Jak wygląda złamana ręka? Rodzaje złamań
Złamanie ręki to uszkodzenie jednej lub wielu kości na skutek urazu, upadku, uderzenia lub nadmiernego obciążenia.
Najczęściej dotyczy kości palców, śródręcza (kości dłoni) lub kości przedramienia (promieniowej i łokciowej).
Wiele osób narażonych na kontuzję obawia się, czy rozpozna złamanie kości. Wyjaśniamy zatem, że złamana ręka nie musi wyglądać jak z horroru - złamanie otwarte (w którym złamana kość przebija skórę) zdarza się rzadziej niż zamknięte (kość jest złamana, ale skóra pozostaje nienaruszona), chociaż kończyna zazwyczaj jest zdeformowana, opuchnięta i posiniaczona.
Co charakterystyczne - ruchy ręki są bolesne i ograniczone lub wręcz niemożliwe.
Swoistym przypadkiem jest złamanie zmęczeniowe (znane również jako stresowe), które występuje na skutek powtarzających się obciążeń i mikrourazów kości, np. u muzyków, tenisistów, czy innych osób wykonujących zawodowo powtarzalne czynności manualne.
Najczęściej występuje bez deformacji i początkowo może dawać mniejsze objawy bólowe - więc należy być świadomym ryzyka.
Złamanie ręki ma swój kod w międzynarodowej klasyfikacji chorób ICD-10 (International Classification of Diseases, 10th Revision), z uwzględnieniem umiejscowienia i rodzaju złamania.
Zatem S52 oznacza złamanie kości przedramienia, z dodatkowymi podkategoriami dla bardziej szczegółowych lokalizacji i typów złamań, np.: S52.5: złamanie kości promieniowej w dolnej części. Natomiast złamanie nadgarstka i ręki ma numer S62:, również z dodatkowymi podkategoriami, jak np. S62.2: złamanie pierwszej kości śródręcza.
W zależności od tego, w jaki sposób doszło do kontuzji, rozróżniamy następujące rodzaje złamań ręki:
- proste - kość łamie się w jednym miejscu, bez przemieszczenia,
- wieloodłamowe - czyli na kilka fragmentów, często z ich przemieszczeniem,
- spiralne - często wynikiem skręcenia,
- skośne - pod kątem do osi długiej kości,
- wklinowane - fragmenty kości są wbite jeden w drugi,
- występujące głównie u dzieci złamanie zielonej gałązki - w którym jedna strona kości jest złamana, a druga wygięta.
Złamania ręki wymagają odpowiedniej diagnostyki oraz leczenia, które obejmuje unieruchomienie, nastawienie kości, a w niektórych przypadkach, zabieg chirurgiczny.
Złamanie obojczyka
Złamanie obojczyka jest powszechnym urazem, który często wynika z upadku na wyciągniętą rękę, bezpośredniego uderzenia w bark lub wypadku komunikacyjnego.
Złamany obojczyk powoduje ból oraz widoczną deformację lub guz w miejscu złamania. Ręka jest wyraźnie spuchnięta, a ruchomość ramienia mocno ograniczona lub niemożliwa.
Leczenie zależy od stopnia przemieszczenia kości i obejmuje unieruchomienie w temblaku, fizjoterapię oraz, w niektórych przypadkach, zabieg chirurgiczny. Na szczęście większość pacjentów dochodzi do siebie w ciągu kilku tygodni.
Złamanie kości ramiennej
Do złamania kości ramiennej dochodzi między barkiem a łokciem, najczęściej w wyniku upadku, bezpośredniego uderzenia lub wypadku komunikacyjnego. Objawy obejmują silny ból, obrzęk, siniaki oraz trudności w poruszaniu ramieniem.
Niestety złamania umiejscowione blisko stawu barkowego lub trzonu kości łokciowej występują często z przemieszczeniem.
Ryzykowne jest też spotykane zazwyczaj u dzieci złamanie nadkłykciowe kości ramiennej (tuż powyżej stawu łokciowego), gdyż w tym umiejscowieniu często dochodzi do uszkodzenia naczyń krwionośnych lub nerwów.
Leczenie złamań kości ramiennej obejmuje unieruchomienie ramienia w gipsie lub na temblaku, a w przypadku poważnych złamań, operację.
Niektórzy pacjenci dochodzą do siebie w ciągu kilku tygodni, inni - miesięcy, zależnie od rodzaju złamania i zastosowanej terapii.
Złamania wyrostka łokciowego
Złamanie ręki w łokciu bywa bardzo ryzykowne, ze względu na częste przemieszczenia fragmentów kości i uszkodzenia nerwów. Niestety jest to częsty uraz u dzieci, na skutek upadku, np. na wrotkach.
Złamanie objawia się silnym bólem, często widoczną deformacją w okolicy łokcia, obrzękiem i zasinieniem.
Najczęściej dochodzi do złamania zakończenia kości łokciowej, czyli wyrostka łokciowego, który jest najbardziej wystającą częścią łokcia i stanowi punkt przyczepu dla mięśnia trójgłowego ramienia.
Jest to poważne przypadek - szczególnie jeśli doszło do przemieszczenia lub złamanie jest złożone, konieczna może być operacja. Stosuje się wtedy śruby lub druty, aby ustabilizować kość i umożliwić prawidłowe gojenie, a po operacji pacjenta czeka dłuższa rehabilitacja.
Złamanie kości przedramienia
Złamanie kości przedramienia, które obejmuje kości promieniową i łokciową, jest częstym urazem wynikającym z upadku na wyciągniętą rękę, bezpośredniego uderzenia lub urazu sportowego.
Objawy obejmują silny ból, obrzęk, zniekształcenie przedramienia oraz trudności w poruszaniu ręką i nadgarstkiem.
Niestety w tym miejscu jest duże ryzyko przemieszczenia się fragmentów kości. U niektórych pacjentów po złamaniu kości przedramienia utrzymuje się drętwienie ręki, co może wskazywać na uraz nerwów.
Leczenie może obejmować unieruchomienie w gipsie, nastawienie kości, a w poważniejszych przypadkach zabieg chirurgiczny. Proces gojenia trwa zwykle od kilku tygodni do kilku miesięcy.
Złamanie ręki w nadgarstku
Złamanie w nadgarstku jest najczęściej efektem upadku na wyciągniętą rękę lub bezpośredniego uderzenia. Objawia się:
- bólem,
- obrzękiem,
- tkliwością,
- trudnością w ruchach nadgarstka.
Złamanie na poziomie nadgarstka może być poważne, zwłaszcza jeśli dotyczy kości łódeczkowatej, która ma ograniczone ukrwienie.
Leczenie obejmuje unieruchomienie ręki w gipsie lub szynie, a w przypadku przemieszczenia fragmentów kości, może być konieczna operacja.
Czas rekonwalescencji zależy od rodzaju złamania i może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy.
Złamanie kości śródręcza
Złamanie kości śródręcza, czyli dłoni, często występuje wskutek bezpośredniego uderzenia lub upadku. Objawy obejmują obrzęk, siniaki i trudności w poruszaniu palcami.
Ból jest bardzo dotkliwy - wie o tym każdy, kto przeżył choćby stłuczenie kości śródręcza.
Złamanie jest szczególnie ryzykowne, gdy dotyczy podstawy pierwszej kości śródręcza, bo wówczas może upośledzić funkcję kciuka.
Leczenie obejmuje zazwyczaj unieruchomienie ręki w gipsie lub szynie, a w przypadku przemieszczenia - nastawienie kości. Pełne wyleczenie zajmuje zazwyczaj kilka tygodni.
Złamany palec u ręki
Najczęściej dochodzi do złamania małego (piątego) palca, który przez to że znajduje się na zewnętrznej stronie ręki, jest bardziej narażony na urazy podczas upadków, uderzeń czy przygnieceń.
Jest też mniejszy i cieńszy w porównaniu do pozostałych palców, co sprawia, że jego kości są bardziej podatne na urazy.
W wyniku bezpośredniego uderzenia, upadku lub przygniecenia ręki następuje złamanie paliczka dalszego u ręki. Z kolei w przypadku nadmiernego wykręcenia palca, dochodzi do złamania paliczka bliższego.
Objawy złamania obejmują ból, obrzęk, zasinienie i trudności w poruszaniu palcem, który często wygląda, jakby był krótszy lub nienaturalnie wygięty.
Szczególnie silny ból towarzyszy złamaniu awulsyjnemu palca ręki, w którym fragment kości zostaje oderwany w miejscu przyczepu ścięgna lub więzadła, zwykle wskutek nagłego i silnego naprężenia.
Jest to stosunkowo częsty uraz w sporcie. Złamanie awulsyjne może być poważne, szczególnie jeśli fragment kości jest znacznie przemieszczony, lub jeśli złamanie wpływa na funkcję stawu.
Kluczową kwestią jest odpowiednie unieruchomienie palca, aby uniknąć trwałych deformacji i problemów z poruszaniem ręką.
Leczenie może obejmować szynę, buddy taping (unieruchomienie złamanego palca przy sąsiednim zdrowym palcu) lub w przypadku bardziej skomplikowanych złamań, zabieg chirurgiczny. Proces gojenia trwa zwykle kilka tygodni.
Dalszą część artykułu znajdziesz pod sekcją "Pytania do eksperta"
Reklama
Złamana ręka u dziecka
Złamanie ręki u dziecka jest stosunkowo częstym urazem, wynikającym z wypadków podczas zabawy.
Objawy bardzo przypominają te występujące u dorosłych:
- natychmiastowy ból w miejscu złamania, nasilający się przy próbie poruszania ręką,
- opuchlizna narastająca w ciągu kilku godzin,
- zasinienie, widoczne kilka godzin po urazie,
- możliwe deformacje ręki, wskazujące na przemieszczenie kości,
- tkliwość i ból przy dotyku w miejscu złamania.
Szczególną uwagę należy przyłożyć do złamania z przemieszczeniem i w pobliżu płyt wzrostu (obszarów aktywnego wzrostu kości), które wpływają na przyszły rozwój układu kostnego.
Na szczęście w większości przypadków złamana ręka goi się szybciej niż u dorosłych, ze względu na większą zdolność regeneracyjną.
Z tego względu dziecko ze złamaną ręką może nawet chodzić do szkoły, o ile otrzyma pomoc w pisaniu czy noszeniu tornistra i będzie uniknąć dalszych urazów.
W każdym przypadku ważne jest, aby konsultować się z lekarzem w celu nadzorowania procesu gojenia.
Reklama
Jak dochodzi do złamania ręki? Najczęstsze przyczyny
Wiele osób nie zdaje sobie sprawy z tego, jak łatwo można złamać rękę. Istnieje szereg sytuacji, w jakich może dojść do złamania:
- upadki,
- wypadki komunikacyjne,
- urazy sportowe,
- przemoc fizyczna,
- wypadki w miejscu pracy,
- przygniecenia,
- niewłaściwe użycie narzędzi.
Każda z tych opcji może prowadzić do różnych typów złamań kości ręki, w zależności od siły i kierunku urazu.
W przypadku podejrzenia złamania ręki ważne jest, aby jak najszybciej skonsultować się z lekarzem w celu postawienia diagnozy i wdrożenia odpowiedniego leczenia.
Reklama
Objawy złamania ręki
Wiele osób po urazach sportowych czy wypadkach zauważa, że złamana ręka boli i puchnie, jednak nie zawsze natężenie objawów jest takie samo.
Warto wiedzieć, że intensywność bólu może różnić się w zależności od stopnia złamania.
Także obrzęk wokół urazu nie musi pojawić się od razu - często stopniowo narasta w ciągu kilku godzin po złamaniu ręki. Opuchlizna może obejmować całą rękę, w tym palce.
Będące wynikiem uszkodzenia naczyń krwionośnych zasinienie w miejscu złamania pojawia się dopiero w ciągu kilku godzin lub nawet dni po urazie.
Widoczna deformacja ręki, np. nienaturalne wygięcie lub skrócenie, będąca objawem przesunięcia się fragmentów kości, nie wystąpi, jeśli jest to proste pęknięcie, bez przemieszczenia.
Alarmującym sygnałem drętwienie ręki, często oznaczające uszkodzenie nerwów po złamaniu.
Niepokojąca jest również gorączka - sugerująca infekcję. Ryzyko wzrasta zwłaszcza w przypadku otwartych złamań i wymaga natychmiastowej konsultacji medycznej.
Warto pamiętać, że nie wszystkie objawy muszą wystąpić jednocześnie. Każde złamanie jest inne, a nasilenie objawów zależy od miejsca i rodzaju złamania.
Reklama
Jak sprawdzić, czy ręka jest złamana?
Mimo, iż lista objawów jest bardzo pomocna, trzeba mieć świadomość, że medyk może na 100 proc. rozpoznać złamanie ręki, tylko wtedy, gdy wykona jej prześwietlenie.
Na początku lekarz omawia z pacjentem okoliczności zaistnienia urazu, a następnie przeprowadza badanie fizykalne.
Ortopeda ogląda rękę, sprawdzając obrzęk, zasinienie, deformację, jak i zakres ruchu. Może również delikatnie dotykać różnych obszarów ręki, aby ocenić tkliwość i lokalizację bólu.
Ostatecznie, aby sprawdzić czy ręka jest złamana zleca rentgen, lub - gdy zdjęcie rtg nie daje jednoznacznej odpowiedzi - tomografię komputerową.
Ortopeda interpretuje wyniki badań obrazowych i na podstawie raportu radiologa oraz badania fizykalnego ustala diagnozę.
Decyduje o dalszym postępowaniu, w tym o konieczności unieruchomienia, nastawienia kości lub operacji.
Reklama
Pierwsza pomoc przy złamaniu ręki
Pierwsza pomoc przy złamaniu ręki jest kluczowa, aby zminimalizować ból, zapobiec dalszym uszkodzeniom i przygotować osobę poszkodowaną na transport do szpitala. Zasady postępowania są ustalone krok po kroku.
- Należy zabezpieczyć miejsce zdarzenia - upewnić się, że nic nie zagraża poszkodowanemu ani ratownikowi.
- Następnym krokiem jest unieruchomienie złamanej ręki - całej, nawet gdy podejrzewamy jedynie złamanie nadgarstka lub palca. Co ważne - nie wolno próbować samodzielnie nastawiać kości. Należy poprosić, aby poszkodowany usiadł, trzymał rękę powyżej poziomu serca, a następnie zawiązać chustę (trójkątny bandaż lub ręcznik) na złamaną rękę, aby zrobić temblak. Materiał trzeba owinąć pod ręką i wokół szyi, aby podtrzymać rękę na piersi. Jeśli złamanie jest otwarte, należy nałożyć sterylną gazę lub czystą tkaninę na ranę i zrobić opatrunek, aby zatamować krwawienie.
- Aby zmniejszyć obrzęk i złagodzić ból, przykłada się do miejsca złamania lód owinięty w ręcznik na 20-30 minut, robiąc przerwy między aplikacjami. Ze względu na ryzyko odmrożenia nie przykłada się lodu bezpośrednio do skóry.
- Jeżeli osoba poszkodowana wykazuje objawy wstrząsu (zimna, wilgotna skóra, szybkie oddychanie, osłabienie), należy położyć ją na plecach z uniesionymi nogami, zapewnić ciepło i komfort oraz wezwać pomoc medyczną. Przypominamy, że międzynarodowy numer alarmowy to 112, a 999 działa tylko w Polsce.
Pierwsza pomoc jest kluczowa dla zachowania zdrowia, a w przypadku otwartego złamania ręki - nawet życia poszkodowanego. Warto wiedzieć, co robić krok po kroku Zapewnienie szybkiej i odpowiedniej pomocy może znacząco wpłynąć na proces gojenia i ograniczyć ryzyko powikłań
Reklama
Leczenie złamanej ręki. Czy zawsze jest konieczna operacja?
Celem leczenia jest prawidłowe zrośnięcie kości oraz przywrócenie pełnej funkcji ręki. Kwestia, ile będzie się zrastać złamana ręka, zależy od rodzaju złamania, jego lokalizacji, stopnia przemieszczenia kości oraz wieku i ogólnego stanu zdrowia pacjenta.
W poważnych przypadkach - czyli gdy złamanie jest otwarte i/lub nastąpiły przemieszczenia fragmentów kości, a szczególnie gdy urazy obejmują stawy - konieczna jest operacja.
Stabilizowanie złamanej ręki za pomocą śrub lub drutów to dla doświadczonego ortopedy stosunkowo prosty zabieg. Jednak operacja rekonstruktywna stawu po poważnym złamaniu ręki może trwać nawet 3 godziny, w zależności od skomplikowania złamania i techniki chirurgicznej.
Pacjenci poddawani operacjom ortopedycznym, takim jak stabilizacja złamanej ręki za pomocą śrub, płytek czy drutów, są narażeni na zwiększone ryzyko zakrzepicy, dlatego podaje się im leki przeciwzakrzepowe - w szpitalu najczęściej heparynę w zastrzykach, do użytku domowego - doustne antykoagulanty.
Proste złamania ręki bez przemieszczenia lub złamania paliczków nie wymagają operacji, zazwyczaj są skutecznie leczone za pomocą trwałego unieruchomienia.
Pierwszym skojarzeniem w przypadku złamanej ręki jest gips i temblak, jednak warto wiedzieć, że w niektórych przypadkach stosuje się inne metody stabilizacji, bez gipsu.
Przy prostym, stabilnym złamaniu substytutem gipsu na złamanej ręce jest szyna, która chroni złamaną kość, zapewniając ruchomość stawów nieobjętych urazem. Ortezę stosuje się np. na złamany palec, aby umożliwić pacjentowi w miarę normalne funkcjonowanie.
W przypadku bardzo drobnych pęknięć czasem wystarczają nawet opaski elastyczne.
W tym okresie ważne jest, żeby starać się nie ruszać złamaną ręką, aby kość mogła się prawidłowo zrosnąć.
Po okresie unieruchomienia, kluczowa dla przywrócenia pełnej funkcji ręki i zapobiegania sztywności jest fizjoterapia.
Domowe sposoby na złamanie ręki
Złamanie ręki wymaga profesjonalnej opieki medycznej, ale istnieją domowe metody, które mogą pomóc złagodzić ból, zmniejszyć obrzęk i przyspieszyć gojenie.
Przede wszystkim moczenie ręki w roztworach z soli Epsom, soli morskiej, rumianku, octu jabłkowego lub olejku lawendowego może przynieść ulgę w bólu, zmniejszyć zasinienie.
Dużą ulgę przynoszą też maści chłodzące z mentolem i kamforą, ale nie wolno ich stosować przed zagojeniem rany.
W przypadku preparatów przeciwbólowych w żelu należy zachować ostrożność. Zawsze trzeba skonsultować ich użycie z lekarzem, zwłaszcza jeśli stosowane są inne leki.
Warto też wiedzieć, co jeść przy złamaniu ręki, ponieważ dieta odgrywa kluczową rolę w procesie gojenia kości.
Należy włączyć do jadłospisu:
- mleko, jogurty, sery, migdały, brokuły - źródła wapnia, niezbędnego do budowy i regeneracji kości,
- tłuste ryby (jak łosoś, makrela) oraz jaja - zawierające wit. D, która pomaga wchłaniać wapń i wspiera mineralizację kości,
- chude mięso, ryby, jaja, rośliny strączkowe, orzechy - białko jest niezbędne do regeneracji tkanek i budowy nowych komórek kostnych.
- owoce cytrusowe, papryka, truskawki, brokuły - witamina C wspiera produkcję kolagenu, ważnego składnika tkanki łącznej kości.
- zielone warzywa liściaste (szpinak, jarmuż), brokuły, brukselka - cynk i magnez odgrywają ważną rolę w mineralizacji kości.
Po złamaniu otwartym może pojawić się widoczna blizna. Warto smarować rękę maścią z heparyną lub preparatem na blizny w żelu - tkanka bliznowata będzie mniej widoczna.
Życie ze złamaną ręką
Aby ręka zrosła się prawidłowo, trzeba wiedzieć, jak z nią postępować. Przede wszystkim należy unikać dźwigania, bo to może opóźnić gojenie.
Zakazane są sporty kontaktowe, bieganie i inne intensywne ćwiczenia, które mogą narażać rękę na urazy.
Ważne są także kwestie praktyczne, np. jak spać ze złamaną ręką. Wyjaśniamy, że najlepiej na plecach lub na boku. Warto użyć poduszek, aby unieść rękę i zmniejszyć obrzęk.
Można jeździć samochodem jako pasażer, ale nie wolno prowadzić auta z powodu ograniczonej możliwości reakcji w sytuacji niebezpieczeństwa na drodze.
Gdy gips zostanie zdjęty, a ręka odzyska pełną funkcjonalność, można wrócić do kierowania pojazdami. Loty samolotem są dozwolone, ale należy unikać podróży w pierwszych dniach po złamaniu, z powodu ryzyka obrzęku i problemów z krążeniem.
Po złamania ręki przysługuje zwolnienie lekarskie. Na chorobowym przebywa się zazwyczaj trwa od kilku tygodni do kilku miesięcy, w zależności od stopnia złamania i postępowania procesu gojenia.
Można chodzić do pracy tylko jeśli wykonuje się pracę biurową, która nie wymaga intensywnego używania złamanej ręki. W przeciwnym razie lekarz zaleca najczęściej pełny odpoczynek.
Powrót do pracy fizycznej zaleca się dopiero po przejściu rehabilitacji.
Warto pamiętać, że za złamanie ręki przysługuje odszkodowanie. W przypadku prywatnego ubezpieczenia trzeba dokładnie zapoznać się z ogólnymi warunkami ubezpieczenia oraz skonsultować się z prawnikiem w celu dokładnej analizy sytuacji.
Polisy prywatne mogą mieć wykluczenia dotyczące wypłat odszkodowań, np. jeśli wypadek miał miejsce pod wpływem alkoholu.
Jeżeli do złamania ręki doszło w pracy, ZUS wypłaca jednorazowe odszkodowanie za uszczerbek na zdrowiu wynikający z wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.
Kwota zależy od stopnia uszczerbku, określanego przez lekarza orzecznika ZUS.
Można też otrzymać odszkodowanie za złamanie ręki dziecka, ale tylko gdy jest konsekwencją wypadku przy pracy rodzica, który jest ubezpieczony.
Ile trwa rehabilitacja po złamaniu ręki?
Rekonwalescencja po złamaniu ręki obejmuje proces powrotu do pełnej sprawności kończyny po zdjęciu gipsu lub zakończeniu operacyjnego leczenia i wymaga fizjoterapii, jak i odpowiedniej opieki.
Zalecana przez lekarzy rehabilitacja jest często wręcz konieczna, aby przywrócić pełną ruchomość stawów, wzmocnić mięśnie osłabione przez okres unieruchomienia i zredukować ryzyko ponownych urazów.
Kiedy pacjenci dowiadują się, że czeka ich rehabilitacja, dopytują, kiedy wrócą do sprawności.
Wyjaśniamy, że czas trwania rehabilitacji zależy od stopnia złamania, lokalizacji, wieku pacjenta oraz ogólnego stanu zdrowia.
Średnio rehabilitacja trwa przy prostym złamaniu ręki 4-6 tygodni, a przy skomplikowanym z przemieszczeniem: 8-12 tygodni lub nawet dłużej i składa się z kilku etapów.
Fizjoterapia po złamaniu rozpoczyna się zaraz po zdjęciu gipsu lub szyny od prostych ćwiczeń rehabilitacyjnych mających na celu przywrócenie zakresu ruchu ręki i zmniejszenie jej sztywności.
Z czasem fizjoterapia obejmuje bardziej intensywny trening, wzmacniający mięśnie oraz poprawiający koordynację.
W ostatniej fazie skupia się na przywróceniu pełnych funkcji ręki poprzez ćwiczenia wymagające większej siły i precyzji.
Skuteczną formą rehabilitacji złamanej ręki jest masaż, który pomaga w redukcji obrzęku, poprawie krążenia oraz łagodzeniu bólu i napięcia mięśniowego.
Terapia laserem stymuluje procesy regeneracyjne w tkankach kostnych i miękkich, aby przyspieszyć zrost kości i gojenie tkanek miękkich po złamaniu. Czasem w celu stymulacji mięśni stosuje się też elektroterapię, popularnie nazywaną prądami.
Rękę po złamaniu można też ćwiczyć samodzielnie. Dobre efekty przynosi obracanie nadgarstka (pronacja i supinacja), uciskanie piłki terapeutycznej czy ćwiczenia z małymi ciężarkami dla wzmocnienia mięśni.
Zaniedbanie rehabilitacji po złamaniu ręki grozi powikłaniami, które mogą obejmować niewłaściwe zrosty kostne, zespół ciasnoty przedziałowej, infekcje, uszkodzenia nerwów, sztywność stawów oraz utratę siły i masy mięśniowej.
Kluczowe dla zapobiegania tym powikłaniom są regularne kontrole lekarskie, odpowiednia rehabilitacja, higiena, pielęgnacja ran oraz właściwa dieta. Przestrzeganie zaleceń lekarza i fizjoterapeuty jest konieczne dla zapewnienia prawidłowego procesu gojenia i powrotu do pełnej sprawności.
