Zwichnięcie - przyczyny, objawy i leczenie. Czym jest i jak długo boli?

Czym jest zwichnięcie?

Połączenia stawowe to te elementy ludzkiego szkieletu, w których „spotykają się” kości. To właśnie przede wszystkim dzięki mięśniom i stawom człowiek jest zdolny do poruszania się. Ruchomość stawów jest zatem niezbędna do podejmowania wszelkiej fizycznej aktywności, z drugiej jednak strony naraża je na rozmaite kontuzje i urazy mechaniczne.

Wśród tych ostatnich wyróżnia się m. in. zwichnięcie. Co to takiego? Definicja zwichnięcia mówi, że jest to uraz polegający na zerwaniu powierzchni stawowych, czyli - innymi słowy - trwałej utracie łączności powierzchni stawowych kości sąsiadujących z danym stawem.

Zwichnięcie ujęte w Międzynarodowych Klasyfikacjach Chorób ICD-10 i ICD-11, w rozdziale z urazami, ale też z wrodzonymi wadami rozwojowymi (np. Q65.0 - Wrodzone zwichnięcie stawu biodrowego, jednostronne, w klasyfikacji ICD-10).

Wyróżnia się dwa główne rodzaje zwichnięć:

• proste - obejmujące jedynie powierzchnie stawowe,
• powikłane - obejmujące swym zasięgiem i uszkadzające także połączenia nerwowe i naczynia krwionośne przebiegające bezpośrednio obok danego stawu.

Reklama

Przyczyny zwichnięcia

Bezpośrednią przyczyną zwichnięcia stawu jest trwałe przesunięcie względem siebie dwóch sąsiadujących kości na skutek nagłego i silnego zadziałania czynnika zewnętrznego.

Kiedy kości w taki sposób zmieniają swoje położenie, uszkodzeniu mogą ulec także więzadła, chrząstki, łąkotki i torebka stawowa.

Najczęstsze pośrednie przyczyny zwichnięć to:

• upadki - podczas upadków często dochodzi do zwichnięcia stawów kończyn górnych (łokciowego, barkowego, nadgarstka) na skutek podparcia się ręką o podłoże;
• wypadki komunikacyjne - do zwichnięcia w obrębie kończyn lub innych połączeń stawowych dochodzi np. u pieszego na skutek łagodnego potrącenia go przez samochód, motocykl czy rower;
• wypadki podczas uprawiania sportów - intensywna aktywność fizyczna zwiększa ryzyko wystąpienia różnych kontuzji, do zwichnięć dochodzi najczęściej w sportach, w których człowiek wykonuje szybkie, nagłe ruchy, np. przy grach kontaktowych;
• błędy ruchowe - np. niewłaściwe stąpnięcie, na skutek którego najczęściej urazowi ulega kostka.

Reklama

Objawy zwichnięcia

Bez względu na przyczynę, zwichnięcie jest zwykle poważnym urazem, który nie goi się samoistnie. Jak już zostało wspomniane - dochodzi podczas niego do trwałego przemieszczenia się kości i zerwania powierzchni stawowych.

Czym charakteryzuje się zwichnięcie stawu i po czym je rozpoznać? Najczęściej występujące objawy urazu to:

• Silny ból zlokalizowany w obrębie uszkodzonego stawu, który czasem promieniuje również w kierunku kolejnych, sąsiadujących stawów. Z reguły nasila się podczas poruszania się.
• Obrzęk, który zwykle pojawia się szybko i zwiększa w dużym tempie.
• Zasinienie - krwiak pojawia się często razem z obrzękiem, obejmując swym zasięgiem okolice uszkodzonego stawu.
• Brak zdolności ruchowych w obrębie stawu, który uległ kontuzji - wszelkie próby poruszania zwichniętym stawem niosą ogromny ból, niekiedy wywołujący też mdłości.

Wymienione symptomy występują w większości rodzajów zwichnięć. Istnieją jednak objawy charakterystyczne dla danej lokalizacji urazu, np. brak możliwości zamknięcia ust przy zwichnięciu żuchwy czy silny ból towarzyszący oddychaniu przy zwichnięciu stawu mostkowo-obojczykowego, o czym więcej poniżej.

Reklama

Zwichnięcie a skręcenie

Jak odróżnić skręcenie od zwichnięcia? Obydwa urazy występują dość powszechnie, obydwa dotyczą połączeń stawowych między dwie sąsiadującymi kośćmi i polegają na ich przemieszczeniu. Czym zatem różni się zwichnięcie od skręcenia?

Jak już zostało powiedziane - zwichnięcie to trwałe przesunięcie się kości względem siebie, któremu towarzyszy zerwanie powierzchni stawowej. Nie goi się ono samoistnie, zatem bez odpowiedniej interwencji medycznej jest uszkodzeniem nieodwracalnym

Podstawowa różnica polega więc na tym, że przy skręceniu łączność powierzchni stawowych pozostaje zachowana, a przemieszczenie kości samoistnie ustępuje po jakimś czasie (innymi słowy - same powracają one na właściwe miejsce).

Nie trzeba już chyba zatem odpowiadać na pytanie, co jest gorsze - zwichnięcie czy skręcenie. Zwichnięcie - choć jego objawy i mechanizm są podobne - jest kontuzją zdecydowanie poważniejszą, gdyż staw ulega przy nim trwałemu uszkodzeniu.

Reklama

Złamania i zwichnięcia

„Lepiej złamać kostkę niż ją zwichnąć” powiedział sir Reginald Watson-Jones - angielski chirurg ortopeda, twórca podziału złamań na zamknięte, otwarte i wieloodłamowe, będącego przez lata jedyną obowiązującą klasyfikacją tego rodzaju urazów.

Ta wypowiedź z sposób jednoznaczny stwierdza, co jest gorsze - zwichnięcie czy złamanie. To ostatnie łatwiej się leczy, ponieważ kości stosunkowo sprawnie się goją i regenerują. Złamanie nie jest stanem nieodwracalnym, ponieważ przerwanie powierzchnie zrastają się samoistnie, a ingerencja lekarska polega przede wszystkim na takim ustawieniu odłamków, by zrosły się one w prawidłowy sposób.

Różnica między zwichnięciem a złamaniem jest również taka, że złamaniu ulega kość, a zwichnięciu - połączenie stawowe przynajmniej dwóch sąsiadujących ze sobą kości. Mówi się co prawda niekiedy o złamaniu w obrębie stawu, jednak nawet wówczas dotyczy ono kości, a nie powierzchni stawowej.

Obie kontuzje mogą natomiast dawać podobne objawy (silny ból, obrzęk, zasinienie) i niekiedy celem zdiagnozowania urazu konieczne jest wykonanie szczegółowych badań obrazowych.

Reklama

Zwichnięcie kostki i stopy

Sylwetka człowieka wspiera się na niewielkich w stosunku do całego ciała stopach. Nic więc dziwnego, że to właśnie stopy oraz staw, którego się „trzymają”, potocznie zwany kostką, ulegają częstym urazom mechanicznym.

Ludzka kostka (fachowo - staw skokowy) jest w ciągłym ruchu, ponieważ dzięki jej elastyczności człowiek chodzi, biega czy podskakuje. Jak rozpoznać zwichnięcie kostki? Główne objawy kontuzji to:

• silny ból,
• obrzęk (spuchnięta kostka jest powiększona, a niekiedy zdeformowana),
• zasinienie,
• ograniczona ruchomość lub jej brak.

Co robić, kiedy wystąpią takie symptomy? Pierwsza pomoc polega na unieruchomieniu kostki, ułożeniu jej wysoko i okładaniu lodem celem zmniejszenia bólu i obrzęku.

Mimo podjęcia natychmiastowych działań, należy niezwłocznie udać się do lekarza, by nie doszło do niedokrwienia uszkodzonego miejsca. Często, by być pewnym, że doszło do zwichnięcia, lekarz zleca wykonanie RTG kostki. To standardowe badanie obrazowe z reguły wystarcza, by rozpoznać uraz.

Co pomaga na zwichniętą kostkę? Ponieważ przy kontuzji takiej dochodzi do zerwania powierzchni stawowych, leczenie nie jest łatwe i często wymaga czasu (zwykle kilka do kilkunastu tygodni). To, ile trwa, zależy w dużej mierze od rozległości uszkodzenia, wieku pacjenta (u dzieci tego rodzaju kontuzje leczy się z reguły dużo lepiej niż u osób starszych) i jego kondycji ogólnej.

Czy na zwichnięcie kostki można stosować wyłącznie domowe sposoby? Jako że uszkodzenie nie goi się samoistnie, konieczna jest z reguły pomoc medyczna. O tym, jak leczyć uraz decyduje zwykle ortopeda, jednak najczęściej postępowanie opiera się na nastawieniu i unieruchomieniu stawu.

Domowe sposoby mogą być pomocne w niwelowaniu objawów, takich jak ból czy opuchlizna. Można w tym celu stosować np. łagodzące lub chłodzące okłady.

Do zwichnięcia stawu skokowego dochodzi często podczas intensywniejszej aktywności fizycznej, np. uprawiania sportów, choć urazu można się też nabawić podczas zwykłego chodzenia.

Niekiedy nieprawidłowe stąpnięcie wystarczy do zwichnięcia torebki stawowej w kostce lub zwichnięcia śródstopia. Warto bowiem wiedzieć, że może też dojść do urazu w samej stopie, której drobne kości - jak wszystkie inne - połączone są stawami.

Zwichnięcie stopy lub palca w stopie również skutkuje dolegliwościami bólowymi, obrzękiem i brakiem ruchomości, a objawy niweluje się także poprzez unieruchomienie i schładzanie uszkodzonego miejsca.

Reklama

Zwichnięcie rzepki

Noga niestety może być zwichnięta nie tylko w kostce. Poza nią narażony na rozmaite kontuzje jest też staw kolanowy.

Zwichnięcie kolana najczęściej dotyczy rzepki - płaskiej kości zlokalizowanej z przodu połączenia stawowego. Jej lokalizacja  predestynuje ją do licznych urazów mechanicznych.

Przemieszczenie rzepki w kolanie przeważnie następuje ku zewnętrznej stronie kończyny. Zwichnięcie lub podwichnięcie (przemieszczenie bez całkowitej utraty kontaktu powierzchni stawowych) do wewnątrz zdarza się niezwykle rzadko.

Najbardziej charakterystyczne objawy zwichnięcia kolana (w tym - rzepki lub łąkotki) to:

• bardzo silny ból, wzmagający się jeszcze przy próbach poruszania nogą,
• opuchlizna - zwichnięte kolano zwykle jest widocznie opuchnięte - znacząco powiększone lub zdeformowane,
• ograniczona ruchomość lub brak ruchomości - bezpośrednio po zwichnięciu rzepki chodzenie jest właściwie niemożliwe ze względu na dolegliwości bólowe i przemieszczenie kości uniemożliwiające normalną pracę stawu,
• krwiak - zwichnięcie nogi nie zawsze objawia się zasinieniem, jednak gdy uszkodzeniu ulegają także przebiegające przez staw naczynia krwionośne, siniak może być nawet ciemny i rozległy.

Wymienione symptomy zwykle są najbardziej nasilone przy pierwszorazowym urazie. Tzw. nawykowe zwichnięcie rzepki, czyli powtarzające się i występujące nawet podczas aktywności codziennych (chodzeniu, siadaniu, wstawaniu) z reguły daje już łagodniejsze objawy. Do zwichnięć nawykowych dochodzi przede wszystkim u osób, które doświadczyły pierwszej kontuzji w wieku kilkunastu lat.

Ile trwa leczenie zwichnięcia rzepki? Odpowiedź zależy od rozległości urazu, ogólnego stanu pacjenta i jego wieku. Specjalista podejmuje decyzję, czy wystarczy zastosować leczenie zachowawczy, czy konieczny jest zabieg chirurgiczny.

Pierwsze opiera się głównie na unieruchomieniu kolana stabilizatorem, gipsem czy ortezą oraz późniejszym stopniowym uruchamianiu stawu i rehabilitacji. To, ile trwa rehabilitacja po zwichnięciu rzepki, również zależy od wieku pacjenta i stopnia uszkodzeń.

Zwykle zaleca się systematyczne wykonywanie ćwiczeń przez kilka tygodni. Operacja jest konieczna, kiedy w kolanie obecne jest ciało wolne, czyli fragment chrzęstno-kostny, który oderwał się i przemieszcza się w obrębie stawu.

Po zakończonym leczeniu zwichnięcia kolana lekarz decyduje, w którym momencie możliwe jest wznowienie codziennej aktywności lub powrót do sportu.

Zwichnięcie barku

Urazy barku powstają najczęściej podczas uprawiania sportów (sztuk walk, gier zespołowych itp.) lub upadku z podparciem się ręką. Zwichnięcie stawu barkowego polega na „wyskoczeniu” głowy kości ramiennej z panewki (zagłębienia) kości łopatki.

Wyróżnia się także uraz stawu barkowo-obojczykowego, mimo że charakteryzuje się on niewielką ruchomością (człowiek nie ma zdolności poruszania nim w sposób świadomy). Zwichnięcie obojczyka następuję najczęściej wskutek upadku na ramię lub na wyprostowaną rękę.

Urazy 1 i 2 stopnia zachowują pewną stabilność stawu, co oznacza, że torebka stawowa ani więzadła barkowo-obojczykowe nie są zerwane. Uraz 3 stopnia jest kontuzją poważniejszą, ponieważ ciągłość więzadeł zostaje przerwana.

Zwichnięcie stawu barkowo-obojczykowego w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 oznaczone jest symbolem S43.1, natomiast zwichnięcie stawu barkowego - symbolem S43.0.

Objawy zwichniętego barku to przede wszystkim:

• nagły i silny ból w okolicy ramienia,
• zmniejszone napięcie mięśniowe w obrębie górnej kończyny,
• zniekształcenie zwichniętego stawu - objaw widoczne szczególnie u osób szczupłych,
• obrzęk,
• zasinienie,
• drętwienie kończyny górnej,
• nasilenie dolegliwości bólowych przy wszelkich próbach poruszania ręką.

Jak długo boli zwichnięcie barku? Poniekąd zależy to od stopnia urazu, rodzaju udzielonej pierwszej pomocy, wieku pacjenta. Zwykle już samo unieruchomienie stawu wystarcza, by zniwelować dolegliwości.

Podejrzenie wybicia barku lub jego podwichnięcia często trzeba potwierdzić badaniami. Najczęstszym badaniem obrazowym zlecanym przy tego rodzaju urazach jest RTG. Zwykle wystarcza ono, by postawić diagnozę zwichnięcia stawu, niekiedy jednak konieczne jest jeszcze uzupełnienie diagnostyki o rezonans magnetyczny (MR).

Jak wygląda i ile trwa leczenie? Aby przywrócić łączność powierzchni stawowych, zwykle konieczne jest nastawianie barku, które wykonuje się w znieczuleniu ogólnym, z uwagi na potrzebę zwiotczenia mięśni.

W przypadku wystąpienia powikłań po zwichnięciu stawu konieczna jest operacja. W innych przypadkach z reguły stosuje się leczenie zachowawcze, czyli unieruchomienie barku, a następnie jego stopniowe uruchamianie z włączaniem ćwiczeń ruchowych. O formie rehabilitacji i rodzaju ćwiczeń na zwichnięty bark decyduje specjalista.

Niekiedy podczas kontuzji następuje uszkodzenie panewki kości ramiennej. Jest to najczęstsza przyczyna występowania nawykowego zwichnięcia barku, powtarzającego się co jakiś czas. Jego leczenie polega przeważnie na operacji i późniejszej rehabilitacji mającej zapobiec ponownym urazom.

Warto dodać, że zwichnięcie barku to kontuzja, która występuje nie tylko u dorosłych pacjentów, ale też dzieci. Może do niej dojść nawet u niemowlaka, w trakcie jego narodzin. Im szybciej zostanie podjęte leczenie i rozpoczęta odpowiednia rehabilitacja, tym wcześniej odzyskana zostanie pełna sprawność ruchowa.

Zwichnięcie nadgarstka

Obok zwichnięcia barku, w obrębie górnej kończyny, częstym urazem jest zwichnięcie nadgarstka. Objawy kontuzji są takie same, jak w przypadku innych stawów, czyli następuje obrzęk, zasinienie i ból nasilający się przy próbach poruszania dłonią.

Jak leczyć uraz i na czym polega pierwsza pomoc? Przy wystąpieniu wymienionych objawów należy jak najszybciej unieruchomić staw, np. zakładając usztywniający opatrunek i niezwłocznie udać się do lekarza.

Nadgarstek jest niewielką częścią ciała, ma jednak dość skomplikowaną anatomię, ponieważ składa się on aż z ośmiu niewielkich kości, które podczas uprawiania sportów lub upadku w dość łatwy sposób mogą ulec uszkodzeniu. Rodzaje zwichnięć nadgarstka nazywane są właśnie od kości dotkniętych urazem, np. zwichnięcie okołoksiężycowate - od kości księżycowatej.

Leczenie - czy to u dziecka czy u osoby dorosłej - opiera się zwykle na unieruchomieniu stawu i późniejszej rehabilitacji. Leczenie domowymi sposobami nie może zastąpić tradycyjnej terapii, może ją jedynie wspierać (np. niwelując obrzęk lub dolegliwości bólowe).

W przypadku poważniejszych powikłań konieczny może okazać się zabieg chirurgiczny scalający zerwane powierzchnie i naprawiający powstałe uszkodzenia.

Nieleczone zwichnięcie nadgarstka może skutkować rozwinięciem się stanu zapalnego, dającego dokuczliwe objawy (w tym silny ból) i trudnego do wyleczenia.

Inne zwichnięcia w kończynie górnej

Oprócz omówionych wyżej - stawu barkowego i nadgarstka, częstym kontuzjom ulegają też inne połączenia stawowe zlokalizowane w obrębie górnej kończyny. Do powszechnych należą:

• Zwichnięcie stawu ramiennego - staw ramienny jest częścią stawu barkowego i jednocześnie największy staw górnej kończyny. Łączy kość ramienną z obręczą barkową, a kontuzja polega na jej przemieszczeniu. W Klasyfikacji ICD-10 zwichnięcie ramienia oznaczone jest symbolem S43.0.
• Zwichnięcie stawu łokciowego - łokieć, jako staw o bardzo dużej ruchomości, narażony jest na urazy podczas uprawiania sportów, upadków, a nawet codziennych aktywności. Jednym z głównych objawów zwichnięcia łokcia jest utrata tej ruchomości, spowodowana m. in. bardzo silnym bólem. To, ile trwa leczenie, zależy przede wszystkim od rozległości i stopnia urazu. Najczęściej polega ono na unieruchomieniu połączenia stawowego, np. ortezą lub gipsem. Jak długo trzeba go nosić? Zwykle ten etap kuracji trwa kilka tygodni, a po nim rozpoczyna się rehabilitacja. Jednym z rodzajów kontuzji jest zwichnięcie głowy kości promieniowej. Co ciekawe, jest to jedno z najczęściej występujących zwichnięć ręki u dziecka (szczególnie poniżej 5 roku życia) i przeważnie dotyczy lewej kończyny. Dlaczego? Do urazu dochodzi przeważnie w momencie, kiedy osoba dorosła, trzymająca dziecko za rękę, gwałtownie ją pociąga, chroniąc malucha przed upadkiem.
• Zwichnięcie kości śródręcza - warto pamiętać, że zwichnięcie ręki może być zlokalizowane w samej dłoni, której skomplikowana budowa szkieletowa i mnogość połączeń stawowych predestynują ją do kontuzji tego rodzaju. Do najbardziej charakterystycznych objawów należy opuchnięcie całego śródręcza (niekiedy z zasinieniem), ograniczona ruchomość palców czy upośledzenie chwytności.
• Zwichnięcie palca u ręki - najczęściej zwichniętym palcem jest kciuk, co „zawdzięcza” swojemu przeciwstawnemu położeniu do pozostałych czterech. Zwichnięcie stawu śródręczno-paliczkowego kciuka potocznie nazywane jest jego wybiciem i jest bardzo częstą kontuzją wśród siatkarzy, koszykarzy czy szczypiornistów.

Zwichnięcie stawu biodrowego

Urazy biodra, w przeciwieństwie do urazów w kostce lub kolanie, występują przeważnie na skutek poważnych wypadków - komunikacyjnych, upadkach z wysokości itp. Staw biodrowy jest na tyle potężnej budowy, że do jego uszkodzenia nie dochodzi raczej podczas codziennych aktywności.

Stanowi on połączenie głowy kości udowej z panewką w miednicy. Zwichnięcie polega zatem na przemieszczeniu tej głowy wraz z zerwaniem powierzchni jej przylegania (w klasyfikacji ICD-10 oznaczone symbolem S.73.0). Przemieszczenia kości biodrowej dzieli się na:

• tylne - najpowszechniejsze, stanowiące 90% zwichnięć,
• przednie - rzadkie (10% przypadków).

Co ciekawe, do kontuzji może dojść również wtedy, gdy w stawie obecna jest endoproteza. Objawy zwichnięcia stawu biodrowego - zarówno po endoprotezie jak i bez niej - to przede wszystkim:

• silny ból, wzmagający się przy próbach poruszania nogą,
• ograniczona ruchomość,
• wrażliwość na dotyk,
• obrzęk i zniekształcenie okolicy stawu,
• zasinienie.

Pierwsza pomoc polega przede wszystkim na unieruchomieniu chorego i wezwaniu pomocy medycznej. Leczenie natomiast przeważnie rozpoczyna się od nastawienia stawu wykonywanego w znieczuleniu ogólnym. Kolejne etapy to odciążanie biodra za pomocą wyciągu, stopniowe uruchamianie pacjenta i rehabilitacja.

Rekonwalescencja zwykle jest dłuższa niż w przypadku innych, drobniejszych stawów i może trwać nawet kilka miesięcy.

Zdarza się, że u noworodka występuje tzw. wrodzone zwichnięcie stawu biodrowego (symbol Q.65 w klasyfikacji ICD-10). Leczenie dysplazji u dziecka zależy przede wszystkim od rodzaju i rozległości wady. Zwykle zaczyna się od leczenia zachowawczego, a dopiero gdy nie przynosi ono spodziewanych rezultatów, stosuje się metody operacyjne.

Czym innym jest neurogenne zwichnięcie stawu biodrowego, towarzyszące mózgowemu porażeniu dziecięcemu. Polega ono na zaburzeniach kształtu kości oraz panewki, z którą jest połączona, ale też na zaburzeniach napięcia mięśniowego. Jest to stan poważny, który niekiedy wymaga stałej rehabilitacji.

Zwichnięcia żuchwy

Zwichnięciu może ulec też staw skroniowo-żuchwowy, który na co dzień umożliwia człowiekowi otwieranie ust. Zwichnięcie żuchwy przytrafia się pacjentom w różnym wieku (również dzieciom), najczęściej na skutek zbyt szerokiego rozwierania ust, zwykle podczas ziewania lub jedzenia dużych twardych produktów (np. jabłek).

Uraz polega na „wyskoczeniu” głowy żuchwy (przeważnie obustronnym) przed guzki stawowe szczęki. Główne objawy zwichnięcia żuchwy to:

• brak możliwości zamknięcia ust,
• przesunięcie żuchwy ku przodowi bez możliwości odwiedzenia jej z powrotem,
• bełkotliwa, niewyraźna mowa,
• wyciek śliny z usta,
• zaburzenia przełykania.

Żuchwa zwichnięta jednostronnie - choć występuje rzadko - objawia się przesunięciem w stronę stawu nieuszkodzonego, co skutkuje zgryzem krzyżowym i otwartym. W przypadku urazu (czy to jedno- czy obustronnego) konieczna jest natychmiastowa pomoc medyczna.

Z reguły diagnozę potwierdza się badaniami obrazowymi, a następnie podejmuje próby nastawienia stawów. Zwłoka może prowadzić do trwałego skurczu mięśni i braku możliwości nastawienia żuchwy bez znieczulenia ogólnego.

W przypadku powikłań niekiedy konieczna jest operacja i późniejsza rehabilitacja, by stawy skroniowo-żuchwowe odzyskały pełną sprawność.

Zwichnięcia w kręgosłupie i klatce piersiowej

Do urazów kręgosłupa i klatki piersiowej najczęściej dochodzi podczas wypadków komunikacyjnych. Połączenia stawowe w nich zlokalizowane charakteryzują się mniejszą ruchomością niż np. kolano czy łokieć, dlatego znacznie rzadziej kontuzje przytrafiają się podczas uprawiania sportów i innych ruchowych aktywności.

Zwichnięcie kręgosłupa może występować na wszystkich jego odcinkach, jednak najczęściej dotyczy kręgosłupa szyjnego (zwane jest wówczas potocznie zwichnięciem karku), stosunkowo słabo chronionego przez mięśnie lub inne elementy szkieletu. Polega na przemieszczeniu kręgów względem siebie, wraz z zerwaniem łączących ich powierzchni stawowych.

Po przeciwnej stronie - na samym końcu kręgosłupa - może dojść do zwichnięcia kości ogonowej, np. na skutek upadku z wysokości. Urazy tego rodzaju objawiają się przede wszystkim silnym bólem i ograniczeniem lub brakiem ruchomości ogólnej

Bardzo bolesne są także urazy zlokalizowane w klatce piersiowej, takie jak zwichnięcie żebra, mostka czy stawu mostkowo-obojczykowego. Ból często nasila się przy nich nie tylko przy próbach poruszania się, ale też przy oddychaniu, prowadząc niekiedy do jego znacznego utrudnienia.

Leczenie nieoperacyjne polega z reguły na nastawieniu uszkodzonego stawu oraz rehabilitacji ruchowej. Biorąc jednak pod uwagę fakt, że urazy takie powstają często przy wypadkach komunikacyjnych, zdarza się, że są one na tyle rozległe lub powikłane, że konieczna jest operacja lub nawet ich seria, by przywrócić pacjentowi sprawność ruchową.

Niezwłoczne rozpoczęcie leczenia jest szczególnie ważne u dzieci, u których usunięcie skutków urazu warunkuje prawidłowy wzrost i rozwój fizyczny.

Jakie są inne rodzaje zwichnięć?

Teoretycznie zwichnięciu może ulec każde obecne w układzie szkieletowym człowieka połączenie stawowe. Ze względu jednak na lokalizację i ruchomość niektóre stawy ulegają częstszym urazom, innym zdarzają się one sporadycznie.

Do rzadziej zdarzających się kontuzji zaliczyć można chociażby:

• Zwichnięcie nosa, a dokładniej jego chrząstki, które objawia się przede wszystkim bólem i krwawieniem z otworu nosowego. Często przebiega bez obrzęku i innych zmian zewnętrznych. Zwichnięty staw unieruchamia się w reguły tamponadą, w groźniejszych przypadkach konieczny jest zabieg laryngologiczny.
• Zwichnięcie zęba polega na przemieszczeniu zęba w zębodole. Ryzyko jego wystąpienia jest wyższe u osób z wadami zgryz. Zwichnięcie to dzieli się na częściowe (ząb zostaje przemieszczony, ale nie traci całkowicie kontaktu ze szczęką) lub całkowite (wiążące się z utratą zęba).
• Zwichnięcie zęba mlecznego bywa częściowe lub całkowite. Najczęściej dochodzi do niego u dzieci w wieku wczesnoszkolnym, głównie na skutek upadku, podczas ruchowych aktywności lub podczas bójki. Do zwichnięcia mleczaka dochodzi w łatwy sposób, kiedy jest on już w fazie zatracania korzenia i przygotowuje się do wypadnięcia (wówczas nawet niewielki nacisk prowadzić może do urazu).
• Zwichnięcie gałki ocznej, do którego dochodzi wskutek silnego ucisku na skroń. Polega na przesunięciu gałki ocznej ku przodowi z równoległym zaciśnięciem powiek uniemożliwiającym gałce powrót na właściwe miejsce. Uraz jest poważny i szybko może przy nim dojść do nieodwracalnych powikłań, dlatego wymaga natychmiastowej pomocy medycznej.
• Zwichnięcie soczewki - polega na zerwaniu obwódki rzęskowej, na której utrzymuje się soczewka w gałce ocznej. Uraz powstaje na skutek mechanicznego uszkodzenia lub towarzyszy niektórym stanom chorobowym (np. zespołowi Marfana, homocystynurii).

Pierwsza pomoc przy zwichnięciach

Jeśli chodzi o zwichnięcia, pierwsza pomoc zależy przede wszystkim od okoliczności, w których doszło do urazu, rodzaju uszkodzenia, jego rozległości.

Jeśli uraz jest skutkiem wypadku komunikacyjnego, w pierwszej kolejności należy ocenić poziom bezpieczeństwa miejsca zdarzenia oraz ogólny stan poszkodowanego (przytomność, oddech, puls), by opatrywanie zwichnięcia nie odwróciło uwagi od groźniejszych uszkodzeń.

Pierwsza pomoc w przypadku zwichnięć i złamań polega przede wszystkim na unieruchomieniu odpowiednich połączeń stawowych i sąsiadujących z nimi kośćmi.

Przy zwichnięciu lub skręceniu konieczna jest stabilizacja uszkodzonego stawu oraz dwóch sąsiadujących z nim kości. Zwichnięcie stawu wymaga z reguły natychmiastowej pomocy medycznej, dlatego kolejnym krokiem jest jej wezwanie lub - jeśli to możliwe - przetransportowanie chorego do odpowiedniej placówki, z zachowaniem szczególnej ostrożności i stałym unieruchomieniu uszkodzonego miejsca.

W razie zwichnięcia stawu stanowczo nie należy podejmować samodzielnych prób jego nastawiania, ponieważ w łatwy sposób można pogłębić uraz lub doprowadzić do powstania groźnych powikłań.

Co pomaga na zwichnięcia? Leczenie

Skoro zwichnięcia nie można nastawić samodzielnie, jak postępować po udzieleniu pierwszej pomocy? Kiedy pacjentowi zostanie już udzielona fachowa pomoc medyczna, najlepiej w kolejnych etapach rekonwalescencji stosować się do zaleceń lekarza.

Z reguły kuracja trwa od kilku do kilkunastu tygodni, a zależy to przede wszystkim od stopnia i rozległości kontuzji, wieku chorego, jego stanu ogólnego.

Po nastawieniu połączenia stawowego, często na jakiś czas się je unieruchamia, by ułatwić mu gojenie. W tym celu stosuje się gips, ortezy, temblaki, różnego rodzaju szyny czy gorsety (w przypadku uszkodzeń karku).

Kolejnym etapem terapii jest stopniowe uruchamianie stawu wraz z wykonywaniem ćwiczeń ruchowych. Tu również należy stosować się do zaleceń specjalisty - zbyt szybkie podjęcie aktywności lub zbyt intensywne ćwiczenia mogą doprowadzić do powikłań lub znacznie wydłużyć czas leczenia.

Co można stosować na zniwelowanie bólu lub obrzęku? W aptekach dostępne są preparaty na zwichnięcia - najczęściej w postaci maści czy żelu - łagodzące objawy. Wybierając te dostępne bez recepty, warto również poradzić się lekarza w kwestii sposobu ich stosowania lub przynajmniej zapoznać się dokładnie z zaleceniami producenta i bezwzględnie do nich stosować.

Należy jednak pamiętać, że leczenie objawowe nie może zastąpić specjalistycznej terapii, a jedynie może ją uzupełniać celem zmniejszenia dokuczliwych dolegliwości. Odpowiednie leczenie jest niezbędne, by przywrócić pacjentowi pełną sprawność i zapobiec poważnym powikłaniom.

Konsekwencje i powikłania po zwichnięciach

To, jak wygląda życie po zwichnięciach, zależy w dużej mierze od stopnia odniesionej kontuzji, udzielonej pierwszej pomocy oraz leczenia - momentu jego podjęcia i prawidłowości postępowania.

Zwykle zwichnięcia większych stawów, np. barku, stawu barkowo-obojczykowego czy kręgosłupa szyjnego leczy się dłużej. Często wymagają one długotrwałej rehabilitacji, bez której pełna sprawność ruchowa czasami nigdy nie zostanie odzyskana.

W przypadku takich dużych urazów wyższa jest też kwota odszkodowania, o które pacjent może się starać. O odszkodowanie można wnioskować również w przypadku zwichnięcia mniejszych połączeń, np. palca u ręki czy nadgarstka. Tu kwoty jednak są zwykle niższe, choć zależą też niekiedy od stopnia urazu i czasu trwania leczenia.

Jednym z częstych powikłań po tego typu urazach są zwichnięcia nawykowe, które obejmować mogą różne stawy - bark, rzepkę, staw łokciowy czy kostkę. Występują one przeważnie, kiedy podczas pierwszego urazu dojdzie do uszkodzenia panewki ułatwiającego później wyskakiwanie głowy kości z właściwego miejsca.

Zwichnięcia nawykowe mogą coraz bardziej „wyrabiać” panewkę, co skutkuje ich coraz częstszym nawracaniem. Dolegliwość taka wymaga niekiedy leczenia operacyjnego mającego na celu odbudowanie prawidłowej anatomii stawu i zapobieganie kolejnym kontuzjom.

Czy zwichnięcie dużych stawów może doprowadzić do amputacji kończyny? Sytuacja taka może mieć miejsce w przypadku bardzo głębokich i rozległych uszkodzeń prowadzących do poważnych obrażeń naczyń krwionośnych i nerwów lub wskutek niewłaściwego postępowania (np. braku podjęcia leczenia).