które należy obserwować w szpitalu.
Ostra postać choroby nie mija tak szybko. Silne i groźne dla organizmu objawy towarzyszą złośliwemu zespołowi neuroleptycznemu. Jak długo utrzymuje się zespół serotoninowy w takich przypadkach?
U większości pacjentów, którzy przyjmowali neuroleptyki (leki przeciwpsychotyczne) objawy mijają w ciągu tygodnia. Często jednak cały proces pełnego wyzdrowienia trwa nawet do miesiąca.
Reklama
Skutki i powikłania zespołu serotoninowego
Jakie skutki wywołuje zespół serotoninowy? U chorego przez dłuższy czas utrzymuje się gorączka, która jest także jednym z objawów. W niektórych przypadkach dochodzi do wzmożonej perystaltyki jelit.
Czy zespół serotoninowy jest niebezpieczny? Choroba nie jest groźna, ale tylko wtedy, gdy podejmowane jest szybkie leczenie, eliminujące przyczyny. Takie postępowanie zmniejsza ryzyko powikłań. Śmiertelność u tak „prowadzonych” pacjentów wynosi mniej niż 1 procent.
Brak odpowiedniego i natychmiastowego leczenia w przypadku zespołu serotoninowego może doprowadzić do powikłań, takich jak długo utrzymujące się napady drgawek, niewydolność nerek, czy kwasica metaboliczna.
Ciężkie przypadki mogą wywołać ostrą niewydolność oddechową. Każdy chory, który zauważy u siebie objawy zespołu serotoninowego powinien natychmiast skontaktować się z lekarzem, aby zapobiec rozwojowi choroby.
Ostra postać tego schorzenia niestety sprzyja szybkiemu rozwojowi niewydolności wielonarządowej.
