Reklama
Przyczyny i rodzaje złamań kręgosłupa
Kręgosłup to nie tylko element układu kostnego. W jego wnętrzu przebiega także rdzeń kręgowy będący częścią ośrodkowego układu nerwowego. To dlatego wszelkie urazy w tym rejonie są tak niebezpieczne.
Czy jednak każde złamanie kręgosłupa kończy się kalectwem? Na szczęście nie. Istnieje wiele typów jego złamań, wśród których są też stosunkowo niegroźne i szybko gojące się naruszenia tkanki kostnej.
Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje złamań kręgosłupa - wysokoenergetyczne i niskoenergetyczne. Te pierwsze to złamania typowo urazowe, powstałe w wyniku nagłego działania dużej siły na ten element ludzkiego szkieletu.
Należą do nich złamania:
- kompresyjne (in. zgnieceniowe) - powstałe po upadku, np. z konia, z roweru, po skoku do wody,
- wybuchowe - w którym trzon kręgu rozpada się na wiele fragmentów (wieloodłamowe),
- niestabilne - powstałe na skutek nagłych sił oddziałujących na kręgosłup z różnych kierunków (np. urazy rotacyjne),
- zgięciowe (in. fleksyjne) - dochodzi do nich na skutek nagłego i silnego wygięcia szyi lub tułowiu, np. przy wypadkach komunikacyjnych,
- wisielcze - powstałe w odcinku szyjnym kręgosłupa, również częste przy wypadkach komunikacyjnych lub skoku na główkę do wody.
Złamany kręgosłup to jednak nie zawsze skutek nagłego, silnego urazu mechanicznego. Złamania niskoenergetyczne, nazywane inaczej patologicznymi powstają na skutek osłabienia kości, np. przez stan chorobowy czy długotrwałe przeciążenie.
Gdy kościec jest osłabiony, do urazu dojść może samoistnie lub na skutek nawet niewielkiej oddziałującej na niego siły.
Do takich złamań należą:
- złamania osteoporotyczne - kiedy kości są osłabione przez rozwijającą się osteoporozę,
- złamanie zmęczeniowe - powstające w sposób długotrwały, na skutek serii mikro-urazów będących wynikiem nadmiernego przeciążania kośćca.
W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 złamanie kręgosłupa oznaczone zostało symbolem T08. W jej nowszej wersji - ICD-11 ma ono natomiast oznaczenie ND50.
Reklama
Złamanie kręgosłupa a jego odcinek
Do złamania dochodzi najczęściej w trzech podstawowych odcinkach kręgosłupa - szyjnego, piersiowego i lędźwiowego. Urazy w obrębie kręgu szyjnego bywają groźne. Szyja jest stosunkowo wąskim fragmentem ludzkiej sylwetki, a osadzona na niej ciężka głowa może w pewnych sytuacjach wywoływać nagłe i silne wygięcia tego odcinka.
Do złamania kręgu szyjnego dochodzi najczęściej podczas wypadków i kolizji samochodowych. Jeśli chodzi o piersiowy odcinek kręgosłupa, do złamania dochodzi najczęściej w okolicy kręgu Th12, w odcinku lędźwiowym - kręgów L1, L2 i L3. Ma to związek z dużą mobilnością kręgosłupa w tych rejonach i większym narażeniem na urazy mechaniczne.
Złamany kręgosłup lędźwiowy przeważnie jest wynikiem wypadków komunikacyjnych, upadków z wysokości, skoków do wody. W odcinku tym może dojść także do złamania wyrostka poprzecznego kręgosłupa - na skutek silnego uderzenia lub oderwania fragmentu kręgu przez mięsień czworoboczny lędźwi.
Rzadziej, niż w wymienionych odcinkach, diagnozuje się złamane kręgi odcinka krzyżowego. Tu dochodzi zazwyczaj do złamań kompresyjnych, np. podczas upadków z większej wysokości. Bez względu na objęty urazem odcinek, różna może być rozległość złamania, a co za tym idzie - jego skutki. Złamany może być trzon kręgu lub np. jego blaszka.
Uraz obejmuje niekiedy tylko tkankę kostną, innym razem również sąsiadujące z nią więzadła.
Reklama
Objawy złamania kręgosłupa
Czy złamany kręgosłup boli? Ból i trudności z poruszaniem są najczęściej występującymi objawami złamania tej części szkieletu. W dużej mierze zależą one od rodzaju urazu oraz jego rozległości.
Niewielkie pęknięcie nie da tak nasilonych objawów, jak złamanie kompresyjne po upadku z dużej wysokości.
To, czy przy złamanym kręgosłupie można chodzić, również zależy od typu i stopnia doznanego urazu. Złamania stabilne często goją się w ciągu kilku tygodni, po których pacjent zostaje stopniowo uruchamiany.
Zdarzają się jednak złamania skomplikowane i przemieszczone, po których już nigdy nie można dojść do pełnej sprawności.
Złamania wysokoenergetyczne objawiają się z reguły nagłym, silnym bólem opisywanym jako przeszywający, przenikliwy. Często promieniuje on na całe plecy, a niekiedy nawet powoduje trudności z oddychaniem (szczególnie przy urazach kręgosłupa piersiowego).
Inne objawy świadczące o złamaniu to ograniczenie ruchomości, uczucie sztywności w miejscu urazu, obrzęk. W przypadku złamania odcinka lędźwiowego i miednicy mogą wystąpić również zaburzenia pracy zwieraczy (zatrzymanie moczu i stolca bądź ich nietrzymanie).
Objawy złamania niskoenergetycznego przeważnie nie są tak nagłe i ostre. Nasilają się stopniowo, wraz z postępem choroby osłabiającej kościec. Niekiedy uraz następuje w efekcie działania niewielkiej siły na kręgosłup (np. przy potknięciu się lub niegroźnym upadku) i wówczas możliwe jest zaostrzenie symptomów.
W przypadku złamania zmęczeniowego moment taki może być w ogóle niezauważalny, ponieważ uraz powstaje długotrwale i stopniowo.
Reklama
RTG złamania kręgosłupa i inne badania
Bez względu na to, jak bardzo nasilone są objawy urazu, nigdy nie wolno ich lekceważyć. Nawet niewielkie pęknięcia mogą się pogłębiać, jeśli zostaną zlekceważone, np. na skutek dźwigania lub podejmowanej aktywności fizycznej.
Z podejrzeniem złamania należy zawsze zgłosić się do lekarza i wykonać zaleconą przez niego diagnostykę, która opiera się na badaniach obrazowych.
Z reguły rozpoczyna się od rentgenu, pozwalającego ocenić wstępnie, czy istotnie doszło do złamania kręgosłupa. Niekiedy RTG okazuje się jednak niewystraczające, by określić rodzaj i rozległość urazu.
Badaniami dokładniejszymi są tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny, dlatego pacjenci ze złamanymi kręgami często są kierowani na nie, by pogłębić diagnostykę. Osobom, które uległy wypadkowi badania, a są ubezpieczone, wykonuje się je bezpłatnie i od ręki, w ramach opieki ratunkowych oddziałów szpitalnych.
Badania obrazowe często powtarza się na kolejnych etapach rekonwalescencji, by monitorować jej przebieg.
Reklama
Pierwsza pomoc przy złamaniu kręgosłupa
Jeśli objawy wskazują na złamanie kręgosłupa, poszkodowanemu niezwłocznie należy udzielić pierwszej pomocy i jednocześnie wezwać pomoc medyczną. Nie wolno zmieniać pozycji poszkodowanego aż do przyjazdu pogotowia, ponieważ grozi to pogłębieniem urazu.
Zasadę tę można złamać wyłącznie, gdy zagraża mu dodatkowe niebezpieczeństwo i np. zachodzi konieczność natychmiastowej ewakuacji. Jednak nawet w takich okolicznościach należy zadbać, by w miarę możliwości nie zmieniać osi kręgosłupa poszkodowanego.
W przypadku złamania kręgosłupa w odcinku szyjnym pierwsza pomoc powinna obejmować również unieruchomienie głowy.
Najprostszym sposobem jest objęcie głowy poszkodowanego własnymi kolanami. Oprócz tego warto zapewnić osobie, która uległa wypadkowi, poczucia bezpieczeństwa, uspokajać ją i pilnować, by sama nie próbowała się poruszać. Postępowanie takie zwiększa szansę na skuteczność udzielonej później pomocy medycznej.
Reklama
Leczenie złamania kręgosłupa. Ile czasu się zrasta?
Leczenie kręgosłupa po złamaniu obejmuje przede wszystkim stabilizację oraz zabiegi chirurgiczne, jeśli takowe są potrzebne. To, jak długo trwa leczenie, zależy od wielu czynników, takich jak rozległość i rodzaj urazu, jego lokalizacja, a także wiek i stan ogólny pacjenta.
Kiedy złamanie jest stabilne, a kondycja kośćca dobra, wystarczy niekiedy gorset ortopedyczny, by wygoić uraz i uniknąć groźniejszych powikłań. Leczenie zachowawcze polegające na unieruchomieniu monitoruje się, wykonując badania obrazowe.
Gorset, ortezę lub tzw. sznurówkę na całe plecy stosuje się do leczenia złamania kręgosłupa lędźwiowego lub nisko położonych kręgów piersiowego (np. Th-12). W przypadku złamania odcinka szyjnego pacjentowi z reguły zaleca się kołnierz ortopedyczny lub ortezę szyjną.
Współcześnie klasyczne operacje z nacięciem przeprowadza się głównie wtedy, gdy dochodzi do poważnych, skomplikowanych złamań i gdy towarzyszą mu zaburzenia neurologiczne (przede wszystkim niedowłady).
Zabieg ma wówczas na celu odciążenie struktur nerwowych od ucisku fragmentów kości i ustabilizowanie kręgosłupa, np. poprzez wstawienie implantów. Leczenie chirurgiczne stosuje się w przypadku skomplikowanych złamań kompresyjnych, niestabilnych lub przemieszczonych.
Czas leczenia w dużej mierze zależy od przebiegu zabiegu, choć nawet w przypadku udanych operacji zawsze konieczne jest późniejsze unieruchomienie lub rehabilitacja.
Szczególne rodzaje zabiegów chirurgicznych na złamany kręgosłup to np.:
- kyfoplastyka - jest to grupa zabiegów mających na celu zrekonstruowanie kręgu lub przywrócenie jego dawnej wysokości i ustabilizowanie odłamów w jego obrębie; cel osiąga za pomocą nacięcia i wprowadzenia do kręgosłupa elementów stabilizujących bądź cementu kostnego (a niekiedy jednego i drugiego),
- wertebroplastyka - do uszkodzonego kręgu wstawia się jedynie cement kostny (bez urządzeń stabilizujących); jest to metoda stosowana m. in. w przypadku złamań niskoenergetycznych u starszych pacjentów.
Leczenie, szczególnie na wczesnym etapie obejmuje również podawanie pacjentowi środków przeciwbólowych. Ich rodzaj oraz dawkowanie powinny być zawsze odpowiednio dobrane przez specjalistę - adekwatnie do urazu i dolegliwości bólowych odczuwanych przez poszkodowanego.
Silny ból powoduje pogorszenie ogólnego samopoczucia i może wydłużać proces rekonwalescencji.
Reklama
Rehabilitacja po złamaniu kręgosłupa
Powrót do zdrowia po złamaniu kręgosłupa obejmuje zwykle kilka etapów i metod - leczenie operacyjne, unieruchomienie oraz rehabilitację. Ta ostatnia ma na celu stopniowe i bezpieczne uruchamianie pacjenta oraz przywracanie mu sprawności fizycznej.
O tym, jakie ćwiczenia wykonywać po złamaniu kręgosłupa lędźwiowego, a jakie piersiowego, powinien zawsze decydować specjalista - ortopeda lub fizjoterapeuta. Ich intensywność oraz moment rozpoczynania jest różny dla różnych urazów.
Po skomplikowanym złamaniu kompresyjnym trzeba zacząć od lżejszych i prostszych ćwiczeń niż po małym pęknięciu, a ich intensywność zwiększać na przestrzeni dłuższego czasu.
Często po urazach tego rodzaju zaleca się pacjentom ćwiczenia izometryczne - wykonywane w pozycjach mocno ustabilizowanych, bez dynamicznych ruchów, wzmacniające mięśnie sąsiadujące ze złamanym kręgiem celem zbudowania jego silnego podparcia.
Oprócz ćwiczeń zaleca się przeważnie fizjoterapię, która ma działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne. Składają się na nie takie zabiegi jak laser, lampa solux, pole magnetyczne.
Do aktywności ruchowej i fizykoterapii niekiedy dołącza się masaże. Rehabilitacja na złamany kręgosłup przynosi najlepsze rezultaty, kiedy jest wielopłaszczyznowa i wykonywana regularnie.
Życie po złamaniu kręgosłupa. Jakie są rokowania?
Skutki złamanego kręgosłupa w skrajnych przypadkach mogą być bardzo poważne, łącznie z trwałą utratą sprawności, paraliżem, częściowymi niedowładami.
W większości przypadków jednak leczenie przynosi dobre rezultaty i po złamaniu można chodzić czy też powrócić do dawnej aktywności fizycznej.
Rokowania zależą od głębokości urazu, wieku pacjenta i jego stanu ogólnego, podjętego leczenia, a niekiedy też udzielonej pierwszej pomocy. Trudno jednoznacznie stwierdzić, czy groźniejsze jest złamanie kręgosłupa szyjnego, czy też jego niższych odcinków. Komfort życia po urazie zależy od wielu czynników, nie tylko lokalizację naruszenia tkanki kostnej.
Osoby dotknięte urazem w wielu przypadkach mogą starać się o odszkodowanie. Przyznawane kwoty wahają się od kilku do nawet kilkudziesięciu tysięcy. To, jaki uszczerbek na zdrowiu zostanie określony, zależy również od stopnia, w jakim pacjent traci sprawność. Zwykle jest on szacowany od 4% w przypadku drobnych urazów do nawet 100% przy niedowładach i zaburzeniach neurologicznych.
Orzeczenie o niepełnosprawności skutkuje z reguły przyznaniem grupy inwalidzkiej i renty w przypadku niezdolności powrotu do pracy.
